Մորմ փշոտ

՞
Մորմ փշոտ
Գիտական դասակարգում
Թագավորություն Բույսեր
Բաժին Ծածկասերմեր
Ընտանիք Մորմազգիներ
Լատիներեն անվանում
Solanum rostratum
Solanum rostratum Dunal, 1813

Մորմ եղջյուրավոր կամ մորմ փշոտ կամ մորմեղջյուրատիպ[1] (լատին․՝ Solanum rostratum), ջերմասեր[2] միամյա[3] մորմազգիների ընտանիքի բույս։ Հայրենիքը ԱՄՆ-ն է, Հյուսիսային և Կենտրոնական Մեքսիկան, այժմ տարածված է Եվրոպայում, Հարավային Աֆրիկայում, Ավստրալիայում, Միջին Ասիայում, Ռուսաստանի հարավային մի քանի շրջաններում[4], այդ թվում նաև Հեռավոր Արևելքում[5]։ Հնարավոր է մորմ եղջյուրավորի պտուղները անցել են Հարավային Սիբիր և հարմարվել կլիմայական անցմանը[6]։

Կենսաբանական բնութագիր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բույսը հասնում է 1-1,5 մ բարձրության։ Արմատը ներթափանցում է հողի մեջ մինչև 3 մ։ Բույսի կարելի է ձևակերպել երնջակի (դաշտագլոր) մորֆոլոգիական ձևով[7]։

Ցողունն ու տերևները առատորեն ծածկված են ծանր փշերով[8]։ Տերևները թունավոր է կենդանիների համար[9]։

Հատապտուղները պարփակված են հոծ, կաշենման բաժակի մեջ, վերևում կան երկու ատամնաձև ելուստներ, հիմքի մոտ սերմնաոտիկի մնացորդն է[10]։ Պարունակում են 50-75 սերմ։ Բաժակի մակերևույթը փայտանման փշեր ունի, որոնք ուղղահայաց ուղղորդված են դեպի մակերևույթը։ Գունավորումը կանաչավուն դեղին է, շագանակագույն[11]։

Ծաղիկները դեղին են, 2-3,5 սմ տրամագծով, ծաղկում է մայիսից հոկտեմբեր[12]։ Փոշոտումը կատարում են միջին և մեծ մեղուները։

Սերմերը կլորավուն սեղմված են կամ թույլ երիկամաձև[13]։ Կողքային մասերը գրեթե զուգահեռ են։ Գագաթը այս կամ այն չափով կլորավուն է։ Հիմքի մոտ ոչ մեծ ելուստ կա։ Սերմնասպին մեծ չէ, կլորավուն, խորը գոգավոր։ Մակերևույթը գորտնուկավոր-ալիքավոր է, խորը խցիկավոր, 229 անփայլ։ Գունավորումը մոխրավուն սև է, մուգ շագանակագույն։ Երկարությունը 2,5-3 մմ է, լայնությունը` 2-2,25 մմ, հաստությունը` 1-1,25 մմ[14]։ Աղտոտում է հատիկային մշակաբույսերը, խոտաբույսերը։

Տնտեսական արժեք և կիրառություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մորմ եղջյուրավորը (մորմ փշոտ) եղել է կոլորադյան բզեզին հյուրընկալող բույսը, որից հետո «տեղափոխվել» է կարտոֆիլի վրա, այն համարելով ավելի հյութալի։ Առաջին հաղորդագրությունը, որ կոլորադյան բզեզն այժմ ապրում է կարտոֆիլի թփերի վրա, եկել է Նեբրասկայից 1859 թվականին։

Ռուսաստանում վերաբերվում են որպես քաղցր բույսի, համաձայն պղպեղաբույսերի «Վնասակար օրգանիզմներ, ընդգրկված չէ հատկապես վտանգավոր ցուցակներում և վտանգավոր վնասատուների մեջ» և հանդիսանում են նաև կարանտինի առարկա, քանի որ այն աղտոտում է գարնանային հացահատիկային մշակաբույսերի, բուսական այգիների, այգու և արոտավայրերի մշակաբույսերը[15]։

Թունավոր հատկություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չհասունացած սերմերը և ընձյուղները պարունակում են թունավոր սոլանիդին ալկալոիդը, որն առկա է սոլանինի գլիկոալկալոիդի տեսքով։ Սոլանինը գրգռիչ ազդեցություն է գործում ստամոքսա-աղիքային տրակտի լորձաթաղանթների վրա, ճնշում է կենտրոնական նյարդային համակարգի գործունեությունը։ Թունավորումը (հատկապես երեխաների) տեղի է ունենում հասունացած պտուղներն ուտելու հետևանքով։ Հիմնական ախտանիշերն են` ցավեր փորում, սրտխառնոց, փսխում, շարժողական և հոգեկան ակտիվության ճնշվածություն, շնչառության դժվարացում, սիրտ-անոթային անբավարարություն։ Ծանր դեպքերում հանգեցնում է կոմատոզ վիճակի[16]։ Թունավորման նշաններն ի հայտ են գալիս մինչև հատապտուղների և խոտի մահացու թունավոր չափաքանակ ուտելը։ Անասունների թունավորումը տեղի է ունենում չհասունացած մորմ ուտելու հետևանքով, որտեղ ողջ բուսականությունը տրորված է։ Բուսական արտադրանքում առավել հաճախ հանդիպող մոլախոտային բուսատեսակներից է։

Պատկերասրահ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Ծաղիկ
    Ծաղիկ
  • Տերև
    Տերև
  • Սերմեր
    Սերմեր
  • Փշեր
    Փշեր
  • Ցողուն
    Ցողուն
  • Մորմ փշոտ
    Մորմ փշոտ

Ծանոթագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ Паслён рогатый(ռուս.) на сайте plantarium.ru
  2. ↑ Паслён рогатый (колючий)(ռուս.) на сайте rupest.ru
  3. ↑ Solanum rostratum(անգլ.) на сайте robsplants.com
  4. ↑ Паслён рогатый Արխիվացված 2019-04-21 Wayback Machine(ռուս.) на сайте sevin.ru
  5. ↑ Паслён рогатый Արխիվացված 2019-04-21 Wayback Machine(ռուս.)(արաբ.)(չին.)(անգլ.)(ֆր.)(գերմ.)(իտալ.)(ճապոներեն)(պորտ.)(իսպ.) на сайте rosselhoscenter.com
  6. ↑ Может ли паслен колючий укорениться в Сибири?(ռուս.) на сайте tvoi-ogorod.ru
  7. ↑ Morris, J. Bradley; Li Wang, Ming (2018-11). «Updated review of potential medicinal genetic resources in the USDA, ARS, PGRCU industrial and legume crop germplasm collections». Industrial Crops and Products. 123: 470–479. doi:10.1016/j.indcrop.2018.07.014. ISSN 0926-6690.
  8. ↑ Whisenant, Steven G. (2018). «Common Rangeland Plants of West Central Texas by George Clendenin, USDA–Natural Resources Conservation Service». Great Plains Research. 28 (2): 219–219. doi:10.1353/gpr.2018.0043. ISSN 2334-2463.
  9. ↑ Паслён колючий — опасный сорняк! на сайте botanichka.ru
  10. ↑ Atkinson, R. (1998-07). «Dandelions of Great Britain and Ireland. BSBI Handbook No. 9. A. A. Dudman & A. J. Richards. Illustrations by Olga Stewart. Edited by P. H. Oswald. London: Botanical Society of the British Isles. 1997. 344 pp. ISBN 0 901158 25 9. £17.50 (paperback)». Edinburgh Journal of Botany. 55 (2): 321–322. doi:10.1017/s0960428600002249. ISSN 0960-4286.
  11. ↑ Pammel, Louis Hermann (1920). Iowa parks. Des Moines: [s.n.]
  12. ↑ Solanum rostratum Արխիվացված 2019-05-03 Wayback Machine(անգլ.) на сайте missouriplants.com
  13. ↑ Whalen, Michael D.; Mabry, Tom J. (1979-01). «New 8-hydroxyflavonoids from Solanum section Androceras». Phytochemistry. 18 (2): 263–265. doi:10.1016/0031-9422(79)80067-9. ISSN 0031-9422.
  14. ↑ Handbook of experimental pollination biology. Jones, C. Eugene., Little, R. John. New York: Scientific and Academic Editions. 1983. ISBN 0-442-24676-5. OCLC 8763175.{{cite book}}: CS1 սպաս․ այլ (link)
  15. ↑ Паслён колючий Արխիվացված 2019-04-21 Wayback Machine(ռուս.) на сайте agrorus.com
  16. ↑ Riley, Charles Valentine (1876). Potato pests. New York,: O. Judd company.{{cite book}}: CS1 սպաս․ հավելյալ կետադրություն (link)

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մորմ փշոտ» հոդվածին։
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մորմ փշոտ» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Տաքսոնոմիա