Մայր Հող (դիցաբանություն)

Մայր Հող
Տեսակաստվածուհի և Slavic deity?
Դիցաբանությունսլավոնական
Սեռիգական
Անունը այլ լեզուներովուկրաիներեն՝ Земля — свята мати, սերբ.՝ Маjка земља
Այլ մշակույթներումԴեմետրա, Ժամինա,Անահիտա
Երևի համընկնում էՏելլուս, Գեա, Յորդ, Zemes-mãte? և Ժեմինա
ԱմուսինՊերուն
ԶավակներՄիկուլա Սեմենովիչ,բոլոր կենդանի արարածները

Մայր Հող (ուկրաիներեն՝ Земля — свята мати; սերբ.՝ Маjка земља[1] ) սլավոնական դիցաբանության մեջ հողի անձնավորված կերպարն է։ Հողը համարվել է կենդանիների և բույսերի մայրը։ Հակառակվել է անձնավորված Երկնքին (կամ աստված Պերուն հետ) և համարվել է նրա կինը։ Երկինքը կամ Պերուն ջրել է Հողին անձրևով, որից հետո նա բերք էր տալիս (ծնում)։

Մայր Հողի կերպարը

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մայր Հողի կերպարը գալիս է հնագույն ժամանակներից առնվազն[2] նախահնդեվրոպական[3] դարաշրջանից։ Դրա մասին են վկայում բազմաթիվ զուգահեռականներ տվյալ կերպարի հնդեվրոպական ժողովուրդների առասպելներում. Դեմետրան հունականում, Անահիտան իրանականում, Ժեմինան լիտվականում և այլք։

Հողից (կավից, մոխրից) ըստ Աստվածաշնչի, ապոկրիֆների և ժողովրդական լեգենդների արարված է մարդու մարմինը, նրա հոգին մահից հետո հայտնվում է Երկնային աշխարհում, իսկ մարմինը`Հողում (հին ժամանակներում եղել է համոզմունք, որ հոգին վերջնականորեն լքում է մարմինը, երբ առաջին բուռ հողը լցվում է դագաղի վրա)։ Հողն ըստ համասլավոնական ավանդույթի եղել է մայրության և կանացիության սկիզբը։ Սերմերը իր մեջ ընդունելով, նա հղիանում է և նոր բերք տալիս. նա համընդհանուր մայր և կերակրող է, ապրողներին կերակրում է, իսկ մեռածներին իր մոտ է ընդունում։ Ռուսական հանելուկներում նա փոխկապակցվում է «Բոլոր մայրերի համար ընդհանուր» կերպարի հետ։ Ռուսական բանահյուսական տեքստերում և դարձվածային արտահայտումներում «Մայր Հողը» առաջին հերթին նշանակում է հողը, երկնային խոնավությամբ հագեցված։ Հետևաբար, չորացած, անբերրի հողը, ռուսական հոգևոր բանաստեղծություններում համեմատվում է այրի կնոջ հետ։ Ցանքից առաջ գյուղացիները աղոթում էին սրբերին, որպեսզի «պաղ եղյամով արբեցնեն Մայր Հողին, որպեսզի բերի նա ցորեն, ցնծի այն, վերադարձնի նրան մեծ հասկով»:[4]

Համաժողովրդական քրիստոնեություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ժողովրդա-քրիստոնեական ավանդույթներին բնորոշ են համոզմունքները, ըստ որոնց Հողը փակվում էր «Հնդկական ամռանը» (սեպտեմբերց հոկտեմբերի սկիզբ ընկած ժամանակաշրջանը) և նշում էր իր տարեդարձը, ապա բացվում էր «Ավանդության օրը» (ապրիլի 7)։ Հողին «Հոբելյար» էին անվանում նաև «Սիմոնովի օրը» (մայիսի 23), «Հոգիների օրը» (Զատիկից 51 օր հետո) և «Սպասովի օրը» (օգոստոսի 15)։ «Հոգիների օրը Հողը «Հոբելյար» է, քանի որ այդ օրը նա ստեղծվեց»։ Այդ օրերին Հողի նկատմամբ դրվել են բազմաթիվ արգելքներ. չի թույլատրվել փորել, հերկել, ցցեր խրել, հարվածել Հողին[5][6]։

Քրիստոնեության տարածման ընթացքում ազգային ինքնագիտակցության մեջ հայտնվեցին զուգահեռներ Մայր Հողի կերպարի և Աստվածածնի կերպարի հետ։ Այսպիսով XIX դարի Ռուսաստանի գյուղացիական կյանքում Մայր Հողի կերպարը, ինչպես Հող-կերակրողի, ծննդաբերող Հողի, պտղաբերու Հողի հավասարեցվում է, երբեմն էլ նույնացվում է Աստվածամոր հետ։ Նաև հողը կապվում էր Պառասկեվա Պյատնիցա։ «Ուրբաթ օրը, Մայր Պառասկեվայի, մեղք է անհանգստացնել Հողին, քանզի Փրկչի սուրբ մահի ժամանակ երկրաշարժ էր[7]։

Ուկրաինական զրույցներում Հողին կոչում էին Տատյանա[8]։

Տեսնել նաև

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Դեմետրա - Հունաստանում
  • Ցերերա - Հռոմում
  • Մայա(Պլեյադա)
  • Սիմոնովի օր

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ Дуличенко, 2014, էջ 171
  2. ↑ Кологривов, 1961, էջ 145
  3. ↑ Тацит, Публий Корнелий — ссылка Тацита на богиню Нерту (18.07.2016). «Германия» (ռուսերեն). my-talk-hamster.ru. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 12-ին. «... ревдигны, авионы, англы, варины, эвдозы, сварины и нуитоны, защищаемые реками и лесами. Каждое из этих племен в отдельности ничем не замечательно, но все они вместе поклоняются Нерте, т. е. Матери-Земле, и думают, что она вмешивается в дела людей и объезжает народы» {{cite web}}: More than one of |author= and |last= specified (օգնություն)(չաշխատող հղում)
  4. ↑ Белова и др., 1999, էջ 316
  5. ↑ Максимов, 1903, էջ 266
  6. ↑ Белова и др., 1999, էջ 317
  7. ↑ Чичеров, 1957, էջ 56
  8. ↑ Топорков, 1995, էջ 194

Աղբյուրներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Земля / Белова О. В., Виноградова Л. Н., Топорков А. Л. // Славянские древности: Этнолингвистический словарь : в 5 т. / под общ. ред. Н. И. Толстого; Институт славяноведения РАН. — М. : Межд. отношения, 1999. — Т. 2: Д (Давать) — К (Крошки). — С. 315—321. — ISBN 5-7133-0982-7.
  • Дуличенко А. Д. Введение в славянскую филологию: учебное пособие. — М.: ФЛИНТА, 2014. — 720 с. — ISBN 978-5-9765-0321-2.
  • Кологривов Иоанн. Очерки по истории русской святости (Essai sur la sainteté en Russie) / перевод и под редакцией С. С. Оболенского. — Брюссель: Жизнь с Богом, 1961. — 417 с.
  • Коринфский А. А. Мать — Сыра Земля // Народная Русь : Круглый год сказаний, поверий, обычаев и пословиц русского народа. — М.: Издание книгопродавца М. В. Клюкина, 1901. — С. 1—18.
  • Максимов С. В. Мать — Сыра Земля // Нечистая, неведомая и крестная сила. — СПб.: Товарищество Р. Голике и А. Вильворг, 1903. — С. 251—274.
  • Топорков А. Л. Земля // Славянская мифология. Энциклопедический словарь. — М.: Эллис Лак, 1995. — С. 192–195. — ISBN 5-7195-0057-X.
  • Чичеров В. И. Зимний период русского народного земледельческого календаря XVI – XIX веков. — М.: Издательство Академии Наук СССР, 1957. — 237 с.

Լրացուցիչ գրականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Толстой Н. И. «Покаяние земле» // Толстой Н. И. Очерки славянского язычества. — М.: Индрик, 2003.
  • Топоров В. Н. К реконструкции балто-славянского мифологического образа Земли-Матери // Балто-славянские исследования 1998—1999. XIV. — М.: Индрик, 2000. — С. 239—371.
  • Панченко А. А. Мать или мачеха? // Отечественные записки. — 2004. — № 1 (16).
  • Мороз А. Б. «От земли уродиться да в землю ложиться…» // Отечественные записки. — 2004. — № 1. — (16).