Մ101 հաուբից

Մ101 հաուբից
Տեսակ	զենքի մոդել
Ենթատեսակ	105 mm howitzer? և field howitzer?
Երկիր	ԱՄՆ[1]
Պատերազմներ	Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ
Արտադրող	Ռոք Այլենդի արսենալ
Փամփուշտի տեսակ	105 mm HE M1?[1]

105-միլիմետրանոց Մ101 հաուբից (անգլ.՝ 105 mm Howitzer M101, ավելի վաղ տարբերակը՝ 105 միլիմետրանոց Մ2Ա1 հաուբից), Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի շրջանի ամերիկյան հաուբից։ Զենքը զանգվածային արտադրվել է 1941 թվականից ի վեր, գտնվելել կամ դեռ գտնվում է աշխարհի բազմաթիվ երկրների սպառազինության կազմում։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ այս զենքով զինված է եղել M7 Priest ամերիկյան խոշոր սերիական ինքնագնաց հրետանային կայանքը։

Ստեղծման պատմություն

105-միլիմետրանոց հաուբիցի մշակումն սկսվել է 1919 թվականից։ Աշխատանքը շատ դանդաղ է ընթացել։ 1928 թվականին թնդանոթն ստեղծվել է և ստացել Մ1 անվանումը, բայց սպառազինության մեջ չի ընդունվել և զանգվածային արտադրություն չի ունեցել։

1934 թվականին հաուբիցը մի փոքր փոփոխության է ենթարկվել և ստացել Մ2 անվանումը, բայց, այնուամենայնիվ, սպառազինության մեջ չի ներառվել և արտադրության չի անցել։

Հաջորդ 6 տարիների ընթացքում կոնստրուկտորներն ստեղծել են շարժական հենոցներով նոր հրետասայլ։ Վերջապես, 1940 թվականի մարտին նոր հրետասայլը հաստատվել է և հաուբիցն ստացել է Մ2Ա1 անվանումը։ Հաուբիցն այդ տեսքով ու անվանումով ընդունվել է սպառազինություն և 1941 թվականին անցել զանգվածային արտադրության։ Արտադրությունն իրականացրել է Ռոկ-Այլենդի արսենալը։

Կառուցվածք

Մ101 հաուբիցն ուներ առանձին պարկուճավոր լիցքավորում և ամենաբարձր լիցքի դեպքում կրակոցի առավելագույն հասողությունը հասնում էր 11,2 կիլոմետրի։

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմում և դրանից հետո երկար ժամանակ ԱՄՆ բանակում թնդանոթը եղել է հիմնական միջին հաուբիցը։ Թնդանոթը ակտիվ մասնակցություն է ունեցել Կորեական և Վիետնամի պատերազմներում։ Նույնիսկ Մ102 ավելի նոր հաուբիցը չի կարողացել ԱՄՆ բանակի սպառազինության մեջ ամբողջությամբ փոխարինել Մ101-ին։ Միայն սպառազինության մեջ 105-միլիմետրանոց Մ119 քարշակային հաուբիցի ընդունումից հետո Մ101-ը պաշտոնապես հանվել է ԱՄՆ բանակի սպառազինությունից։ Սակայն ՆԱՏՕ-ում ԱՄՆ-ին դաշնակից երկրների և այլ պետությունների բանակներում, որոնք կենտրոնացած են ամերիկյան զենքերի գնման վրա, Մ101 հաուբիցը գործում է մինչ օրս։ Որոշ դեպքերում այն ԱՄՆ-ի սահմաններից դուրս արտադրության է դրվել այլ անվանումներով և կատարելագործվել է մշակողներից անկախ։

Մարտական կիրառություն

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտից հետո Մ101 հաուբիցն առավել ակտիվորեն օգտագործվել է Վիետնամի դեմ պատերազմում։ Ամերիկյան և հարավային վիետնամական շատ մեծ թվով թնդանոթներ գրավել է Հյուսիսային Վիետնամը։ Lam Son 719 գործողության ընթացքում գործի է դրվել 152 հարավվիետնամական և 6 ամերիկյան 105-միլիմետրանոց թնդանոթ։ Մարտական գործողությունների ընթացքում հարավային վիետնամցիները կորցրել են 70 թնդանոթ, հիմնականում հակամարտկոցային պայքարի ընթացքում^[2]։ 1975 թվականին Հյուսիսային Վիետնամը գրավել է գրեթե 1000 հատ Մ101 թնդանոթ^[3]։

Մ101 հաուբիցի մասնակցությամբ մեկ այլ խոշոր հակամարտություն էր Իրան-իրաքյան պատերազմը։ Պատերազմի սկզբին Իրանն ունեցել է 370 միավոր Մ101, պատերազմի ավարտին մնացել է 130-ը^[4]։

Իրաքի հետ պատերազմից առաջ Քուվեյթն ունեցել է 16 միավոր Մ101 թնդանոթ, կոնֆլիկտի ընթացքում դրանք բոլորը կորցրել է^[5]։

Համեմատական բնութագիր

ԱՄՆ դաշտային հրետանին Սառը պատերազմի ժամանակ
Մոդել	Տիպ	Տրամաչափ, մմ	Առավելագույն հեռահասություն (մ)		Նետման լիցք	Ռազմամթերք								Հրետանային աջակցություն	Արժեք, ԱՄՆ դոլար
			սովոր.	ԱՌԱ		ԲՖ	ԱՌԱ	միջուկ.	քիմ.	կասետ.	ՀԱ	ՀՏ	ՀՀ
Մ101Ա1	քարշակ.	105	11 000	ոչ	Մ67	+	+		+	+		+	+	անմիջական	57 982
Մ102	քարշակ.	105	11 500	ոչ	Մ67	+	+		+	+		+	+	անմիջական	56 927
Մ109	ՀԻԿ	155	14 600	19 400	Մ3, Մ4	+	+	+	+	+	+			անմիջական	226 475
Մ109Ա1	ՀԻԿ	155	18 000	24 000	Մ3, Մ4, Մ119, ԽՄ164, ԽՄ201	+	+	+	+	+	+			անմիջական	245 000
Մ114Ա1	քարշակ.	155	14 600	ոչ	M3, M4	+		+	+	+				ընդհանուր	90 610
Մ198	քարշակ.	155	24 000	30 000	ԽՄ164, ԽՄ201, ԽՄ203	+	+	+	+	+	+			ընդհանուր	125 828
Մ107	ՀԻԿ	175	32 600	ոչ	Մ86Ա2	+								ընդհանուր	293 542
Մ110	ՀԻԿ	203	18 600	20 800	Մ1, Մ2	+	+	+	+	+				ընդհանուր	326 500
Մ110Ե2	ՀԻԿ	203	–	–	Մ1, Մ2, ԽՄ188Ե1	+	+	+	+	+				ընդհանուր	49 108
ԽՄ204	քարշակ.	105	–	–	Մ67, ԽՄ200	+	+		+	+		+	+	անմիջական	–
Statement of Lt. Gen. John R. Deane, Chief of Research and Development, Department of the Army. / Dept of Defense Appropriations for Fiscal Year 1975. — April 4, 1974. — Pt. 2 — P. 581 — 788 p. Statement of Lt. Gen. Howard H. Cooksey, Acting Deputy Chief of Staff for Research, Development, and Acquisition. / Hearings on S. 920. — February 27, 1975. — Pt. 4 — P. 1897 — 2167 p.

Սպառազինության մեջ

•  ԱՄՆ – 331 միավոր Մ101Ա1 գտնվում է ծովային հետևակազորի սպառազինության կազմում^[6]
•  ՀՍՖՀ – Երկրորդ աշխարհամարտի ավարտից հետո որոշակի քանակություն ստացվել է ԱՄՆ ռազմական օգնության ծրագրի շրջանակներում։ Բացի այդ, Մ101 արտադրվել է M56 անվանմամբ։
•  Հարավային Կորեա – 1700 միավոր Մ101 և ԿՆ-178 կորեկական ձևափոխված տարբերակ^[6]
•  Արգենտինա – 6^[6]
•  Բենին – 4^[6]
•  Բուրկինա Ֆասո – 8^[6]
•  Բոլիվիա – 25 միավոր Մ101Ա1^[6]
•  Բրազիլիա – բանակում՝ 233 միավոր Մ101/Մ102, ծովային հետևակազորում՝ 15 միավոր^[6]
•  Վենեսուելա – 48 միավոր Մ101Ա1^[6]
•  Վիետնամ – անհայտ^[6]
•  Գաբոն – 4^[6]
•  Գվատեմալա – 12^[6]
•  Վրաստան – 327 միավոր Մ101Ա1^[6]
•  Դոմինիկյան Հանրապետություն – 4^[6]
•  Ինդոնեզիա – 60 միավոր Մ101 և ԿՆ-178 կորեական ձևափոխված տարբերակ^[6]
•  Իրան – 130 միավոր Մ101Ա1^[6]
•  Կամերուն – 20^[6]
•  Կանադա – 98 միավոր Ս3^[6]
•  Կոլումբիա – 88^[6]
•  Լաոս – 20^[6]
•  Լիտվա – 13^[6]
•  Լիտվա – 18^[6]
•  Մավրիտանիա – 36 միավոր Մ101A1^[6]
•  Մարոկկո – 20^[6]
•  Մեքսիկա – 40^[6]
•  Մոզամբիկ – 12^[6]
•  Մյանմա – 96^[6]
•  Պակիստան – 216^[6]
•  Պարագվայ – 19, ծովային հետևակազորում՝ 2^[6]
•  Պերու – 44^[6]
•  Պորտուգալիա – 8 միավոր Մ101Ա1^[6]
•  Սաուդյան Արաբիա – 100 միավոր պահպանության տակ^[6]
•  Թաիլանդ – 200^[6]
•  Թայվան – 650 միավոր Տ-64 (Մ101)^[6]
•  Թունիս – 48 միավոր Մ101Ա1/Ա2^[6]
•  Թուրքիա – Կիպրոսի ուժերի տրամադրության տակ կա 72 միավոր Մ101Ա1^[6]
•  Ուրուգվայ – 28 միավոր Մ101Ա1^[6]
•  Ֆիլիպիններ – բանակում՝ 204 միավոր Մ101/Մ102/Մ-26/Մ-56, նավատորմում՝ 23 միավոր Մ101^[6][7]
•  Չիլի – 89^[6]
•  Էկվադոր – 30^[6]

Ծանոթագրություններ

1. Hogg I. V. Twentieth-Century Artillery — Friedman/Fairfax Publishers, 2000. — P. 40. — ISBN 978-1-58663-299-1
2. Lam Son 719 [Illustrated Edition]. Major-General Nguyen Duy Hinh. U.S. ARMY CENTER OF MILITARY HISTORY. WASHINGTON, D.C. 1979. P.127,139
3. Arsenal of Democracy II: American Military Power in the 1980s and the Origins of the New Cold War: With a Survey of American Weapons and Arms E. Tom Gervasi. Grove Press. 1981
4. The Iran-Iraq War. Pierre Razoux, Harvard University Press, 2015. P.523
5. Gulf Military Forces in an Era of Asymmetric Wars. Anthony H. Cordesman, Khalid R. Al-Rodhan, Greenwood Publishing Group, 2006. P.94
6. Military Balance 2016.
7. Филиппины объявили тендер на поставку гаубиц

Արտաքին հղումներ

• «M101 — 105 mm Howitzer». PakDef. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 25-ին.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մ101 հաուբից» հոդվածին։