Դոնալդ Նորման

Դոնալդ Նորման
անգլ.՝ Donald Arthur Norman
Դիմանկար
Ծնվել էդեկտեմբերի 25, 1935(1935-12-25)[1] (88 տարեկան)
Քաղաքացիություն ԱՄՆ
ԿրթությունՄասաչուսեթսի տեխնոլոգիական ինստիտուտ (1957)[2], University of Pennsylvania School of Engineering and Applied Science? (հունվարի 1, 1962)[3] և Փենսիլվանիայի համալսարան (1959)[4]
ԵրկերThe Design of Everyday Things?
Մասնագիտությունճարտարագետ, գրող, հետազոտող, պրոֆեսոր և խորհրդատու
ԱշխատավայրՀարվարդի համալսարան, Հյուսիսարևմտյան համալսարան, Nielsen Norman Group?, Կալիֆոռնիայի համալսարան[3], Էփլ[5] և Hewlett-Packard
Պարգևներ և
մրցանակներ
ԱնդամությունԱրվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիա, Ճարտարագիտական ազգային ակադեմիա, Հաշվողական տեխնիկայի ասոցիացիա[10] և Cognitive Science Society?
Կայքjnd.org
 Donald Norman Վիքիպահեստում

Դոնալդ Արթուր Նորման (անգլ.՝ Donald Arthur Norman, դեկտեմբերի 25, 1935(1935-12-25)[1])[11][12], ամերիկացի հետազոտող, պրոֆեսոր և գրող։ Նորմանը Կալիֆոռնիայի Սան Դիեգոյի համալսարանի դիզայնի լաբորատորիայի տնօրենն է եղել։ Նա առավել հայտնի է դիզայնի վերաբերյալ իր գրքերով, հատկապես առօրյա իրերի դիզայնով: Լայնորեն հայտնի է դիզայնի, օգտագործելիության ճարտարագիտության և ճանաչողական գիտության ոլորտում իր գիտելիքներով[13] և ազդել է ճանաչողական համակարգերի զարգացման ոլորտի առաջխաղացման վրա[14]։ Նա «Nielsen Norman Group»-ի համահիմնադիրն է եղել Յակոբ Նիլսենի հետ համատեղ: Նաև եղել է «IDEO»-ի գիտաշխատող և Չիկագոյի «IIT» դիզայնի ինստիտուտի հոգաբարձուների խորհրդի անդամ: Սան Դիեգոյի կալիֆոռնիական համալսարանի ճանաչողական գիտությունների պատվավոր պրոֆեսոր էր: Նորմանը Կորեայի առաջադեմ գիտության և տեխնոլոգիայի ինստիտուտի (KAIST) ակտիվ այցելու պրոֆեսոր է եղել, որտեղ նա դասավանդելով անց է կացրել տարեկան երկու ամիս։

Նորմանի աշխատանքի մեծ մասը վերաբերում է օգտագործողի վրա հիմնված դիզայնի խթանմանը[15]։ Նրա բոլոր գրքերի հիմնական նպատակն է եղել նպաստել դիզայնի ոլորտի զարգացմանը՝ դռներից մինչև համակարգիչներ: Նորմանը հակասական դիրքորոշում է որդեգրել՝ ասելով, որ դիզայնի հետազոտողների համայնքը փոքր ազդեցություն է ունեցել նորարարական արտադրանքի զարգացման վրա, և որ չնայած գիտնականները կարող են օգնել կատարելագործել առկա արտադրանքը, այն տեխնոլոգներն են, որոնք առաջընթաց են գրանցում[16]։ Այդ նպատակով Նորմանն իր կայքը անվանել է «JND» սկզբնականություն (պարզապես նկատելի տարբերություն)՝ նշելու իրավիճակը դեպի լավը փոխելու իր ջանքերը[17]։

Վաղ կյանք

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1957 թվականին Նորմանը Մասաչուսեթսի տեխնոլոգիական ինստիտուտում (MIT) ստացել է էլեկտրատեխնիկայի բակալավրի աստիճան[18]։ Նորմանը Փենսիլվանիայի համալսարանից ստացել է էլեկտրատեխնիկայի մագիստրոսի աստիճան[19]։ Նա ստացել է հոգեբանության դոկտորի կոչում Փենսիլվանիայի համալսարանում։ Նորմանը նաև Փենսիլվանիայի համալսարանի մաթեմատիկական հոգեբանության խմբի առաջին շրջանավարտներից մեկն էր, իսկ նրա գիտական ղեկավարը Դունկան Լյուսն էր։

Համալսարանն ավարտելուց հետո Նորմանը Հարվարդի համալսարանի կոգնիտիվ հետազոտությունների կենտրոնում ստացել է հետդոկտորական կրթաթոշակ[20][21] և մեկ տարվա ընթացքում դարձել է դասախոս։

Չորս տարի կենտրոնում աշխատելուց հետո Նորմանը ստանձնել է Սան Դիեգոյի կալիֆոռնիական համալսարանի (UCSD) հոգեբանության ամբիոնի ասիստենտի պաշտոնը: Նորմանը կիրառել է իր կրթությունը որպես ինժեներ և համակարգչային գիտության մասնագետ, ինչպես նաև փորձարարական հոգեբան և մաթեմատիկոս ճանաչողական գիտության զարգացող կարգապահության ոլորտում: Ի վերջո, Նորմանը դարձել է ճանաչողական գիտությունների ամբիոնի հիմնադիր և հոգեբանության ամբիոնի վարիչ:

Կալիֆոռնիայի համալսարանում Նորմանը ճանաչողական գիտությունների ինստիտուտի հիմնադիրն էր և ճանաչողական գիտությունների ընկերության կազմակերպիչներից մեկը (Ռոջեր Շենկի, Ալան Քոլինզի և այլոց հետ), որը 1979 թվականին անց է կացրել իր առաջին հանդիպումը Կալիֆոռնիայի համալսարանում[22]։

Հոգեբան Թիմ Շալիսի հետ Նորմանն առաջարկել է գործադիր գործունեության նկատմամբ ուշադրության վերահսկման համակարգ։ Նորման-Շալիս մոդելի բաղադրիչներից մեկը ուշադրության վերահսկման համակարգն էր[23]։

Ճանաչողական ինժեների կարիերա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նորմանը ճանաչողական գիտությունից անցում է կատարել ճանաչողական ճարտարագիտության՝ սկսելով աշխատել այս ոլորտում որպես խորհրդատու և գրող: Նրա «Ճշմարտությունը «Unix»-ի մասին. օգտագործողի ինտերֆեյսը սարսափելի է» հոդվածը[24], որը տպագրվել է 1981 թվականին «Datamation» ամսագրում, թույլ է տվել նրան աչքի ընկնել համակարգչային աշխարհում։ Դրանից անմիջապես հետո նրա կարիերան վերելք է ապրել ակադեմիայից դուրս, չնայած նա մինչև 1993 թվականը դեռ ակտիվ էր UCSD-ում: Նորմանը շարունակել է իր աշխատանքը մարդկային կենտրոնացված դիզայնի զարգացման ուղղությամբ՝ աշխատելով բազմաթիվ համալսարանական և կառավարական խորհրդատվական խորհուրդներում, ինչպիսիք են Պաշտպանության առաջադեմ հետազոտական նախագծերի գործակալությունը (DARPA): Ներկայումս նա մաս է կազմում բազմաթիվ հանձնաժողովների և խորհրդատվական խորհուրդների, ինչպիսիք են «Motorola»-ն, «Toyota»-ի ազգային տեխնոլոգիական քոլեջը, TED համաժողովները, «Panasonic»-ը, բրիտանիկա հանրագիտարանը և շատ ուրիշներ:

Նորմանը նաև հատուկ խմբի մաս էր կազմում, որը ժամանել էր 1979 թվականին Տրի-Մայլի-Այլենդի ատոմակայանի վթարի հետաքննության համար[25]։

1993 թվականին Նորմանը հեռացել է UCSD-ից, որպեսզի միանա «Apple Computer»-ին, սկզբում որպես «Apple»-ի աշխատակից՝ որպես օգտագործողի փորձի ճարտարապետ («Օգտագործողի փորձ» արտահայտության առաջին օգտագործումը պաշտոնի վերնագրում[26][27][փա՞ստ]), այնուհետև որպես առաջատար տեխնոլոգիաների խմբի փոխնախագահ։ Ավելի ուշ նա աշխատել է «Hewlett-Packard»-ում, իսկ 1998 թվականին միացել է Յակոբ Նիլսենին և հիմնել «Nielsen Norman Group»-ը։ Նա վերադարձել է ակադեմիաներ՝ որպես Հյուսիսարևմտյան համալսարանի համակարգչային գիտությունների պրոֆեսոր, որտեղ մինչև 2010 թվականը Սիգալի դիզայնի ինստիտուտի համանախագահն էր: 2014 թվականին նա վերադարձել է Կալիֆորնիայի համալսարան՝ դառնալու Կալիֆորնիայի հեռահաղորդակցության և տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ինստիտուտում տեղակայված նորաստեղծ դիզայնի լաբորատորիայի տնօրեն[28]։

Շնորհներ և պարգևներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նորմանն իր աշխատանքի համար արժանացել է բազմաթիվ մրցանակների։ Նա արժանացել է երկու պատվավոր դոկտորի կոչման՝ մեկը 1995 թվականին Պադովայի համալսարանից «S. V. della laurea ad honorem» կոչում՝ հոգեբանության ոլորտում, իսկ մյուսը դոկտորի կոչում Դելֆտի տեխնոլոգիական համալսարանից՝ արդյունաբերական դիզայնի և ճարտարագիտության ոլորտում[29]։ 2001 թվականին դարձել է հաշվողական տեխնիկայի ասոցիացիայի (ACM) անդամ և ստացել է «Rigo» մրցանակ «SIGDOC»-ի կողմից՝ հաշվողական տեխնիկայի միության (SIG) հաղորդակցության նախագծման հատուկ խմբի (DOC) կողմից[30]։ 2006 թվականին ստացել է Բենջամին Ֆրանկլինի մեդալ՝ համակարգչային և ճանաչողական գիտությունների ոլորտում։ 2009 թվականին Նորմանն ընտրվել է որպես դիզայնի հետազոտությունների ընկերության պատվավոր անդամ։ 2011 թվականին Նորմանը ընտրվել է ԱՄՆ ճարտարագիտական ազգային ակադեմիայի անդամ՝ մարդկային ճանաչողության վրա հիմնված նախագծման սկզբունքների մշակման համար, որոնք ուժեղացնում էին մարդկանց և տեխնոլոգիաների միջև փոխգործակցությունը։

Nielsen Norman Group

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1998 թվականին Նորմանը իր գործընկեր Յակոբ Նիլսենի հետ հիմնադրել է «Nielsen Norman Group»-ը (NN/g)[31]։ Ընկերության նպատակն է օգնել դիզայներներին և այլ ընկերություններին անցնել ավելի մարդակենտրոն արտադրանքի և ինտերնետի հետ փոխգործակցության, ինչպես նաև դառնալ UX դիզայնի ձևավորման ռահվիրաներ։

Օգտագործողի վրա հիմնված դիզայն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1986 թվականին Նորմանը առաջ է բերել «օգտագործողի վրա հիմնված դիզայն» տերմինը՝ օգտագործելով «Օգտագործողի վրա հիմնված դիզայն. մարդ-համակարգիչ փոխազդեցության նոր հեռանկարներ» գրքում[32], որը լույս է տեսել նրա և Սթիվեն Վ. Դրեյփերի խմբագրությամբ։ Գրքի ներածությունը ներկայացնում է այն գաղափարը, որ դիզայներները պետք է իրենց ջանքերն ուղղեն այն մարդկանց վրա, որոնք կօգտագործեն համակարգը:

Մարդիկ այնքան հեշտ են հարմարվում, որ կարողանում են իրենց վրա վերցնել փոխատվությանը հարմարվելու ամբողջ բեռը, սակայն հմուտ դիզայներները հանում են այդ բեռի զգալի մասը՝ փոխատվությունը հարմարեցնելով օգտատերերին։

Նորմանը իր «Ամենօրյա իրերի ձևավորում» գրքում օգտագործել է «օգտագործողի վրա հիմնված դիզայն» տերմինը՝ նկարագրելու համար օգտագործողի կարիքների վրա հիմնված դիզայնը՝ մի կողմ թողնելով այն, ինչ նա համարել է երկրորդական նկատառում, ինչպիսին է գեղագիտությունը: Նորմանը նաև օգտագործել է «օգտագործողի վրա հիմնված դիզայն» տերմինը՝ օգտագործողի կարիքները բավարարելու համար: Օգտագործողի վրա հիմնված դիզայնը ներառում է առաջադրանքների կառուցվածքի պարզեցում, տեսանելիության ապահովում, պատշաճ քարտեզագրում, սահմանափակման հնարավորությունների օգտագործում, սխալների վրա հիմնված ձևավորում, հնարավորությունների բացահայտում և գործողությունների յոթ փուլ:

Նորմանը իր «Մարդկային որակների պաշտպանությունը մեքենաների դարաշրջանում» գրքում[33] օգտագործել է «ճանաչողական արտեֆակտներ» տերմինը՝ նկարագրելու համար այն արհեստական սարքերը, որոնք պահպանում են տեղեկատվությունը, ցուցադրում կամ գործում են դրա հետ՝ ներկայացուցչական գործառույթ կատարելու համար, և որոնք ազդում են մարդու ճանաչողական ունակությունների վրա: Իր «Ամենօրյա իրերի ձևավորում» գրքի նման, Նորմանը քննարկել է մարդկային մտքին համապատասխանող մեքենաներ մշակելը, այլ ոչ թե մարդկային միտքը մեքենային հարմարեցնելը: Նորմանը նաև մտածել է, որ մարդկային միտքը պետք է հարմարվի մեքենային:

«Ամենօրյա իրերի ձևավորում» գրքի նորացված հրատարակության մեջ Նորմանը վերադարձել է իր նախկին գեղագիտական պնդումներին և ամբողջությամբ վերացրել «օգտագործողի վրա հիմնված դիզայն» տերմինը: Գրքի նախաբանում նա ասում է․

Գրքի առաջին հրատարակությունը կենտրոնանում էր արտադրանքը հասկանալի և օգտագործման համար հարմարավետ դարձնելու վրա: Ապրանքի ընդհանուր տպավորությունը շատ ավելին է ընդգրկում, քան դրա գործնականությունը․ գեղագիտությունը, հաճույքն ու զվարճանքը կարևոր դեր են խաղում: Մենք չենք քննարկել հաճույքը, հրճվանքը և հույզերը։ Հույզերն այնքան կարևոր են, որ ես գրել եմ մի ամբողջ գիրք՝ «Հուզական դիզայն», որը վերաբերում է այն դերին, որը նրանք խաղում են դիզայնի մեջ[34]։

Նա փոխարենը ներկայումս օգտագործում է «մարդակենտրոն դիզայն» տերմինը և այն սահմանում է որպես «մոտեցում, որն առաջին հերթին դնում է մարդու կարիքները, հնարավորությունները և վարքագիծը, այնուհետև նախագծում է՝ հաշվի առնելով այդ կարիքները, հնարավորությունները և վարքագիծը»։

Մատենագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նա ընդգրկված է կրթության, մասնավոր և պետական հատվածների բազմաթիվ խորհրդատվական խորհուրդներում, ներառյալ Բրիտանիկա հանրագիտարանի խմբագրական խորհուրդը: Կալիֆոռնիայի համալսարանում աշխատելու ընթացքում Նորմանը հրատարակել է մի քանի կարևոր գրքեր, որոնցից մեկում՝ «օգտագործողի վրա հիմնված համակարգի ձևավորում», անվան սկզբնատառերում անուղղակիորեն հիշատակվում է համալսարանը:

Ընտրված հրապարակումների ցանկն է․

Հոգեբանական գրքեր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Norman, Donald A. (1983). Learning and Memory. W H Freeman & Co. ISBN 0716713004.
  • Lindsay, Peter H.; Norman, Donald A. (1972). Human information processing: an introduction to psychology. Academic Press.[35]
  • Norman, Donald A. (1976). Memory and Attention: An Introduction to Human Information Processing. Series in Psychology (2 ed.). John Wiley & Sons Inc. ISBN 0471651370.
  • Norman, Donald A. (1969). Memory and Attention: An Introduction to Human Information Processing. John Wiley & Sons Inc. ISBN 0471651311.

Օգտագործելիության գրքեր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Այլ հրապարակումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • The Trouble with Unix: The User Interface is Horrid.[36][37][38] Datamation, 27 (12) 1981, November, pp. 139–150. Reprinted in Pylyshyn, Z. W., & Bannon, L. J., eds. Perspectives on the Computer Revolution, 2nd revised edition, Hillsdale, NJ: Ablex, 1989.
  • Direct manipulation interfaces (1985) about direct manipulation interfaces in collaboration with E. L. Hutchins (first author) and J.D. Hollan
  • User Centered System Design: New Perspectives on Human-Computer Interaction (1986) (editor in collaboration with Stephen Draper)
  • Combining his books, Design of Everyday Things, Turn Signals Are the Facial Expressions of Automobiles, Things That Make Us Smart, with various technical reports.

Տես նաև

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 Williams E., Stone B. Medium — 2012.
  2. ↑ 2,0 2,1 https://fabbs.org/our_scientists/donald-norman-phd/
  3. ↑ 3,0 3,1 ORCID Registry — 2012.
  4. ↑ Mathematics Genealogy Project — 1997.
  5. ↑ Montenegro A. ORCID Public Data File 2023 — 2023. — doi:10.23640/07243.24204912.V1
  6. ↑ https://www.fi.edu/en/laureates/donald-norman
  7. ↑ https://awards.acm.org/award_winners/norman_2193936
  8. ↑ https://www.unipd.it/en/university/history/honorary-degrees
  9. ↑ http://www.mishablackawards.org.uk/medal/norman
  10. ↑ https://awards.acm.org/fellows/award-recipients
  11. ↑ Royal-Lawson, James; Axbom, Per (2016-08-24). «Design Doing with Don Norman». Medium (անգլերեն). UX Podcast. Վերցված է 2019-11-14-ին. «Per: Born in 1935. James: Yeah, he actually turned 80 around about the same time as we had a Twitter conversation about this interview. Per: Exactly. It was December 25.»
  12. ↑ «ISNI 0000000122839155 - Donald A. Norman ( 1935- )». International Standard Name Identifier (ISNI). Վերցված է 2019-11-14-ին.
  13. ↑ Robbins, Gary (2014). «Don Norman has designs on your life». San Diego Union Tribune (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2019-02-12-ին.
  14. ↑ Klein, G.; Wiggins, S.; Deal, S. (March 2008). «Cognitive Systems Engineering: The Hype and the Hope». Computer. 41 (3): 95–97. doi:10.1109/MC.2008.81. ISSN 0018-9162. S2CID 38587194.
  15. ↑ Zachry, Mark (October 2005). «An Interview with Donald Norman». Technical Communication Quarterly. 14 (4): 469. doi:10.1207/s15427625tcq1404_5. S2CID 142989547.
  16. ↑ Norman, Donald (December 5, 2009). «Technology First, Needs Last». Վերցված է January 26, 2010-ին.
  17. ↑ «What does jnd.org mean?». Just-Noticeable Difference. Արխիվացված է օրիգինալից June 16, 2014-ին. Վերցված է April 20, 2018-ին.
  18. ↑ «Donald Norman». The Franklin Institute (անգլերեն). 2014-01-15. Վերցված է 2019-11-13-ին.
  19. ↑ «In Honor Of… Donald Norman». Federation of Associations in Behavioral & Brain Sciences (FABBS) (անգլերեն). August 30, 2016. Վերցված է 2019-11-13-ին.
  20. ↑ «Transcript: A Chat with Don Norman». UX Mastery. 2017. Վերցված է 2019-11-13-ին.(չաշխատող հղում)
  21. ↑ Cohen-Cole, Jamie (2014). The Open Mind: Cold War Politics and the Sciences of Human Nature. University of Chicago Press. էջեր 176, 183. ISBN 9780226092331 – via Google Books.
  22. ↑ Norman, Donald (November 14, 2008). «Donald Norman Curriculum Vitae» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) February 3, 2010-ին. Վերցված է January 26, 2010-ին.
  23. ↑ Friedenberg, Jay; Gordon Silverman (2010). Cognitive Science: An Introduction of the Study of Mind. United St ates of America: SAGE Publications. էջեր 180–182. ISBN 978-1-4129-7761-6.
  24. ↑ Norman, Don (1981). «The truth about Unix: The user interface is horrid» (PDF). Datamation. Vol. 27, no. 12. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) Nov 20, 2021-ին.
  25. ↑ Ross, Chris (2014-08-06). «User-Centric Design - The Lessons of 3 Mile Island». Mindflow Design (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2018-04-14-ին.
  26. ↑ Lialina, Olia (January 2015). «Rich User Experience, UX and Desktopization of War». Contemporary Home Computing. Վերցված է 25 September 2016-ին.
  27. ↑ Merholz, Peter (December 13, 2007). «Peter in Conversation with Don Norman About UX & Innovation». Adaptative Path. Արխիվացված է օրիգինալից Oct 18, 2016-ին. Վերցված է 25 September 2016-ին.
  28. ↑ Robbins, Gary (October 24, 2014). «Don Norman has designs on your life». The San Diego Union-Tribune. Արխիվացված է օրիգինալից 2016-03-06-ին. Վերցված է 2016-05-21-ին.
  29. ↑ «Honorary Degrees». Università di Padova. Վերցված է 2019-11-14-ին. «01/03/1995 - Donald A. Norman, in Psychology»
  30. ↑ «Rigo Award». Special Interest Group on Design of Communication (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից Feb 19, 2020-ին. Վերցված է 2019-11-14-ին.
  31. ↑ Lyonnais, Sheena (2017-08-28). «Where Did the Term "User Experience" Come From?». Adobe Blog (ամերիկյան անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից Jul 30, 2020. Վերցված է 2019-11-13-ին. «In 1998, he formed the Nielsen Norman Group alongside Jakob Nielsen, another pioneer of usability methods that remain widely used today, including the 10 Usability Heuristics.»{{cite web}}: CS1 սպաս․ unfit URL (link)
  32. ↑ Norman, Donald A.; Draper, Stephen W., eds. (1986). User Centered System Design: New Perspectives on Human-computer Interaction. Hillsdale, N.J.: L. Erlbaum Associates. ISBN 0-89859-781-1. OCLC 12665902.
  33. ↑ Norman, Don (1993). Things That Make us Smart: Defending Human Attributes in the Age of the Machine. Pursues Book Group.
  34. ↑ Norman, Donald A. (November 5, 2013). The design of everyday things (Revised and expanded ed.). New York, New York. ISBN 9780465050659. OCLC 849801329.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
  35. ↑ Oden, Gregg C.; Lopes, Lola L. (1997). «Human Information Processing: An Introduction to Psychology by Peter H. Lindsay, Donald A. Norman». The American Journal of Psychology. 110 (4): 635–641. doi:10.2307/1423414. JSTOR 1423414.
  36. ↑ «The truth about Unix: The user interface is horrid» (PDF). memphis.edu. Վերցված է 8 May 2024-ին.
  37. ↑ «The trouble with UNIX: The user interface is horrid». Վերցված է May 8, 2024-ին.
  38. ↑ The trouble with UNIX: The user interface is horrid

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]