Bart

**Bart**
Baruth
	Połoženje Barta na karće Hornjeje Łužicy
	Połoženje Barta na karće Hornjeje Łužicy
gmejna:	Malešecy
zagmejnowanje:	1994
wobydlerstwo:	378 (31. decembra 2022)
přestrjeń:	8,09 km²
wysokosć:	152 metrow n.m.hł.
	51.22638888888914.5925152 Koordinaty: 51° 13′ 35″ S, 14° 35′ 33″ W
póstowe čisło:	02694
předwólba:	035932
	wobydler/ka:; Barćan/-ka
	adjektiw:; Bartski
	skłonowanje:; Barta, Bartej, Bart, Bartom, w Barće
	Bartska ewangelska cyrkej Bartska ewangelska cyrkej
	wikidata: Bart (Q160679)

Bart (němsce Baruth bei Bautzen) je wjes w sakskej Hornjej Łužicy. Leži w Budyskim wokrjesu a słuša wot lěta 1994 k Malešanskej gmejnje.

Geografija

Wjes leži pjatnaće kilometrow na sewjerowuchod wot Budyšina w nižinje Lubaty we wysokosći 152 metrow nad mórskej hładźinu. Susodne wjeski su Dubrawka na sewjerowuchodźe, Brězecy a Chortnica na juhowuchodźe, Rakojdy na juhozapadźe, Přiwćicy na zapadźe a Bukojna na sewjerozapadźe.

Ležownostne mjena

Michał Rostok naliči 1887 slědowace serbske ležownostne mjena w Barće: Prašica, Ćichowc, Čertownja, Grodźiško, Hajk, Žmoł, Kruwjace kerki.^[2]

Stawizny

Prěnje historiske naspomnjenje jako sydło knjeza Henricus de Baruth pochadźa z lěta 1234.^[3] W slědowacych lětstotkach wuwi so Bartske ryćerkubło k jednemu z najwjetšich knjejstwow Budyskeho kraja.

Wot lěta 1903 měješe Bart dwórnišćo při železniskej čarje Lubij–Bart, kotraž so 1906 hač do Radworja podlěši, hdźež bě z čaru Budyšin–Wojerecy zwjazana. W lěće 1972 bu wosobowy wobchad zastajeny a 1973 so čara mjez Lubijom a Bartom zawrě. Wotrězk Bart–Radwor wužiwaše so hišće hač do 1994 za nakładowy wobchad, wosebje z Bartskeje bazaltownje.

Wobydlerstwo a rěč

W lěće 1884 měješe wjes po Mukowej statistice 523 wobydlerjow, mjez nimi 425 Serbow (81 %).^[4] Arnošt Černik zwěsći 1956 serbski podźěl wobydlerstwa wot 54,6 %.^[5]

Po ludličenju w lěće 2011 bydlachu we wsy 432 wobydlerjow w přerěznej starobje wot 46,6 lět (Sakska: 46,4).^[6]

Wosada

Do Bartskeje ewangelskeje wosady – dźensa z dźělom wulkowosady Hrodźišćo – słušeja nimo Barta wjeski Bukojna, Dubrawka, Stróža a Zubornička.

Kubłanje

W Barće wobsteji zakładna šula, na kotrejž so tež serbšćina wuwučuje.^[7]

Wosobiny

W Barće so narodźili

Bohuměr Ludovici (1670–1724) – wučer, teologa a spisowaćel
Bjedrich Adolf Klin (1792–1855) – rěčnik
Jan Mjerwa (1802–1879) – farar, regionalny slědźer a publicist
Michał Awgust Kral (1836–1905) – wučer, spisowaćel a ilustrator
Frank Stübner (1954–2017) – nakładnik a komunalny politikar

W Barće skutkowali

Jurij Ludovici (1619–73) – farar, rěčespytnik, basnik, awtor najstaršeje gramatiki hornjoserbšćiny; 1648–73 Bartski farar
Handrij Gědan (1728–83) – wučer, kantor, spisaćel nabožinskich spisow; 1764–83 wučer w Barće
Korla Herman Robert Rjeda (1816–1900) – farar a prěni serbski protykar; 1863–1890 Bartski farar
Jěwa Wórša Lanzyna (1928–2020) – molerka, grafikarka a keramikarka; bydleše a dźěłaše w Barće

Za dalšich fararjow hlej zapisk wo Bartskej cyrkwi.

Literatura

Baruth/Bart. W: Oberlausitzer Heide- und Teichlandschaft (= Werte der deutschen Heimat. Zwjazk 67). 1. nakład. Böhlau, Köln/Weimar/Wien 2005, ISBN 978-3-412-08903-0, str. 342–346.

Marko Grojlich: Mjez horami a holu. Wjesne zapiski. LND, Budyšin 1998, str. 22–24

Žórła

↑ staw: 31. decembra 2022; podaća gmejnskeho zarjadnistwa Malešecy
↑ Michał Rostok: Ležownostne mjena. W: ČMS 40 (1887), str. 3–50, tu str. 29 (digitalizat).
↑ Bart w Digitalnym stawizniskim zapisu městnow Sakskeje (němsce)
↑ Ernst Tschernik: Die Entwicklung der sorbischen Bevölkerung. Akademie-Verlag, Berlin 1954, str. 50. → wšě wjeski
↑ Ludwig Elle: Sprachenpolitik in der Lausitz. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 1995, str. 244. [1018 wobydlerjow, z nich 330 dorosćenych z aktiwnymi znajomosćemi serbšćiny, 87 z pasiwnymi, 139 serbskich dźěći a młodostnych, 462 bjez znajomosćow] → wšě wjeski
↑ Wuslědki ludličenja 2011 za Malešecy
↑ Lisćina šulow z poskitkom serbskeje wučby na webstronje Rěčneho centruma WITAJ

Wotkaz

Commons: Bart – Zběrka wobrazow, widejow a awdiodatajow

Wjesne dźěle Malešec

[1] staw: 31. decembra 2022; podaća gmejnskeho zarjadnistwa Malešecy

[2] Michał Rostok: Ležownostne mjena. W: ČMS 40 (1887), str. 3–50, tu str. 29 (digitalizat).

[digit-3] Bart w Digitalnym stawizniskim zapisu městnow Sakskeje (němsce)

[4] Ernst Tschernik: Die Entwicklung der sorbischen Bevölkerung. Akademie-Verlag, Berlin 1954, str. 50. → wšě wjeski

[5] Ludwig Elle: Sprachenpolitik in der Lausitz. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 1995, str. 244. [1018 wobydlerjow, z nich 330 dorosćenych z aktiwnymi znajomosćemi serbšćiny, 87 z pasiwnymi, 139 serbskich dźěći a młodostnych, 462 bjez znajomosćow] → wšě wjeski

[6] Wuslědki ludličenja 2011 za Malešecy

[7] Lisćina šulow z poskitkom serbskeje wučby na webstronje Rěčneho centruma WITAJ

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]