Ուկրաինայի Միջազգային քրեական դատարանի հետաքննություն

Ուկրաինայի Միջազգային քրեական դատարանի հետաքննություն, կամ Իրավիճակը Ուկրաինայում, Միջազգային քրեական դատարանի (ՄՔԴ) կողմից իրականացվող ռազմական հանցագործությունների և մարդկության դեմ հանցագործությունների հետաքննությունը, որոնք ենթադրաբար տեղի են ունեցել 2013 թվականի նոյեմբերի 21-ից Եվրամայդանի ժամանակ և այնուհետև տեղի են ունենում մշտական հիմունքներով ռուս-ուկրաինական պատերազմի ժամանակ, որը ներառում է Ռուսաստանի կողմից Ղրիմի բռնակցումը, Դոնբասի պատերազմի ժամանակ հումանիտար իրավիճակը և Ռուսաստանի ներխուժում Ուկրաինա 2022 թվականին։ Հետաքննությունը իրավասություն է ստացել 2022 թվականի մարտի 2-ին։

Նախաքննություն

2022 թվականի փետրվարի դրությամբ Ուկրաինան Միջազգային քրեական դատարանի (ՄՔԴ) Հռոմի կանոնադրության անդամ չէ։ 2014 և 2015 թվականներին Ուկրաինայի կառավարությունը երկու պաշտոնական խնդրանք է ուղարկել ՄՔԴ՝ հետաքննելու ռուսական ռազմական հանցագործությունները և մարդկության դեմ հանցագործությունները, որոնք կարող են տեղի ունենալ Ուկրաինայում 2014 թվականի Եվրամայդանի ցույցերի և անկարգությունների, 2014 թվականին Ռուսաստանի Դաշնության կողմից Ղրիմի բռնակցման և Դոնբասի պատերազմի ժամանակ։ Առաջին հայտը վերաբերում էր 2013 թվականի նոյեմբերի 21-ից 2014 թվականի փետրվարի 22-ը Ուկրաինայի ողջ տարածքում տեղի ունեցած իրադարձություններին։ Երկրորդ հայտը պարունակում էր խնդրանք՝ վերը նշված հետաքննությունը տարածել 2014 թվականի փետրվարի 20-ի բոլոր իրադարձությունների վրա Ուկրաինայի ողջ տարածքում։

2014 թվականի ապրիլի 25-ին ՄՔԴ-ն սկսել է ռազմական հանցագործությունների վերաբերյալ գործի նախաքննությունը։ 2020 թվականի դեկտեմբերի 11-ին ՄՔԴ դատախազ Ֆատու Բենսուդան հաստատել է, որ «ողջամիտ հիմքեր կան ենթադրելու, որ Ուկրաինայի իրավիճակի համատեքստում կատարվել են այնպիսի հանցագործություններ, որոնք հանդիսանում են դատարանի իրավասության ներքո գտնվող հանցագործությունների լայն շրջանակ, ինչպիսիք են ռազմական հանցագործությունները և մարդկության դեմ հանցագործությունները», և որ «գործերը, որոնք, հավանաբար, կարող են հարուցվել Ուկրաինայի իրավիճակի այս կամ այն հետաքննության արդյունքում, կարող են վարույթ ընդունվել»^[1]։

Հարցումների պատմություն և իրավասության հարցեր

2022 թվականի փետրվարի 25-ին՝ Ուկրաինա Ռուսաստանի ներխուժման հաջորդ օրը, ՄՔԴ դատախազ Ահմադ Խանը հայտարարեց, որ ՄՔԴ-ն կարող է իրականացնել իր իրավասությունը և հետաքննել Ուկրաինայի տարածքում կատարված ցեղասպանության, մարդկության դեմ հանցագործությունների կամ ռազմական հանցագործությունների ցանկացած գործողություն^[2]։ Փետրվարի 28-ին Խանը հայտարարել է, որ մտադիր է ՄՔԴ-ի ամբողջական հետաքննություն սկսել և իր թիմին խնդրել է «ուսումնասիրել ապացույցների պահպանման բոլոր հնարավորությունները»։ Նա հայտարարել է, որ ավելի արագ կլիներ պաշտոնապես հետաքննություն սկսել, եթե ՄՔԴ անդամ պետությունը գործը հանձներ հետաքննության՝ համաձայն հռոմեական կանոնադրության 13-րդ հոդվածի(а), այլ ոչ թե իր կամքով՝ համաձայն 13-րդ հոդվածի(с), որը նույնպես կհաստատի իրավասությունը, բայց ավելի դանդաղ կլինի^[3]։

Լիտվայի վարչապետ Ինգրիդա Շիմոնիտեն փետրվարի 28-ին հայտարարել է, որ Լիտվան պահանջել է հետաքննություն սկսել ՄՔԴ-ի վերաբերյալ^[3]։ 2022 թվականի մարտի 2-ին Խանը հայտնել է, որ դիմումներ է ստացել 39 պետություններից, ինչը նրան թույլ է տալիս հետաքննություն սկսել Հռոմի կանոնադրության 14-րդ հոդվածի համաձայն^[4][5]։ Նա նաև ասել է, որ Դատախազությունն արդեն «բացահայտել է հնարավոր գործերը, որոնք կընդունվեն քննության»։ Մարտի 11-ին դիմումներին միացան Ճապոնիան և Հյուսիսային Մակեդոնիան, ինչի արդյունքում ուղղորդող պետությունների ընդհանուր թիվը հասավ 41-ի^[6]։ 2022 թվականի մարտի 1-ին կամ 2-ին Ուկրաինայի իրավիճակի վերաբերյալ գործը փոխանցվել է ՄՔԴ II-ի նախնական վարույթի պալատին՝ դատավորներ Անտուան Կեսիա-Մբե Մինդուայի, Տոմոկո Ականեի և Ռոսարիո Սալվատորե Այտալայի հետ, որոնք պետք է որոշեն, թե արդյոք հետաքննությունը թույլատրելու է համապատասխան հարցումը ստանալուց հետո^[7]։

Հետաքննություն

Դատախազ Խանը 2022 թվականի մարտի 3-ին հայտարարել է, որ նախնական խումբը, որը բաղկացած է քննիչներից, իրավաբաններից և օպերատիվ պլանավորման հատուկ փորձ ունեցող մարդկանցից, ուղարկվել է Ուկրաինայի տարածք՝ ապացույցներ հավաքելու համար^[8]։ Մարտի 11-ին նա հայտարարել էր, որ իր գերատեսչությունը հատուկ պորտալ է ստեղծել, որի միջոցով ցանկացած անձ, ով տիրապետում է Ուկրաինայի իրադրությանը վերաբերող տեղեկատվությանը, կարող է կապ հաստատել ՄՔԴ քննիչների հետ^[6]։

Հետաքննության ֆինանսական ապահովումը

2022 թվականի մարտի 4-ին Եվրոպական միության (ԵՄ) արդարադատության նախարարները դիմել են Եվրոյուստին՝ խնդրելով աջակցել ազգային դատարանների և ՄՔԴ-ի կողմից պատերազմական հանցագործությունների և մարդկության դեմ հանցագործությունների հետաքննությանը։ 2022 թվականի մարտի 23-ին Ֆրանսիայի Եվրոպայի և արտաքին գործերի նախարարությունը հայտարարեց, որ ICC-ին կտրամադրի 500 միլիոն եվրոյի լրացուցիչ ֆինանսավորում և անհրաժեշտության դեպքում կավելացնի աջակցությունը^[9]։

Հարկադիր կատարման խնդիրներ

ՄՔԴ-ն իր հույսը դնում է անդամ երկրների վրա՝ հետաքննությանն ու իրավապահ մարմիններին աջակցելու համար, սակայն շատ երկրներ ՄՔԴ-ի անդամ չեն, այդ թվում՝ Հնդկաստանը, Չինաստանը և ԱՄՆ-ը^[10]։ Ռուսաստանը ՄՔԴ-ից դուրս եկավ 2016 թվականին այն բանից հետո, երբ ՄՔԴ-ն որոշեց, որ Ռուսաստանի կողմից Ղրիմի բռնակցումը հավասարազոր է «չդադարող օկուպացիային»^[11]։ Հետևաբար, Ռուսաստանը իրավական պարտավորություն չունի համագործակցել ՄՔԴ-ի հետ և դժվար թե կասկածյալներին փոխանցի դատարանի կամ դատական հետապնդման, հատկապես նախագահ Վլադիմիր Պուտինի համար^[12]։

2022 թվականի նոյեմբերի 30-ին Եվրահանձնաժողովի ղեկավար Ուրսուլա ֆոն դեր Լեյենը, շարունակելով աջակցել Միջազգային քրեական դատարանին, առաջարկել Է ՄԱԿ-ի աջակցությամբ ստեղծել մասնագիտացված դատարան՝ ռուսական ագրեսիան հետաքննելու համար^[13][14]։ Ֆրանսիան եվրոպացի և ուկրաինացի գործընկերների հետ սկսել է հատուկ տրիբունալի ստեղծման աշխատանքները, որը հետաքննելու է այն հանցագործությունները, որոնք «կատարվել են Ուկրաինայում ռուսական ագրեսիայի սկսվելուց հետո»^[15][16]։ Ագրեսիայի հանցագործությունների նկատմամբ իրավասություն ունեցող հատուկ տրիբունալը թույլ կտար հետապնդել Ռուսաստանի ամենաբարձրաստիճան ղեկավարներին, որոնք հակառակ դեպքում կօգտվեին անձեռնմխելիությունից։ Նիդերլանդները, որտեղ գտնվում է Հաագայի Միջազգային քրեական դատարանը, հայտարարել է իր մոտ հատուկ տրիբունալ ընդունելու պատրաստակամության մասին^[17]։

Տես նաև

• Վլադիմիր Պուտինին ձերբակալելու հրաման

Ծանոթագրություններ

1. «Заявление Прокурора МУС г-жи Фату Бенсуда о завершении предварительного изучения ситуации в Украине». www.icc-cpi.int (բրիտանական անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ ապրիլի 3-ին. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 3-ին.
2. Reuters (2022 թ․ փետրվարի 27). «World Court: Ukraine has filed suit against Russia, citing false genocide claims». Reuters. Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ ապրիլի 1-ին. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 3-ին. {{cite news}}: |last= has generic name (օգնություն)
3. «ICC prosecutor to investigate possible war crimes in Ukraine». the Guardian (անգլերեն). 2022 թ․ փետրվարի 28. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ փետրվարի 28-ին. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 3-ին.
4. «ICC investigates alleged Russian war crimes in Ukraine». South China Morning Post (անգլերեն). 2022 թ․ մարտի 3. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 3-ին.
5. «Заявление Прокурора МУС Карима А.А. Хана, КС, о ситуации в Украине: Получение обращений от 39 государств-сторон Статута и начало расследования». www.icc-cpi.int (բրիտանական անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ ապրիլի 3-ին. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 3-ին.
6. «Заявление Прокурора МУС Карима А.А. Хана, КС, о ситуации в Украине: дополнительные обращения от Японии и Северной Македонии и запуск интерактивного портала для передачи информации». www.icc-cpi.int (բրիտանական անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ ապրիլի 3-ին. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 3-ին.
7. «ICC Presidency assigns the Situation in Ukraine to Pre-Trial Chamber II». www.icc-cpi.int (բրիտանական անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 6-ին. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 3-ին.
8. Reuters (2022 թ․ մարտի 4). «ICC prosecutor: Team leaves to investigate war crimes in Ukraine». Reuters. Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 9-ին. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 3-ին. {{cite news}}: |last= has generic name (օգնություն)
9. Ministère de l'Europe et des Affaires étrangères. «International Criminal Court investigation into crimes committed in Ukraine (23 Mar. 2022)». France Diplomacy - Ministry for Europe and Foreign Affairs (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 24-ին. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 3-ին.
10. «The Role of the International Criminal Court». Council on Foreign Relations (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 24-ին. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 3-ին.
11. «Россия вышла из Международного уголовного суда». zakonbase.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հունիսի 2-ին. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 3-ին.
12. Stefan Grobe (2022 թ․ մարտի 14). «О возможности суда над Путиным за военные преступления». euronews (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ ապրիլի 3-ին. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 3-ին.
13. «Press corner». European Commission - European Commission (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ դեկտեմբերի 1-ին.
14. «Глава Еврокомиссии предложила создать спецсуд для расследования российских преступлений агрессии». Новая газета Европа. 2280 թ․ հունիսի 4. Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ դեկտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2022 թ․ դեկտեմբերի 1-ին.
15. Ministère de l'Europe et des Affaires étrangères. «Ukraine - Tribunal spécial pour les crimes d'agression de la Russie (30.11.22)». France Diplomatie - Ministère de l'Europe et des Affaires étrangères (ֆրանսերեն). Վերցված է 2022 թ․ դեկտեմբերի 1-ին.
16. «Франция начала работу по созданию специального трибунала для расследования преступлений России в Украине». Новая газета Европа. 2283 թ․ հունվարի 5. Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ դեկտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2022 թ․ դեկտեմբերի 1-ին.
17. «L'UE propose la création d'un tribunal spécial pour juger les «crimes de la Russie»». Ouest-France (ֆրանսերեն). 2022 թ․ նոյեմբերի 30.

Արտաքին հղումներ

• Дети войны — государственный украинский портал для поиска детей