Հետքթային հոսք

Հետքթային (պոստնազալ) հոսք, որը նաև հայտնի է որպես վերին շնչուղիների հազի համախտանիշ (ՎՇՀՀ), առաջանում է, երբ ավելորդ լորձ է արտադրվում քթի խոռոչի լորձաթաղանթի կողմից: Ավելորդ լորձը կուտակվում է քթի խոռոչի հետին սահմաններում և ի վերջո կոկորդում, երբ այն անցնում է քթըմպանով: Այն կարող է պայմանավորված լինել ռինիտով, սինուսիտով, գաստրոէզոֆագեալ ռեֆլյուքսի հիվանդությամբ (ԳԷՌՀ) կամ կուլ տալու խանգարմամբ: Այլ պատճառներից են`ալերգիա, մրսածություն, գրիպ և դեղերի կողմնակի ազդեցություններ:

Հետքթային հոսք, վերին շնչուղիների հազի համախտանիշ

Այնուամենայնիվ, որոշ մասնագետներ պնդում են, որ քթի խոռոչից լորձի հոսքը ըմպանի հետին պատով համարվում է ֆիզիոլոգիական գործընթաց, որը տեղի է ունենում բոլոր առողջ մարդկանց մոտ^[1]: Նաև որոշ մասնագետներ հետքթային հոսքը չեն համարում համախտանիշ, փոխարենը պնդելով, որ դա ախտանիշ է, հաշվի առնելով տարբեր հասարակություններում առկա տարբերությունները: Ավելին, այս հերքումը ամրապնդվում է ընդհանուր ընդունված սահմանման բացակայությամբ, հյուսվածքների պաթոլոգիական փոփոխություններով և հասանելի կենսաքիմիական թեստերով^[1]:

Նշաններ և ախտանիշներ

Հետքթային հոսքը կարող է դրսևորվել որպես մշտական անհանգստություն վերին շնչուղիներում: Այն համարվում է որպես «կոկորդում լցվող լորձի» զգացողության դասական օրինակ, և կարող է դրսևորվել նաև քթահոսությամբ, կոկորդի մշտական «մաքրելու» ցանկությամբ և հազով, թեև որոշ ախտանիշներ կարող են շատ ոչ սպեցիֆիկ լինել^[2]: Հետքթային հոսքի ժամանակ քրոնիկ հազը ամենատարածված պատճառներից մեկն է, որը սահմանվում է որպես հազ, որը շարունակվում է ավելի քան 8 շաբաթ^[3]:

Հետքթային հոսքը կարող է լինել կոկորդի բորբոքման և խռպոտության պատճառ՝ բերելով ձայնալարերի դիսֆունկցիայի ախտանիշների առաջացման^[4][5][6]:

Պատճառագիտություն

Այս համախտանիշն ունի բազմաթիվ պատճառներ, որոնք կարող են լինել սուր կամ քրոնիկ, օրինակ`

ԳԷՌՀ

Գաստրոէզոֆագեալ ռեֆլյուքս հիվանդությունը (ԳԷՌՀ) հաճախ կապված է վերին շնչուղիների ախտանիշների տարածվածության հետ, որոնք նման են հետքթային հոսքի ախտանշաններին, ինչպիսիք են` հազ, հաճախակի կուլ տալու ցանկություն, խռպոտություն և ձայնի փոփոխություններ: Ռեֆլյուքսը առաջացնում է կոկորդի գրգռում, ինչը խթան է հանդիսանում կոկորդում լորձի արտազատման ավելացման, որը, ինչպես ենթադրվում է, խորացնում է և, որոշ դեպքերում, առաջացնում է հետքթային հոսք^[2]:

Ալերգիկ ռինիտ

Ալերգիկ ռինիտը (ԱՌ) տարածված հիվանդություն է, որի դեպքում ալերգենների ազդեցությունը հանգեցնում է բորբոքային միջնորդների արտազատմանը, ինչպիսիք են` հիստամին, առաջացնելով փռշտոց, քթահոսություն, աչքերի քոր և քթի փակվածություն^[7]:

Ոչ ալերգիկ ռինիտ

Ոչ ալերգիկ ռինիտը (ՈԱՌ) վիճակ է, որի դեպքում կան ռինիտի ախտանիշներ, ներառյալ քթահոսություն և քթի փակվածություն, սակայն մաշկային և շիճուկային ալերգիկ թեստերի հերքման արդյունքներով^[7]: Այն կարելի է բաժանել հետևյալ խմբերի`

• Ոչ ալերգիկ ռինիտ էոզինոֆիլիայով
• Հորմոնալ ռինիտ (օրինակ՝ հղիության ընթացքում)
• Դեղորայքային ռինիտ
• Ատրոֆիկ ռինիտ
• Գրգռիչ և մասնագիտական ռինիտ (ներառյալ ծխախոտի ծուխը, մաքրող միջոցները և այլն)
• Անհայտ ծագման ոչ ալերգիկ ռինիտ

Ռինոսինուսիտ

Ռինոսինուսիտ, որը իրենից ներկայացնում է հայմորյան խոռոչների բորբոքում կամ վարակ: Սուր ռինոսինուսիտի ախտանիշները անցնում են մինչև 4 շաբաթվա ընթացքում, մինչդեռ քրոնիկ ռինոսինուսիտը տևում է ավելի քան 12 շաբաթ^[8]: Այս մշտական գրգռումը կարող է բերել լորձի արտադրության ավելացման՝ շնչառական ուղիների բորբոքման միջոցով, հետքթային հոսքի համախտանիշի ախտանշաններ^[7]:

Մեխանիզմ

Հետքթային հոսքի ճշգրիտ մեխանիզմը կախված է դրա առաջացման պատճառից, բայց սովորաբար ներառում է քթի խոռոչում լորձազատման ավելացում: Հոտառությունից բացի, քթի խոռոչը կատարում է ներշնչվող օդի տաքացման և խոնավեցման, ինչպես նաև ախտահանման դեր^[7]: Քթի լորձաթաղանթը, որը պատում է քթի խոռոչը, կատարում է սեկրետոր ֆունկցիա, արտազատելով` լորձ, որը խոնավեցնում և պաշտպանում է քթի խոռոչը: Լորձի արտադրությունը ակտիվանում է վեգետատիվ նյարդային համակարգի կողմից, մասնավորապես, խոլիներգիկ նեյրոպեպտիդները պատասխանատու են լորձի արտադրության ավելացման համար^[7]: Ավելորդ լորձը կարող է հետհոսել վերին և ստորին շնչուղիներ, որոնք այլ ֆիզիկական և քիմիական գրգռիչների հետ միասին, կարող են ակտիվացնել շնչուղիների ընկալիչները՝ հանգեցնելով պաշտպանիչ ֆիզիոլոգիական հազի^[9]:

Ախտորոշում

Այս համախտանիշի ախտորոշումը կախված է ինչպես հիվանդության պատմությունից, այնպես էլ կլինիկական հետազոտություններից, որոնք կօգնեն ախտորոշել դրա էթիոլոգիան: Նման բան կարող է սկսվել քթով շնչառության դժվարացմամբ կամ «քթի փակվածություն»՝ քթից արտահոսքով^[10]: Եթե կա ալերգիկ ռինիտի կասկած, կարելի է գնահատել ալերգիկ հիվանդությունների ընտանեկան ծանրաբեռնվածությունը, ինչպես նաև անամնեզում այլ ուղեկցող հիվանդությունների առկայությունը, ինչպիսիք են` սննդային ալերգիաներ, ասթմա և ատոպիկ դերմատիտ<sup>[10]</sup>: Ալերգիկ ռինիտի դեպքում հաճախակի առաջանում են ախտանիշներ, ինչպիսիք են` փռշտոցի նոպաներ, աչքերի քոր և շնչառության հետ կապված խնդիրներ, թեև միայն ախտանշանների հիման վրա դժվար է տարբերակել ռինիտի տեսակները^[10][7]:

Որևէ հստակ ախտորոշիչ թեստերի բացակայության դեպքում կարող է դժվար լինել այս հիավանդության ախտորոշումը միայն ախտանշանների անամնեզի հիման վրա, քանի որ էթիոլոգիան լայն է, իսկ ախտանշանները կարող են լինել շատ ընդհանուր: Այսպիսով, դրա փոխարեն կարելի է կատարել ռինիտի և ավելորդ լորձային արտազատումների հայտնաբերման պրոցեդուրաներ, ինչպիսին է` նազոէնդոսկոպիա, ախտորոշման հստակեցման նպատակով^[11][2]:

Բուժում

Բուժման տարբերակները կախված են անհատի հետքթային հոսքի բնույթից և դրա պատճառներից: Հակաբիոտիկները կարող են նշանակվել, եթե հետքթային հոսքը բակտերիալ հայմորիտի արդյունք է: Այն դեպքերում, երբ հետքթային հոսք առաջանում է ալերգիկ ռինիտի կամ գրգռիչ ռինիտի հետևանքով, անհրաժեշտ է խուսափել ալերգեններից կամ գրգռող գործոններից, ինչպիսիք են` թեփ, ծխախոտի ծուխ և մաքրող միջոցներ<sup>[7]</sup>: Առաջին սերնդի հակահիստամինային դեղերը, ինչպիսիք են քլորֆենիրամինը և կլեմաստինը, ավելի արդյունավետ են, բայց ունեն ավելի ընդգծված հանգստացնող ազդեցություն: Այլ սերնդի հակահիստամինները կարող են օգտագործվել այս ազդեցությունները նվազեցնելու համար<sup>[7]</sup>: Ազելաստին` տեղային հակահիստամինային դեղամիջոց է, հաստատված է ինչպես ալերգիկ, այնպես էլ ոչ ալերգիկ ռինիտի բուժման համար՝ շնորհիվ իր յուրահատուկ հակաբորբոքային ազդեցության, որը կապված չէ հիստամինային ընկալիչների անտագոնիզմի հետ^[7]:

Ներքթային ստերոիդ դեղամիջոցները կարող են օգտակար լինել նաև այն հիվանդների համար, որոնց մոտ հակահիստամինային դեղամիջոցները որևէ ազդեցություն չունեն^[12]: Դեկոնգեստանտները, ինչպիսիք են պսևդոէֆեդրինը, կարող են նեղացնել քթի լորձաթաղանթի արյունատար անոթները և բերել լորձի արտազատման նվազման ^[7]: Հակախոլիներգիկ միջոցները, ինչպիսիք են ipratropium bromide-ը, կարող են օգնել նվազեցնել սեկրեցիան, արգելափակելով պարասիմպաթիկ ազդեցությունը քթի լորձաթաղանթի վրա^[7][13]:

Այլ մեթոդներ, ինչպիսիք են տաք հեղուկներ խմելը և քթի խոռոչի ֆիզիոլոգիական լուծույթներով մշակումը, կարող են օգտակար լինել հետքթային հոսքի բուժման համար, սակայն դրանց ճշգրիտ արդյունավետությունը բժշկական գրականության մեջ պարզ չէ^[14]:

Համաճարակաբանություն

Քանի որ հետքթային հոսքը հաճախ բնութագրվում է որպես «ախտանիշ», այլ ոչ թե հստակ կարգավիճակ, ճշգրիտ հաճախականությունը անհայտ է և կախված է էթիոլոգիայից: Քրոնիկ ռինիտը, որը ներառում է ալերգիկ և ոչ ալերգիկ ռինիտ, կարող է ախտորոշվել բնակչության 30-40%-ի մոտ^[12]: Ոչ ալերգիկ ռինիտը ավելի հաճախ տարածված է կանանց, քան տղամարդկանց մոտ^[7]:

Ծանոթագրություններ

1. Morice AH (2004). «Post-nasal drip syndrome--a symptom to be sniffed at?». Pulmonary Pharmacology & Therapeutics. 17 (6): 343–5. doi:10.1016/j.pupt.2004.09.005. PMID 15564073.
2. Sylvester DC, Karkos PD, Vaughan C, Johnston J, Dwivedi RC, Atkinson H, Kortequee S (2012). «Chronic cough, reflux, postnasal drip syndrome, and the otolaryngologist». International Journal of Otolaryngology. 2012: 564852. doi:10.1155/2012/564852. PMC 3332192. PMID 22577385.
3. Gibson P, Wang G, McGarvey L, Vertigan AE, Altman KW, Birring SS (January 2016). «Treatment of Unexplained Chronic Cough: CHEST Guideline and Expert Panel Report». Chest. 149 (1): 27–44. doi:10.1378/chest.15-1496. PMC 5831652. PMID 26426314.
4. Ibrahim WH, Gheriani HA, Almohamed AA, Raza T (March 2007). «Paradoxical vocal cord motion disorder: past, present and future». Postgraduate Medical Journal. 83 (977): 164–72. doi:10.1136/pgmj.2006.052522. PMC 2599980. PMID 17344570.
5. Gimenez LM, Zafra H (April 2011). «Vocal cord dysfunction: an update». Annals of Allergy, Asthma & Immunology. 106 (4): 267–74, quiz 275. doi:10.1016/j.anai.2010.09.004. PMID 21457874.
6. Kenn K, Balkissoon R (January 2011). «Vocal cord dysfunction: what do we know?». The European Respiratory Journal. 37 (1): 194–200. doi:10.1183/09031936.00192809. PMID 21205712. S2CID 12436689.
7. Flint PW, Haughey BH, Robbins KT, Thomas JR, Niparko JK, Lund VJ, Lesperance MM (2014). Cummings Otolaryngology: Head & Neck Surgery (Sixth ed.). Philadelphia, PA. ISBN 978-0-323-27820-1. OCLC 894112159.
8. Rosenfeld RM, Piccirillo JF, Chandrasekhar SS, Brook I, Ashok Kumar K, Kramper M, և այլք: (April 2015). «Clinical practice guideline (update): adult sinusitis». Otolaryngology–Head and Neck Surgery. 152 (2 Suppl): S1–S39. doi:10.1177/0194599815572097. PMID 25832968. S2CID 30043393.
9. McCallion P, De Soyza A (December 2017). «Cough and bronchiectasis». Pulmonary Pharmacology & Therapeutics. 47: 77–83. doi:10.1016/j.pupt.2017.04.010. PMID 28602999.
10. Probst R, Grevers G, Iro H (2017). Basic Otorhinolaryngology. Georg Thieme Verlag. doi:10.1055/b-005-148915. ISBN 978-3-13-203472-3.
11. Pratter MR (January 2006). «Chronic upper airway cough syndrome secondary to rhinosinus diseases (previously referred to as postnasal drip syndrome): ACCP evidence-based clinical practice guidelines». Chest. 129 (1 Suppl): 63S–71S. doi:10.1378/chest.129.1_suppl.63s. PMID 16428694.
12. Segboer C, Gevorgyan A, Avdeeva K, Chusakul S, Kanjanaumporn J, Aeumjaturapat S, և այլք: (Cochrane ENT Group) (November 2019). «Intranasal corticosteroids for non-allergic rhinitis». The Cochrane Database of Systematic Reviews. 2019 (11). doi:10.1002/14651858.CD010592.pub2. PMC 6824914. PMID 31677153.
13. Naclerio R (August 2009). «Anticholinergic drugs in nonallergic rhinitis». The World Allergy Organization Journal. 2 (8): 162–5. doi:10.1097/WOX.0b013e3181b35336. PMC 3650956. PMID 24228813.
14. «Banishing Sinus Infection Misery? - Andrew Weil, M.D.».

Արտաքին հղումներ

Դասակարգում	D ICD-10: R09.8 ICD-9-CM: 784.91
Արտաքին աղբյուրներ	eMedicine: ent/338

• Medline Plus article on Nasal Discharge