Ձոնի

Ձոնի
Ենթատեսակճապոնական ապուրներ և Ամանորյա ուտեստ
Առաջացման երկիր Ճապոնիա
 Zoni Վիքիպահեստում

Ձոնի (ճապ. 雑煮 дзо:ни), օձոնի[1][2], օ-ձոնի[3][4], ճապոնական ճաշատեսակ, ապուր պատրաստված բրնձի մոչի բլիթներով[5], ճապոնական Ամանորի անփոխարինելի ուտեստներից է[6]։

Նկարագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ճաշատեսակի անունը բառացիորեն նշանակում է «խառը եփուկ»[4], «շոգեխաշած խառնուրդ»[7] և ցույց է տալիս դրա պատրաստման եղանակը։ Ապուրի մեջ օգտագործվող մոչիի բաղադրիչները, համեմունքները կարող են տարբեր լինել՝ կախված տարածաշրջանից[8]։ Ճապոնիայում այն ​​համարվում է ամանորյա ուտեստ[9], որը ավանդաբար մատուցվում է մեկ բաժակ համեմված տաք սակեից հետո (օտոսո) և սկսվում է ամանորյա նախաճաշը[10]։ Լրացուցիչ բաղադրիչները կարող են ներառել տարբեր բանջարեղեն, ձուկ, հավ, խոտաբույսեր, չորացրած սկումբրիա, ջրիմուռներ, սունկ, խեցեմորթ, լոբի, կաթնաշոռ (տոֆու) և այլն։ Մատուցվում է լաքապատ, կերամիկական, ճենապակյա ամանների մեջ[4]։ Ապուրն ուտում են տաք վիճակում՝ փայտիկներով, սակայն ժամանակի ընթացքում սկսել են գործածել նաև պատառաքաղներ ու գդալներ[11]։

Ավանդույթ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նախկինում Ճապոնիայի կենտրոնում և արևմուտքում ապուրը եփում էին Նոր տարվա առաջին առավոտյան և մատուցում առաջին ամսվա 2-րդ, 3-րդ, 5-րդ, 7-րդ, 11-րդ, 15-րդ և 20-րդ օրերին։ 7-րդ և 15-րդ օրերին այն խառնում էին բրնձի շիլայի հետ[4]։ Որոշ ընտանիքներում ապուր էին մատուցում Նոր տարվա առաջին հինգ օրերին։ Ճապոնացի խոհարար Սոնոկա Սակայը գրել է ձոնիի հետ կապված ամանորյա ավանդույթների մասին. «Ապուրի հետ մատուցելու համար ես պատրաստում եմ 6-7 ավանդական ամանորյա օսեչի ուտեստներ, որոնք խորհրդանշում են պտղաբերություն (ձու, լոբի), տոկունություն և ճկունություն (մոչի), երջանկություն (կոմբու), առաջընթաց (լոտոսի արմատ), կրակ (գազար), մաքրություն (դայկոն) և այն, ինչը թույլ է տալիս ամուր կանգնել մեր ոտքերի վրա (արմատապտուղներ)[2]։ Ըստ ճապոնացի խոհարար Սիձուո Ցոձիի՝ ճապոնացիների համար ձոնին նույն նշանակությունն ունի, ինչ հնդկահավը (որը, սկզբունքորեն, կարելի է եփել տարվա ցանկացած ժամանակ) ԱՄՆ-ում Գոհաբանության կամ Սուրբ Ծննդի օրը, բայց մոչիով ապուրը ասոցացվում է Ամանորյա տոնակատարությունների հետ[1]։

Ենթադրվում է, որ ձոնին ի սկզբանե եղել է սամուրայական դաշտային խոհանոցի ճաշատեսակ, որը պատրաստվում էր (ոչ միայն Ամանորի համար) բրնձե բլիթներից, բանջարեղենից և ռազմական ճամբարներում չորացրած մթերքներից։ Հետագայում այն ​​դադարել է լինել բացառապես սամուրայների համար նախատեսված կերակուր՝ դառնալով ժողովրդիմեջ տարածված ուտեստ։ Ամանորին ձոնի ուտելու ավանդույթը, ենթադրաբար, սկիզբ է առել Մուրոմաչիի ժամանակաշրջանից, երբ այն պատրաստվում էր որպես աստվածների ընծա։ Սակայն տեղեկություններ կան, որ ավելի ուշ՝ Էդոյի ժամանակաշրջանում, ձոնի պատրաստել են ոչ միայն Ամանորի տոնակատարությունների, այլև՝ այլ ժամանակներում[8][12]։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 Цудзи, 2010
  2. ↑ 2,0 2,1 Сакаи, 2021, էջ 251
  3. ↑ Кадзуко, Фукуока, 2004, էջ 149
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Коллектив авторов, 1985, էջ 156
  5. ↑ «美保湾 (Miho-wan)». Dijitaru daijisen (Japanese). Tokyo: Shogakukan. 2012. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ օգոստոսի 25-ին. Վերցված է 2012 թ․ մայիսի 20-ին.{{cite encyclopedia}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link) «Источник». Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ օգոստոսի 25-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 10-ին.
  6. ↑ Коллектив авторов, 1985, էջ 143
  7. ↑ Цудзи, 2010, էջ 389
  8. ↑ 8,0 8,1 語源由来辞典 (2007 թ․ դեկտեմբերի 17). «雑煮／ぞうに». 語源由来辞典 (ճապոներեն). Վերցված է 2023 թ․ հոկտեմբերի 17-ին.
  9. ↑ «Zōni». Encyclopedia of Japan. Tokyo: Shogakukan. 2012. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ օգոստոսի 25-ին. Վերցված է 2012 թ․ մայիսի 22-ին. «Источник». Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ օգոստոսի 25-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 10-ին.
  10. ↑ Кадзуко, Фукуока, 2004
  11. ↑ Цудзи, 2010, էջ 391
  12. ↑ «Tone-gawa». Nihon Kokugo Daijiten (Japanese). Tokyo: Shogakukan. 2012. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ օգոստոսի 25-ին. Վերցված է 2012 թ․ մայիսի 22-ին.{{cite encyclopedia}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link) «Источник». Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ օգոստոսի 25-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 10-ին.

Գրականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Кадзуко, Эми; Фукуока Ясуко Практическая энциклопедия японской кухни. Традиции, кулинарные приёмы, продукты, рецепты. — М.: Аркаим, 2004. — 255 с. — (Миллион меню). — ISBN 978-5-8029-2601-7
  • Коллектив авторов Календарные обычаи и обряды народов Восточной Азии. Новый год / Отв. ред. Р. Ш. Джарылгасинова, М. В. Крюков. — М.: Главная редакция восточной литературы издательства «Наука», 1985. — 264 с.
  • Сакаи, Соноко Японская домашняя кухня : простые блюда, оригинальный вкус / Пер. с англ. О. Ивенской. — М.: Эксмо, 2021. — 304 с. — (Кулинария. Весь мир на твоей кухне). — ISBN 978-5-04-109260-3
  • Цудзи, Сидзуо Японская кухня: изысканная простота / Пер. с англ. Е. Н. Кручины. — М.: Издательство BBPG, 2010. — 576 с. — ISBN 978-5-93679-113-0
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ձոնի» հոդվածին։