Ամադ (նախագիծ)

Ամադ
Հիմնադրված	2000
Լուծարված	2003

Իրանի միջուկային ծրագրի հիմնական օբյեկտները

«Ամադ» նախագիծ^[1] (անգլ.՝ AMAD Plan, պարս.՝ پروژه آماد), Իրանի 2000-2003 թվականների գաղտնի գիտահետազոտական նախագիծը, որի նպատակը բալիստիկ հրթիռի համար միջուկային մարտագլխիկի մշակումն ու փորձարկումն էր։

Իսրայելի կառավարության հայտարարության համաձայն, որը արվել էր 2018 թվականի ապրիլի 30-ին, նախագիծը շարունակում է իրականացվել։ Սակայն մայիսի 1-ին հրապարակվել է ԱԷՄԳ-ի հայտարարությունը, որում նշվում է, որ գործակալությունը 2009 թվականից հետո հավաստի տեղեկություններ չի ստացել, որոնք կարող էին մատնանշել միջուկային զենք արտադրելու Իրանի մտադրությունը (անգլ.՝ no credible indications of activities)^[2]:

Նախագիծ

Տեղեկատվության աղբյուրներ

2011 թվականի նոյեմբերին Ատոմային էներգիայի միջազգային գործակալությունը (ԱԷՄԳ) որոշում է ընդունել հրապարակել իրանական միջուկային ծրագրի «Հնարավոր ռազմական մոտեցումները»^[3] (անգլ.՝ Possible Military Dimensions, PMD) առանձին հավելվածով՝ 2016 թվականի դրությամբ, այս մանրամասն տասներկուերորդ փաստաթուղթը «Ամադ» նախագծի մասին տեղեկատվության հիմնական աղբյուրն էր^[4][5]։

Մեկնարկ

«Ամադ»-ի ապագա նախագծի առաջին էսքիզները հայտնվել են 2000 թվականին (այլ տվյալներով՝ նախագիծը ստեղծվել է դեռեւս 1989 թվականին՝ երկակի նշանակության տեխնոլոգիաներ ձեռք բերելու նպատակով^[6]). ենթադրվում է, որ Մոսխեն Ֆահրիզադե-Մահաբադին պատասխանատու էր նախորդ հետազոտությունները նոր նախագծի վերակազմավորելու համար։ Նախագծի միջոցառումների մեծ մասը սկսվել է 2002 թվականին Լավիզան-Շիանում^[7] (Lavizan-Shian), բայց իրականացվել են նաև այլ օբյեկտներ. ընդհանուր համակարգումն իր կենտրոնական գրասենյակից իրականացրել է նաև Ֆահրիզադե-Մահաբադին^[8][9][6]։

Աշխատանքների ընթացք

5 և 4 ենթածրագրեր

Ենթագիծ 3

110 և 111 ենթածրագրեր

«Սառեցում»

Համաձայն անդամ երկրների կողմից ԱԷՄԳ-ի կողմից ներկայացված տեղեկատվության՝ (մասնավորապես, ըստ ԿՀՎ-ի տվյալների^[6]), «Ամադ» նախագիծը հանկարծակի դադարեցվել էր 2003 թվականի վերջին՝ համապատասխան հրաման ստանալուց հետո (անգլ.՝ halt order) իրանցի բարձրաստիճան պաշտոնյաներից։ Ընդ որում, սկզբնապես տարբեր ենթածրագրերում աշխատող աշխատակիցները, ենթադրաբար, մնացել են իրենց աշխատատեղերում, գրառումներ կատարելու և այդ ժամանակ ձեռք բերված արդյունքների մասին հաշվետվություն ներկայացնելու համար։ Դրանից հետո՝ 2003 թվականի վերջից մինչև 2004 թվականի սկիզբ ընկած ժամանակահատվածում, ինչպես սարքավորումները, այնպես էլ նախագծին մասնակցող աշխատակիցների աշխատատեղերը ոչնչացվել են՝ հնարավորինս քիչ հետք թողնելու նպատակով, որոնք կարող էին մատնանշել կատարված աշխատանքի «նրբանկատ» (անգլ.՝ sensitive) բնույթը^[10][9]։

2018

Իսրայելի կառավարության հայտարարության համաձայն, որն արվել է 2018 թվականի ապրիլի 30-ին, նրա ձեռքում են հայտնվել «Ամադ» նախագծի մասին 100 հազար թղթային և թվային փաստաթղթեր^[11], իսկ նախագիծը շարունակում է իրականացվել^[12][13][14]։

Իրանի ԱԳ նախարարի տեղակալ Աբաս Արաքչին Բենյամին Նեթանյահուի մեղադրանքները «անհեթեթ շոու» է անվանել»^[15][16]։

Փաստաթղթերի հրապարակումից մի քանի ժամ անց Իսրայելի վարչապետ Բենյամին Նեթանյահուն Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինի հետ զրուցել է «Իրանի ռազմա-միջուկային ծրագրի» թեմայով. զրույցի ընթացքում Պուտինը հաստատել է, որ Ռուսաստանը կշարունակի կատարել ԳՀՀԾ-ի վերաբերյալ իր պարտավորությունները այնքան ժամանակ, քանի դեռ դա կանեն նաև մյուս մասնակիցները^[17]։ Նույն օրը ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը հայտարարել էր, որ այդ տվյալները կարեւոր գործոն է համարում ԳՀՀԾ-ից դուրս գալու մասին որոշում կայացնելիս^{[18][19][20][21]} (և արդյունքում, դա հանգեցրել է մայիսի 8-ին համաձայնագրից երկրի դուրս գալուն)։

Մայիսի 1-ին հրապարակվել է ԱԷՄԳ-ի հայտարարությունը, որում նշվում է, որ գործակալությունը 2009-ից հետո հավաստի տեղեկություններ չի ստացել, որոնք կարող էին մատնանշել միջուկային զենք արտադրելու Իրանի մտադրությունը (անգլ.՝ no credible indications of activities)^[2]: Մայիսի 3-ին ՌԴ ԱԳ նախարար Սերգեյ Լավրովը հայտարարել էր, որ Իրանի միջուկային զենքի առկայության մասին իսրայելական տվյալները կարող են անցյալին վերաբերել^[22]։ Իսրայելի կառավարության հայտարարության համաձայն, որն արվել է 2018 թվականի ապրիլի 30-ին, նրա ձեռքում են հայտնվել «Ամադ» նախագծի մասին 100 հազար թղթային և թվային փաստաթղթեր^[11], իսկ նախագիծը շարունակում է իրականացվել^[12][13][14]։

Իրանի ԱԳ նախարարի տեղակալ Աբաս Արաքչին Նեթանյահուի մեղադրանքները «անհեթեթ շոու» է անվանել^[15][16]։

Փաստաթղթերի հրապարակումից մի քանի ժամ անց Իսրայելի վարչապետ Բենյամին Նեթանյահուն Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինի հետ զրուցել է «Իրանի ռազմա-միջուկային ծրագրի» թեմայով. զրույցի ընթացքում Պուտինը հաստատել է, որ Ռուսաստանը կշարունակի կատարել ԳՀՀԾ-ի վերաբերյալ իր պարտավորությունները այնքան ժամանակ, քանի դեռ դա կանեն նաև մյուս մասնակիցները^[17]։ Նույն օրը ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը հայտարարել էր, որ այդ տվյալները կարեւոր գործոն է համարում ԳՀՀԾ-ից դուրս գալու մասին որոշում կայացնելիս^{[18][19][20][21]} (և արդյունքում, դա հանգեցրել է մայիսի 8-ին համաձայնագրից երկրի դուրս գալուն)։

1Մայիսի 1-ին հրապարակվել Է ԱԷՄԳ-ի հայտարարությունը, որում նշվում է, որ գործակալությունը 2009 թվականից հետո հավաստի տեղեկություններ չի ստացել, որոնք կարող էին մատնանշել միջուկային զենք արտադրելու Իրանի մտադրությունը (անգլ.՝ no credible indications of activities)^[2]: Մայիսի 3-ին ՌԴ ԱԳ նախարար Սերգեյ Լավրովը հայտարարել էր, որ Իրանի միջուկային զենքի առկայության մասին իսրայելական տվյալները կարող են անցյալին վերաբերել^[22]։

Համատեղ համապարփակ գործողությունների ծրագիր

Չնայած այն բանին, որ ԱԷՄԳ-ն «Ամադ» նախագծի մասին տվյալներ է հրապարակել դեռևս 2011 թվականին, տվյալ ծրագրի շրջանակներում աշխատանքների մասին տեղեկատվությունը հրապարակայնորեն չի քննարկվել 2015 թվականին՝ Գործողությունների համատեղ համապարփակ ծրագրի (ԳՀՀԾ) կնքման ժամանակ^[23]։

Ծանոթագրություններ

1. «Секретные материалы: Нетаньяху рассказал о «ядерном архиве» Ирана». ИА REGNUM. 2018 թ․ մայիսի 1. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 1-ին.
2. «Statement on Iran by the IAEA Spokesperson, № 22» (անգլերեն). www.iaea.org. 2018 թ․ մայիսի 1. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 2-ին.
3. «Искусство разрывать сделки: откажется ли Трамп от ядерного соглашения с Ираном». ТАСС. 2017 թ․ հոկտեմբերի 13. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 3-ին.
4. Gaietta, 2016, էջ 139
5. Giles, 2015, էջ 48
6. Rezaei, 2017, էջ 181
7. «Иранская оппозиция нашла секретный ядерный центр в Тегеране». lenta.ru. 2004 թ․ նոյեմբերի 17. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 2-ին.
8. Gaietta, 2016, էջ 140
9. Cordesman, Gold, 2014, էջ 95
10. Gaietta, 2016, էջ 147
11. «Экс-глава Минобороны Израиля призвал ввести санкции против Ирана». РИА Новости (ռուսերեն). 2018 թ․ մայիսի 5. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 5-ին.
12. Рафаэль Фахрутдинов (2018 թ․ ապրիլի 30). ««Ядерная сделка с Ираном основана на лжи»». Газета.Ru. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 1-ին.
13. «Израиль поделился разведданными о ядерном проекте Ирана с США». ՌԻԱ Նովոստի. 2018 թ․ ապրիլի 30. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 1-ին.
14. Andrew Buncombe (2018 թ․ ապրիլի 30). «Netanyahu claims Israel has proof Iran still trying trying to develop a nuclear weapon». The Independent (բրիտանական անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 1-ին.
15. «Иран назвал «нелепым шоу» обвинения Израиля в разработке ядерного оружия». Известия (ռուսերեն). 2018 թ․ ապրիլի 30. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 1-ին.
16. «Иран ответил на обвинения Израиля в разработке ядерного оружия». kommersant.ru. 2018 թ․ մայիսի 1. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 1-ին.
17. Рафаэль Фахрутдинов (2018 թ․ մայիսի 1). ««Путин подтвердил позицию России по иранской сделке»». Газета.Ru. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 1-ին.
18. «Белый дом обвинил Иран в наличии тайной ядерной программы». РИА Новости (ռուսերեն). 2018 թ․ մայիսի 1. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 1-ին.
19. «Trump Hints He Plans to Quit the Iran Nuclear Deal». Bloomberg.com (անգլերեն). 2018 թ․ ապրիլի 30. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 1-ին.
20. Bob Fredericks, Yaron Steinbuch (2018 թ․ ապրիլի 30). «Netanyahu: Iran 'brazenly lied' about secret nuke program». New York Post (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 1-ին.
21. «Israels Ministerpräsident Netanyahu wirft Iran Verstoss gegen den Atom-Deal vor». Neue Zürcher Zeitung (գերմաներեն). 2018 թ․ մայիսի 1. 0376-6829. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 1-ին.
22. Эльвира Кокая, Александр Братерский (2018 թ․ մայիսի 3). «Тень войны: чем обернется противостояние Ирана и Израиля». Газета.Ru. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 3-ին.
23. Anthony H. Cordesman The Arab-U.S. Strategic Partnership and the Changing Security Balance in the Gulf: Joint and Asymmetric Warfare, Missiles and Missile Defense, Civil War and Non-State Actors, and Outside Powers. — Rowman & Littlefield, 2015. — С. 285—286. — 617 с. — ISBN 9781442258990

Գրականություն

• Jane's International Defense Review: IDR.. — Jane’s Information Group, 2008. — Т. 41. — С. 33. — 460 с.
• Great Britain. Foreign and Commonwealth Office Iran's Nuclear Programme: A Collection of Documents. — The Stationery Office, 2008. — Т. 2. — С. 146. — 300 с. — ISBN 9780101742122
• Olli Heinonen^[en] The Verification of the Peaceful Nature of Iran’s Nuclear Program(անգլ.) // Assessment of the Nuclear Programs of Iran and North Korea. — Springer, Dordrecht, 2013. — С. 91–98. — ISBN 9789400760189. — doi:10.1007/978-94-007-6019-6_7
• Anthony H. Cordesman^[en], Bryan Gold The Gulf Military Balance: The Missile and Nuclear Dimensions. — Rowman & Littlefield, 2014. — 276 с. — (CSIS Reports, Vol. 2). — ISBN 9781442227941
• Gregory F. Giles Iran // Routledge Handbook of Nuclear Proliferation and Policy / Joseph F. Pilat, Nathan E. Busch. — Routledge, 2015. — С. 48—49. — 546 с. — ISBN 9781136012488
• Michele Gaietta The Launch of the AMAD Plan // The Trajectory of Iran's Nuclear Program. — Springer, 2016. — С. 140—149. — 282 с. — ISBN 9781137508256
• Farhad Rezaei Iran’s Nuclear Program: A Study in Proliferation and Rollback. — Springer, 2017. — С. 181. — 272 с. — ISBN 9783319441207
• Farhad Rezaei, Somayeh Khodaei Moshirabad The Revolutionary Guards: from spoiler to accepter of the nuclear agreement(անգլ.) // British Journal of Middle Eastern Studies. — 2018. — Т. 45. — № 2. — С. 138—155. — doi:10.1080/13530194.2016.1214817

Արտաքին հղումներ

• Prime Minister Benjamin Netanyahu to Issue Statement on Significant Development Regarding the Nuclear Agreement with Iran (en)
• Iran may be researching nuclear warhead, claims watchdog // The Guardian, 8 Nov 2011
• Nuclear deal: Netanyahu accuses Iran of cheating on agreement // The Guardian, 30 Apr 2018