Երևակայական աշխարհ

Երևակայական աշխարհ, հորինված աշխարհ, որն օգտագործվում է գրականությունում, ֆիլմերում և խաղերում։ Երևակայական աշխարհին բնորոշ են կախարդությունը, կախարդական հնարավորությունները, գոյություն չունեցող տեխնիկաները[1] և ապագային վերաբերող թեմաները։ Որոշ երևակայական աշխարհներ կարող են լինել Երկրի հետ զուգահեռ իրականությունում։ Այն առանձին աշխարհ է` տեղակայված անցյալում կամ ապագայում, կամ բացարձակ անկախ աշխարհ է, որը գտնվում է Արեգակնային համակարգից դուրս` մեկ այլ համակարգում[2]։

Պատմություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վաղ ժամանակներում երևակայական աշխարհները ներկայացվում էին որպես Երկրի մի մասնիկ, սակայն որոշ աշխարհագրական խոչընդոտներով առանձնացված։

Չնայած որ միջին դարերում գյուղացիները, ովքեր հազվադեպ էին իրենց գյուղերից հեռու ճամփորդում, չէին կարող հսկա մարդակերների գոյության մասին վստահ լինել, Վերածննդի ժամանակաշրջանում անհրաժեշտ էին այդպիսի հորինված երևակայական մայրցամաքներ, որպեսզի պատմությունները իրատեսական լինեին[3]։

Երևակայական աշխարհի վաղ օրինակներից է «Հազար ու մի գիշեր» արաբական հեքիաթների ժողովածուն։ Այստեղ նկարագրվում են զարմանահրաշ իրադարձություններ և երևույթներ, որոնք առավել արժանահավատ են, քան գործողությունների վայրերը[4]։

Երազատեսությունները նույնպես հաճախ են օգտագործվում հրաշքները բացատրելու համար։ Գրականությունում այդպիսի մի օրինակ է «Զարմանահրաշ կախարդը Օզ երկրից» մանկական գիրքը[5]։ Հովարդ Ֆիլիպս Լավքրաֆտը սիրում էր ստեղծել մարդկանց համար դժվար հասանելի աշխարհագրական վայրեր, երբ նրանք քնած են և երազ են տեսնում։ Սակայն այսպիսի հնարքները շատերի կողմից քննադատվել են[6] և այժմ առավել հազվադեպ են հանդիպում։

Հիմնական տարրեր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ամենատարածված երևակայական աշխարհը հիմված է միջնադարյան Եվրոպայի վրա։ Այդ ժամանակներից ի վեր Ուիլյամ Մորիսը օգտագործել է այն իր ստեղծագործություններում[7]։ Երևակայական աշխարհի մեկ այլ օրինակ է Ջոն Ռոնալդ Ռուել Թոլքինի «Մատանիների տիրակալը» գիրքը։ Այսպիսի աշխարհում հեղինակը վերցնում է տարբեր ժամանակաշրջաններում և տարբեր մայրացամաքներում տեղի ունեցած իրադարձություններ, համադրում դրանք` առանց հաշվի առնելու, թե արդյո՞ք դրանք համատեղելի են։ Այստեղ բացակայում է միասնականությունը և իրականության զգացումը[8]։ Սակայն միջնադարյան ժամանակաշրջանին բնորոշ երևույթները հազվադեպ են օգտագործվում։ Օրինակ` կառավարությունը հիմնականում ֆեոդալիստական է[9]։

Մանրակրկիտ աշխարհկառուցումը երևակայական աշխարհների իրատեսական լինելու առաջին գրավականն է[10]։ Օրինակ` Լլոյդ Ալեքսանդերը իր «Պրիդեյնի ժամանակագրությունը» գրքում այնպես է ներկայացնում ուելսական մշակույթը, որ իրականությունը երևակայունթյունից տարբերակող սահմանը չի զգացվում։

Երևակայական աշխարհները, համաձայն իրենց բնույթի, պարունակում են կախարդանքի տարրեր։ Դրանք կարող են լինել կենդանի արարածներ (վիշապ, միաեղջյուր, ջին) կամ մարդիկ, որոնք ունենում են կախարդական ունակություններ։ Դրանք հիմնականում վերցված են այն երկրի դիցաբանությունից կամ ֆոլկլորից, որը հեղինակի ոգեշնչման աղբյուրն է եղել[11]։

Կառուցված աշխարհներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աշխարհկառուցման ընթացքում ստեղծված երևակայական աշխարհները կոչվում են նաև կառուցված աշխարհներ։ Չնայած կախարդության կամ հորինված կենդանիների առկայությանը՝ երևակայական աշխարհում մարդիկ սովորական մարդկանց բնորոշ գործողություններ են անում։ Սակայն շատ կարևոր է տարբերակել երևակայական աշխարհը սյուրռեալիստական աշխարհից, ինչպիսին են Լուիս Քերոլի «Ալիսը Հրաշքների աշխարհում» և «Ալիսը հայելու աշխարհում» գրքերում ներկայացված աշխարհները։

Այլ օրինակներ գրականությունից

Շատ հեղինակներ էլ երևակայական աշխարհ ստեղծելու փոխարեն պատկերում են Երկրի անցյալը։ Որպեսզի բացատրեն` ինչու այլևս հրաշքներ տեղի չեն ունենում, նրանք նկարագրում են կախարդանքի անհետացումը[12]։ Օրինակ` «Մատանիների տիրակալը» գրքում համիշխանության մատանու կործանման հետևանքով էլֆերի Երեք մատանիների ուժն անհետանում է, և նրանք ստիպված դեպի Արևմուտք են գնում պատմության վերջում։

Ջոան Ռոուլինգի «Ֆանտաստիկ գազաններն ու նրանց բնակեցման վայրը» գրքում նշվում է, որ կախարդները որոշել են թաքցնել բոլոր կախարդական արարածներին նրանցից, ովքեր չունեն կախարդական ունակություններ, այսինքն սովորական մարդկանցից։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ Brian Attebery, The Fantasy Tradition in American Literature, p 166-7, ISBN 0-253-35665-2
  2. ↑ John Grant and John Clute, The Encyclopedia of Fantasy, "Imaginary lands", p 495-5 ISBN 0-312-19869-8
  3. ↑ C. S. Lewis, "On Science Fiction", Of Other Worlds, p68 ISBN 0-15-667897-7
  4. ↑ John Grant and John Clute, The Encyclopedia of Fantasy, "Arabian fantasy", p 52 ISBN 0-312-19869-8
  5. ↑ L. Frank Baum, Michael Patrick Hearn, The Annotated Wizard of Oz, p 96, ISBN 0-517-50086-8
  6. ↑ J.R.R. Tolkien, "On Fairy-Stories", p 14, The Tolkien Reader, Ballantine Books, New York 1966
  7. ↑ Diana Waggoner, The Hills of Faraway: A Guide to Fantasy, p 37, ISBN 0-689-10846-X
  8. ↑ John Grant, "Gulliver Unravels: Generic Fantasy and the Loss of Subversion"
  9. ↑ Alec Austin, "Quality in Epic Fantasy" Արխիվացված 2014-08-08 Wayback Machine
  10. ↑ Philip Martin, The Writer's Guide to Fantasy Literature: From Dragon's Lair to Hero's Quest, p 113, ISBN 0-87116-195-8
  11. ↑ Carter, Lin, Imaginary Worlds, the Art of Fantasy. Ballantine, 1973.
  12. ↑ John Grant and John Clute, The Encyclopedia of Fantasy, "Thinning", p 942 ISBN 0-312-19869-8

Աղբյուրներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Bardic Web - A community for writers collaborating on original speculative and non-speculative fiction, worldbuilding, mythos creation and character development. No fanfic.(անգլ.)
  • The Santharian Dream - Creative, cooperative fantasy world building in the style of J.R.R. Tolkien. An epic, constantly evolving fantasy world on the web since 1998.(անգլ.)