Մարդու իրավունքները Եգիպտոսում

Մարդու իրավունքները Եգիպտոսում հիմնված է իսլամի վրա։ Եգիպտոսը մեղադրվում է ղպտի քրիստոնյաների և սեռական փոքրամասնությունների կրոնական իրավունքները սահմանափակելու, ինչպես նաև մահապատիժ կիրառելու մեջ։ Ըստ իրավապաշտպան կազմակերպությունների (Amnesty International, Human Rights Watch), Եգիպտոսը պատկանում է այն երկրների խմբին, որտեղ մարդու իրավունքները մշտապես խախտվում են։

Պատմական համատեքստ

1981 թվականին արտակարգ դրություն մտցնելուց ի վեր Եգիպտոսում մարդու իրավունքները պարբերաբար ոտնահարվել են։ Սահմանափակումները հիմնականում տարածվում են կրոնական ֆունդամենտալիստների, ղպտիների և սեռական փոքրամասնությունների վրա^[1]։ Կաղապարից հետո՝ Եգիպտոսի լիբերալները Մուբարաքից պահանջել են խոսքի ազատություն, մարդու իրավունքների հարգանք և տնտեսական բարեփոխումներ^[2]։

Արաբական գարնան ընթացքում եգիպտացիները իշխանությունից հեռացրին Հոսնի Մուբարաքին։ Ավելի քան 800 մարդ Է զոհվել կառավարական զորքերի և ցուցարարների միջև բախումների հետևանքով^[3]։ Իշխանությունն անցավ զինված ուժերի բարձրագույն խորհրդին։ Մուբարաքի տապալումը ճգնաժամ է առաջացրել իշխանության կենտրոնում։ Մտավախություն կար, որ իսլամական ծայրահեղական խմբավորումները իշխանության կգան Ղուրանի ուսմունքների վրա հիմնված կանոններ սահմանելով։ Եգիպտական բանակը խանգարել է ծայրահեղականներին իշխանության գալ^[4]։ 2012 թվականի կեսերին Եգիպտոսում իշխանության եկավ Մուհամեդ Մուրսին։ 2013 թվականի հուլիսի 3-ին նա հեռացվել է իշխանությունից։ Ադլի Մանսուրը դարձել է երկրի նոր նախագահ^[5]։

2014 թվականի հունիսին նախագահի պաշտոնը ստանձնել է Աբդ ալ-Ֆաթահ աս-Սիսին։ Human Rights Watch-ի տվյալներով՝ աս-Սիսին չարաշահումներ և բռնություն է թույլ տվել ոստիկանության եւ բանակի կողմից՝ ահաբեկչության դեմ պայքարի պատրվակով^[6]։ 2016 թվականին Եգիպտոսի կառավարությունն օգտագործել է տեղաշարժի արգելքը, ֆինանսական սահմանափակումները եւ ակտիվների սառեցումը՝ քաղաքացիական հասարակությանը լռեցնելու և զրպարտելու համար^[7]։ 2019 թվականի սեպտեմբերին ավելի քան 2300 մարդ է ձերբակալվել հակակոռուպցիոն ցույցերին մասնակցելու համար։ Բողոքի ցույցերը սկսվել են այսպես կոչված վիրուսային տեսանյութերի հրապարակումից հետո, որոնք փաստում են եգիպտական բանակում կոռուպցիայի բարձր մակարդակը^[8]։

Եգիպտոսը այն սակավաթիվ արաբական երկրներից էր, որն ընդունեց քաղաքացիական պատերազմից փախչող սիրիացի փախստականներին։ 2016 թվականի դեկտեմբերի դրությամբ Եգիպտոսն ընդունել է 115 204 փախստականի^[9]։

Խոսքի և մամուլի ազատություն

Եգիպտոսում շատ խիստ գրաքննություն է։ Լրագրողներ առանց սահմանների ՀԿ-ի «Խոսքի ազատության վարկանիշում» 2020 թվականին Եգիպտոսը զբաղեցրել է 166-րդ տեղը։ Բազմաթիվ լրագրողներ ձերբակալվել են, ոմանք մի քանի տարի անցկացրել են անազատության մեջ՝ առանց մեղադրանքների և դատավարության։ Մյուսներին զանգվածային բողոքի ակցիաների ժամանակ դատապարտում են տարվա ազատազրկման կամ ցմահ ազատազրկման։ Աբդ ալ-Ֆաթթահ աս-Սիսիի իշխանության գալուց ի վեր ի հայտ է եկել «Սիզիֆիկացիա» տերմինը, որը կապված է «Մուսուլման եղբայրներին» աջակցելու մեջ կասկածվող լրագրողների ձերբակալման հետ։ Աս-Սիսին գնել է ամենամեծ մեդիա խմբերը, ինչի շնորհիվ այժմ նա վերահսկում է Եգիպտոսի ամենակարևոր լրատվամիջոցները^[10]։ Արաբական գարնան ժամանակ եգիպտացի որոշ նկարիչների նկատողություն են արել հեռախոսով Եգիպտոսի անվտանգության ծառայությունների կողմից^[11]։

Ինտերնետը միակ լրատվամիջոցն է, որը չի ենթարկվում ամբողջական գրաքննության։ 2017-ի ամռանը Եգիպտոսի կառավարությունն արգելափակել է ավելի քան 500 ինտերնետ-պորտալներ (հիմնականում լրատվական)։ 2015 թվականի օգոստոսի ահաբեկչության մասին օրենքի համաձայն՝ լրագրողները պարտավոր են ահաբեկչական գործողությունների մասին հայտնել միայն կառավարության հաղորդագրությունների հիման վրա։ 2018 թվականի օրենքը կառավարությանը վերահսկողություն է սահմանել ԶԼՄ-ների նկատմամբ և թույլ է տվել փակել կայքերը ՝ անկախ տեղեկատվություն փոխանակելու համար^[10]։

Լրագրողներին և իրավապաշտպաններին արգելված է մուտք գործել Սինայի թերակղզու մեծ մաս և նրանք չեն կարող ինքնուրույն լուսաբանել որևէ ռազմական գործողություն։ Լրագրողները ձերբակալվում են նաև Եգիպտոսի տնտեսական խնդիրների մասին նյութերի պատճառով։ 2018-ի նախագահական ընտրություններից և 2019-ի հանրաքվեից հետո գրաքննությունը խստացվել է^[10]։

2006 թվականի սեպտեմբերին Եգիպտոսի կառավարությունը արգելեց Le Figaro-ի և Frankfurter Allgemeine Zeitung-ի տարածումը մուսուլմանների համար վիրավորական համարվող հոդվածների հրապարակման պատճառով^[12]։

Մահապատիժ

Եգիպտոսում կիրառվում է մահապատիժ։ 2014-ի գարնանը մահապատժի են դատապարտել «Մուսուլման եղբայրների» հետ կապված մոտ 1000 մարդու^[13]։ 2019 թվականին մահապատժի է ենթարկվել առնվազն 32 մարդ^[14]։ 2018 թվականին մահապատժի Է դատապարտվել առնվազն 717 մարդ, իսկ 2019-ին՝ առնվազն 435 մարդ։ Amnesty International-ն իր հաշիվներում նշել է մահաբեր սարքերի կիրառումը լուռ կալանքի տակ գտնվող կարիքավորների համար^[15]։

Կրոնական ազատություն

Իսլամը Եգիպտոսի պետական կրոնն է^[16]։ Միջազգային կրոնական ազատության կոմիտեի 2010 թվականի զեկույցի համաձայն՝ Եգիպտոսը երկրորդ տեղն է զբաղեցնում կրոնական ազատությունը խախտող երկրների վարկանիշում։ Խտրականությունը և մարդու իրավունքների խախտումները հիմնականում ազդում են՝ ղպտի քրիստոնյաների, բահայի, շիա մուսուլմանների, հրեաների, Եհովայի վկաների և Ղուրանի աղանդի անդամների վրա^[17]։ 2020 թվականի հետապնդումների համաշխարհային վարկանիշում, որը կազմել է Օպեն Doors կազմակերպությունը, Եգիպտոսը զբաղեցրել է 16-րդ տեղը^[18]։

Կանանց իրավունքներ

Իսլամի ազդեցության տակ գտնվող երկրներում կանանց թլպատումը լուրջ խնդիր է, որը քիչ կապ ունի կրոնի հետ։ Եգիպտոսը և Սուդանը համարվում են այս երևույթից առավել տուժած երկրները։ 2002 թվականին Եգիպտոսի ամուսնացած կանանց 97%-ը թլպատվել է։ Կլիտորային կտրումը հաճախ կատարվում էր այն կանանց համաձայնությամբ և նախաձեռնությամբ, ովքեր կարծում էին, որ թլպատումը կապահովի պաշտպանություն և բավարարվածություն իրենց ընտանեկան կյանքում։ 2008 թվականին թլպատումն արգելված էր^[19]։ Եգիպտոսի նախկին նախագահ Հոսնի Մուբարաքի կինը՝ Սյուզաննա Մուբարաքը, գլխավորել է «Վերջի սկիզբը։ Ոչ կանանց թլպատմանը»^[20]։ Կառավարական արշավն ուղղված էր բոլոր եգիպտացիներին։ Բացի նրանից, անցկացվել են նաև այլ սոցիալական արշավներ՝ կանանց թլպատման դեմ պայքարելու համար^[21]։

Եգիպտոսում գործում է Իրավական օգնության կենտրոն եգիպտացի կանանց և փաստաբանների համար հանուն արդարության և խաղաղության, որը ղեկավարում է։ Կազմակերպությունը տրամադրում է իրավաբանական օգնություն և պայքարում անգրագիտության դեմ աղքատ կանանց և աղջիկների շրջանում։ 2016 թվականին Եգիպտոսի իշխանությունները Սոլիմանին լրտես են ճանաչել և հաստատության գործունեությունը համարել ազգային անվտանգության սպառնալիք։ 2016 թվականի դեկտեմբերին նրան ձերբակալել են և հարցաքննել։ Կարճ ձերբակալությունից հետո նա ազատ է արձակվել, բայց նրան մեղադրանք է առաջադրվել երկիրը վիրավորելու համար ֆինանսական օգնություն ստանալու համար^[22]։

Միջազգային արձագանքը Եգիպտոսի իրավիճակին

Եվրամիությունը Եգիպտոսում ակտիվորեն խթանում է մարդու իրավունքներն ու ժողովրդավարությունը^[23]։ Եգիպտոսի իշխանությունները երբեմն իմամներին խրախուսում էին քննադատել արեւմտյան երկրների օգնությանը դիմած իրավապաշտպաններին^[24]։

2020 թվականի սեպտեմբերի վերջին Վաշինգտոնում ստեղծվեց DAWN-ը (բառացի՝ «Լուսաբաց»; հապավումը՝ «Ժողովրդավարություն արաբական աշխարհի համար հիմա»-անգլ.՝ Democracy for the Arab World Now). Կազմակերպությունը նպատակ ունի մշտադիտարկել Մարդու իրավունքները Սաուդյան Արաբիայում, Եգիպտոսում և Արաբական Միացյալ Էմիրություններում^[25]։

Ծանոթագրություններ

1. Górak-Sosnowska, 2010
2. Ostant, 2014, էջ 237
3. Górak-Sosnowska, 2016, էջ 14
4. Ostant, 2014, էջ 231
5. Ostant, 2014, էջ 232
6. «Egypt Events of 2017». hrw.org (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հոկտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2020 թ․ հոկտեմբերի 2-ին.
7. «„Polityka demonizowania" mnoży podziały i strach». amnesty.org.pl. 2017 թ․ փետրվարի 22. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հոկտեմբերի 7-ին. Վերցված է 2020 թ․ հոկտեմբերի 2-ին.
8. «Światowa fala protestów». amnesty.org.pl. 2019 թ․ նոյեմբերի 6. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հոկտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2020 թ․ հոկտեմբերի 2-ին.
9. «Uchodźcy z Syrii: kryzys w liczbach». amnesty.org.pl. 2016 թ․ դեկտեմբերի 18. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հոկտեմբերի 8-ին. Վերցված է 2020 թ․ հոկտեմբերի 2-ին.
10. «Egypt». rsf.org (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հոկտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2020 թ․ հոկտեմբերի 2-ին.
11. Woźniak-Babińska, 2016, էջ 111
12. «Egypt bans European papers for articles 'disparaging' of Islam - Africa & Middle East - International Herald Tribune». nytimes.com (անգլերեն). 2006 թ․ սեպտեմբերի 24. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հոկտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2020 թ․ հոկտեմբերի 2-ին.
13. Górak-Sosnowska, 2016, էջ 15
14. «Kara śmierci 2019: Arabia Saudyjska wykonała w zeszłym roku rekordową liczbę egzekucji. Ogólna liczba wykonanych kar śmierci na całym świecie spadła». amnesty.org.pl. 2020 թ․ ապրիլի 21. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հոկտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2020 թ․ հոկտեմբերի 2-ին.
15. «Kara śmierci 2019: Fakty i liczby». amnesty.org.pl. 2020 թ․ ապրիլի 21. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հոկտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2020 թ․ հոկտեմբերի 2-ին.
16. «Constitutional Declaration 2011». egypt.gov.eg (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ դեկտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2020 թ․ հոկտեմբերի 2-ին.
17. «US: Egypt 2nd in religious freedom violations». tdgnews.it (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2020 թ․ հոկտեմբերի 2-ին.
18. «Egipt». opendoors.pl. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հոկտեմբերի 9-ին. Վերցված է 2020 թ․ հոկտեմբերի 2-ին.
19. Górak-Sosnowska, 2010, էջ 225
20. Górak-Sosnowska, 2010, էջ 225-226
21. Górak-Sosnowska, 2010, էջ 226
22. «Świat należy do nas: 5 kobiet walczy o nasze prawa». amnesty.org.pl. 2018 թ․ մարտի 8. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հոկտեմբերի 9-ին. Վերցված է 2020 թ․ հոկտեմբերի 2-ին.
23. Górak-Sosnowska, 2010, էջ 134
24. Górak-Sosnowska, 2010, էջ 145
25. «Saudi Writer's Dream Comes to Life Two Years After His Killing». nytimes.com (անգլերեն). 2020 թ․ սեպտեմբերի 28. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հոկտեմբերի 2-ին. Վերցված է 2020 թ․ հոկտեմբերի 2-ին.

Գրականություն

• Katarzyna Górak-Sosnowska (red.) Arabska wiosna. Kulturowy obraz przemian w świecie arabskim po 2010 roku. — Sopot: Smak Słowa, 2016. — Т. Wielość Arabskich Wiosen. Próba typologii. — ISBN 978-83-64846-61-8
• Katarzyna Górak-Sosnowska, Joanna Jurewicz (red.) Kulturowe uwarunkowania rozwoju w Azji i Afryce. — Łódź: Ibidem, 2010. — ISBN 978-83-62331-02-4
• Witold Ostan. „Egipskie ciemności…” – od autorytaryzmu do autorytaryzmu // Przegląd Politologiczny : газета. — 2014.
• Woźniak-Babińska, Marta Arabska wiosna. Kulturowy obraz przemian w świecie arabskim po 2010 roku / W: Katarzyna Górak-Sosnowska (red.). — Sopot: Smak Słowa, 2016. — ISBN 978-83-64846-61-8

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մարդու իրավունքները Եգիպտոսում» հոդվածին։