Bołharski alfabet
Bołharski alfabet (aзбука/asbuka) so w bołharskej warianće kyriliskeho pisma pisa a wobsahuje 30 pismikow w sćěhowacym porjedźe:
| А | Б | В | Г | Д | Е | Ж | З | И | Й | К | Л | М | Н | О | П | Р | С | Т | У | Ф | Х | Ц | Ч | Ш | Щ | Ъ | Ь | Ю | Я |
| а | б | в | г | д | е | ж | з | и | й | к | л | м | н | о | п | р | с | т | у | ф | х | ц | ч | ш | щ | ъ | ь | ю | я |
W starych tekstach móžeja nimo toho pismiki Ѣ/ѣ (Jat; wurjekowanje regularnje hdy po konteksće kaž е abo я; na př. голѣм ↔ голѣми) ale tež Ѫ/ѫ (Wulki Jus, nic zaměnjować z kyriliskim pismikom Mały Jus: Ѧ/ѧ) wustupować. W dźensnišej bołharšćinje so tute stare znamješka pak wjace njewužiwaja; wone so za čas ortografiskeje reformy 1945 wotstronichu.
Za małe pismiki so často tak mjenowane kursiwne formy tež w zrunanym pismje wužiwaja. Dokelž so tute wot (ruskich) standardnych formow zdźěla sylnje rozeznawaja, kotrež so tež w najwjace leksikach pokazaja, nastanu za wosoby bjez znajomosćow słowjanskich rěčow (turisća atd.) často problemy při wučitanju na přikład pućnikow. Tabelariski přehlad wo rozdźělach mjez kursiwnymi a njekursiwnymi formami so namaka w nastawku wo kyriliskim pismje.
Fonetika
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Najwjetše pismiki so cyłkownje kaž w němčinje resp. kaž jich ekwiwalenty w němčinje wurjekuja. Hłowne rozdźěle k standardnemu němskemu wurjekowanju su
- we wurjekowanju r-zwuka (z jazykom gerollt)
- we wurjekowanju l-zwuka (hlej tabelu)
- w fakće, zo ə-zwuk móže (njepřizwukowy němski e) tež w přizwukowej poziciji wustupować
- w tróšku bóle dychanym wurjekowanju ch-zwuka (hlej tabelu)
- w palatalizaciji, wosebje słyšomny při l a n
Palatalizacije wustupuja nic tak často kaž na př. w rušćinje. Sylne rozdźěle mjez palatalizowanymi a njepalatalizowanymi wurjekowanjemi su jenož při małych pismikami jasnje słyšomne, na př. při n a l:
- Přir. син [sin] ↔ синьо [siño]; ñ kaž w němski „España“ abo kaž gn w „Cognac“; serbsce ń
- Přir. ла [l kaž w nižozemšćinje] ↔ ле [němski l] ↔ ля [někak lj abo kaž l w italskimgli w Tagliatelle].
Kaž w němčinje a w druhich słowjenskich rěčach eksistuje wuzwukowe stwjerdźenje.
| Kyrilisce | ISO 9 | Streamlined System[1] | zwukowe pismo | Wopis |
| А а | A a | A a | /a/ | kaž němski a |
| Б б | B b | B b | /b/ | kaž němski b |
| В в | V v | V v | /v/ | kaž němski w |
| Г г | G g | G g | /ɡ/ | kaž němski g |
| Д д | D d | D d | /d/ | kaž němski d |
| Е е | E e | E e | /ɛ/ | kaž němski e kaž w „er“ abo „Erbrecht“ |
| Ж ж | Ž ž | ZH zh | /ʒ/ | ž |
| З з | Z z | Z z | /z/ | z |
| И и | I i | I i | /i/ | i |
| Й й | J j | Y y | /j/ | kaž němski j (takrjec kaž jara krótki, njepřizwukowany i) |
| К к | K k | K k | /k/ | kaž němski k |
| Л л | L l | L l | /ɫ/, /l/, /ʎ/ |
|
| М м | M m | M m | /m/ | kaž němski m |
| Н н | N n | N n | /n/ |
|
| О o | O o | O o | /ɔ/ | kaž němski o |
| П п | P p | P p | /p/ | kaž němski p |
| Р р | R r | R r | /r/ | gerolltes Zungen-r |
| С с | S s | S s | /s/ | s |
| Т т | T t | T t | /t/ | kaž němski t |
| У у | U u | U u | /u/ | kaž němski u |
| Ф ф | F f | F f | /f/ | kaž němski f |
| Х х | H h | H h | /x/ | něhdźe kaž němski ch, ale tróšku bóle dychany:
|
| Ц ц | C c | TS ts | /ts/ | c |
| Ч ч | Č č | CH ch | /tʃ/ | č |
| Ш ш | Š š | SH sh | /ʃ/ | š |
| Щ щ | Ŝ ŝ | SHT sht | /ʃt/ | št |
| Ъ ъ | ʺ | A a | /ə/ ([ə], [ɐ], [ɤ], [ʌ]) |
kaž rumunski ă. Něhdźe kaž njepřizwučny němski e we słowje „gelingen“. Móže pak tež do směra błukeho a "hić", něhdźe kaž němski er na kóncu słowa kaž w „aber“. Kaž něhdźe sylnje błuki e, kaž w słowje gehen, kommen abo haben, ale skerje kaž habn. |
| Ь ь | ʹ | Y y | /ʲ/ | Palatalizuje předchadźace konsonanty. Wustupuje jenož hromadźe z о srjedźa słowow jako ьо, Wurěkowanje kaž němski jo w „Joch“.
Jara rědko tež z e jako ьe, Wurjekowanje je + palatalizowanje. |
| Ю ю | Û û | YU yu | /ju/ | kaž němski ju w „Julian“. Palatalizuje přechadźace konsonanty a móže často do směra ü "hić", na př. Кюстендил=„Küstendil“ |
| Я я | Â â | YA ya | /ja/ | kaž němski ja w „Jasmin“. Palatalizuje přechadźace konsonanty. |