Ղրիմի բռնակցումը Ռուսաստանի Դաշնությանը իրականացվել է 2014 թվականի փետրվար-մարտ ամիսներին։ Նրան անմիջականորեն նախորդել են բազմամսյա հակաիրավական և հակակառավարական ակցիաները (Եվրոմայդան), որոնք ավարտվել են 2014 թվականի փետրվարին Վիկտոր Յանուկովիչի պաշտոնանկությամբ Ուկրաինայի նախագահի պաշտոնից, որը Ղրիմում շատերի կողմից ընկալվել է որպես պետական հեղաշրջում[1][2][3]։ Նոր իշխանության և նրա կողմնակիցների մի շարք գործողություններ (պետական լեզվական քաղաքականության հիմունքների մասին օրենքի չեղարկման մասին Գերագույն ռադայի քվեարկությունը, լյուստրացիայի մասին օրենքի նախապատրաստումը, Եվրոմայդանի ակտիվիստների և քաղաքական գործիչների արմատական հայտարարությունները) հանգեցրել են ռուսական հասարակական կազմակերպությունների ակտիվացմանը և Ուկրաինայի նոր ղեկավարության դեմ էթնիկ ռուսների զգալի մասի մոբիլիզացմանը, ինչին նպաստել է նաև ռուսական ԶԼՄ-ների կողմից տեղեկատվական ճնշումն ու հասարակական կարծիքի մանիպուլյացիան[4][5]։ Հատուկ դիրքորոշում է զբաղեցրել Ղրիմի թաթարների մեջլիսը, որը հավակնում էր Ղրիմի թաթարների ներկայացուցչական մարմնի դերին։ Փետրվարի 21-23-ին նա զանգվածային ակցիաներ էր կազմակերպել՝ ի պաշտպանություն ուկրաինական նոր իշխանությունների։
Ի տարբերություն 1990-ական թվականներին՝ Ռուսաստանն այս անգամ գործուն աջակցություն է ցուցաբերել Ղրիմում ռուսամետ ուժերին։ Ընդ որում, Ուկրաինայում ընդունված է համարել, որ Ռուսաստանը թերակղզու նկատմամբ իր գործողությունները նախաձեռնել է դեռևս փետրվարի 20-ին, այսինքն՝ մինչև Յանուկովիչի պաշտոնանկությունը նախագահի պաշտոնից, այն դեպքում, երբ, ռուսական իշխանությունների պնդմամբ, «Ղրիմի վերադարձման աշխատանք սկսելու» հանձնարարությունը նախագահ Պուտինի կողմից տրվել է փետրվարի 23-ի առավոտյան՝ պաշտոնանկ նախագահ Յանուկովիչի տարհանման հատուկ գործողության անցկացումից հետո[6][7][8][9]։
Փետրվարի 23-24-ը ռուսամետ ակտիվիստների ճնշման ներքո իրականացվել է Սևաստոպոլի իշխանության գործադիր մարմինների փոփոխություն։ Փետրվարի 26-ին մեջլիսի և ուկրաինական նոր իշխանությունների կողմնակիցները փորձել են գրավել Ղրիմի խորհրդարանի շենքը և արգելափակել նրա աշխատանքը։ Փետրվարի 27-ի վաղ առավոտյան ռուսական հատուկջոկատայինները գրավել են Ղրիմի իշխանության մարմինների շենքերը[10][11][12][13]։ Դրանից հետո Ղրիմի Գերագույն խորհրդի պատգամավորները, որոնք հավաքվել էին խորհրդարանի շենքում, պաշտոնաթող են եղել Անատոլի Մոգիլևի կառավարությունը և Ղրիմի նոր կառավարության ղեկավար են նշանակել «Ռուսական միասնություն» կուսակցության առաջնորդ Սերգեյ Ակսենովին, որը հայտարարել Է Ուկրաինայի նոր ղեկավարության չճանաչման մասին և դիմել Ռուսաստանին «Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության տարածքում խաղաղության և հանգստության ապահովման հարցում աջակցության համար»[14]։
Մարտի 1-ին Ռուսաստանի Դաշնության խորհուրդը բավարարել է նախագահ Վլադիմիր Պուտինի պաշտոնական դիմումը Ուկրաինայի տարածքում ռուսական զորքերի օգտագործման թույլտվության մասին, թեև այդ ժամանակ դրանք այնտեղ արդեն փաստացի օգտագործվել են[11][15][16]։ Ռուս զինծառայողները կամավորների ջոկատների հետ միասին թերակղզու տարածքում արգելափակել են Ուկրաինայի Զինված ուժերի բոլոր օբյեկտներն ու զորամասերը, որոնց հրամանատարությունը հրաժարվել է ենթարկվել Ղրիմի կառավարությանը[17]։ Մարտի 16-ին բազմակողմանի ռուսական աջակցությամբ Ղրիմում անցկացվեց Ուկրաինայի Սահմանադրությանը հակասող հանրաքվե Ռուսաստանին միանալու վերաբերյալ, որի արդյունքների հիման վրա մարտի 17-ին միակողմանիորեն հռչակվեց Ղրիմի ինքնիշխան Հանրապետությունը, որի կազմում ընդգրկվեց Սևաստոպոլը։ Մարտի 18-ին Ռուսաստանի Դաշնությունը և ինքնահռչակ հանրապետությունը ստորագրել են Ռուսաստանին Ղրիմի միանալու մասին պայմանագիրը, որի համաձայն Ռուսաստանի կազմում ձևավորվել են նոր սուբյեկտներ՝ Ղրիմի Հանրապետությունը և դաշնային նշանակության քաղաք Սևաստոպոլը[18][19]։
Ռուսական աղբյուրներում 2014 թվականի փետրվար-մարտ ամիսներին Ղրիմում ընդունված է անվանել Ղրիմի վերամիավորումը Ռուսաստանի հետ, ուկրաինական և արևմտյան աղբյուրներում՝ անեքսիա, Ղրիմի օկուպացիա։
2013 թվականի նոյեմբերի վերջից Ուկրաինայում սկսվել են բողոքի ակցիաներ, որոնք պայմանավորված են ԵՄ-ի հետ Ասոցացման համաձայնագիրը ստորագրելուց կառավարության հրաժարումով։ Ղրիմի քաղաքներում նույնպես տեղի են ունեցել նմանատիպ ակցիաներ, սակայն դրանց մասնակիցների թիվը համեմատաբար փոքր էր[4], իսկ Ղրիմի Գերագույն խորհուրդը բազմիցս իր կտրուկ մերժումն է հայտնել ընդդիմության գործողություններին և նախագահ Յանուկովիչից պահանջել է վճռական միջոցներ ձեռնարկել կարգուկանոնի պահպանման համար։
Նոյեմբերի 22-ին Ղրիմի Գերագույն Խորհրդի նախագահությունը հավանություն տվեց եվրաինտեգրման գործընթացը կասեցնելու Ուկրաինայի վարչապետի որոշմանը՝ լուրջ մտահոգություն հայտնելով «ընդդիմադիր քաղաքական ուժերի ապակառուցողական գործողությունների» կապակցությամբ[20]։ Նոյեմբերի 27-ին եվրաինտեգրման գործընթացի կասեցմանն աջակցել է նաև Ղրիմի խորհրդարանը, որը որոշել է «ամրապնդել բարեկամական կապերը Ռուսաստանի Դաշնության տարածաշրջանների հետ» և կոչ է արել ղրիմցիներին «բոլոր ջանքերն ուղղել Ղրիմի՝ որպես կայունության և ազգամիջյան համաձայնության տարածքի պահպանմանը»[21]։
Դեկտեմբերի 1-ին Ղրիմի Գերագույն խորհրդի Նախագահությունը հայտարարել է, որ Կիևում ընդդիմադիր ելույթները «սպառնալիքի տակ են դնում քաղաքական և տնտեսական կայունությունը Ուկրաինայում» և «պոլիտիկանների մի խումբ փորձում է Եվրոպական զարգացման վեկտորի համար պայքարի անվան տակ գրավել իշխանությունը երկրում»[22]։
Դեկտեմբերի 2-ին Կիևի կենտրոնում զանգվածային ցույցերից և միլիցիայի հետ բախումներից հետո Ղրիմի խորհրդարանը դիմել է նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչին՝ խնդրելով միջոցներ ձեռնարկել երկրում հասարակական կարգը վերականգնելու, ինչպես նաև արտակարգ դրություն մտցնելու համար, եթե դա պահանջի իրադրությունը։ Դիմումը պաշտպանել է քվեարկությանը մասնակցած 78 պատգամավորներից 76-ը[23][24]։ Ինչպես ասվում է հայտարարության մեջ․ «բոլորի դիրքորոշումը պետք է լսելի լինի։ Այլապես կարող է պատրանք առաջանալ, որ իրենց կարծիքն ունեն միայն Կիևի հրապարակներն ու փողոցները հեղեղած մարդիկ... իշխանությունը, ասվում է ուղերձում, պարտավոր է թույլ չտալ սնանկացած քաղաքական ուժերի ռևանշի հակասահմանադրական ուղի, որոնք ծայրահեղ ազգայնականություն են դավանում։ Նրանք ծաղրում են Հայրենական մեծ պատերազմի վետերանների Սուրբ զգացմունքները…»[22]։
Դեկտեմբերի 3-ին Ղրիմի Գերագույն խորհրդի նախագահությունը նախագահին և կառավարությանը առաջարկել է քննարկել ԵվրԱզԷՍ-ի Մաքսային միությանը Ուկրաինայի անդամակցության հնարավորության հարցը[22], որի դեմ կտրականապես հանդես են եկել Եվրամայդանի կողմնակիցները, իսկ դեկտեմբերի 11-ին Ղրիմի բնակչությանը կոչ է արել «պատրաստ լինել պաշտպանելու ինքնավարությունը»[25]։
2013 թվականի դեկտեմբերի 13-ին «Ազատություն» կուսակցությունից Ուկրաինայի ժողովրդական պատգամավոր, Ազգային անվտանգության և պաշտպանության խորհրդարանական կոմիտեի անդամ Յուրի Սիրոտյուկը հայտարարել է, որ «եթե ուկրաինական իշխանությունը չձանձնի Եվրոմայդանը, իսկ Յանուկովիչի դիրքորոշումը չբավարարի ռուսական կողմին, ապա ինքնավարության իրադրությունը կարող է փորձել իր ձեռքը վերցնել ՌԴ սևծովյան նավատորմը»[26][27][28][29], մասնավորապես, նա հայտնել է ռուսական Սևծովյան նավատորմի կողմից պլանավորվող զորավարժությունների մասին, որոնց լեգենդը նախատեսում է նաև վարչական շենքերի զավթում[30][31]։ Ռուսաստանի ղեկավարությունն իր հերթին պաշտոնապես մերժել Է Ուկրաինայում ռազմական գործողության հնարավորությունը[32]․ 2013 թվականի դեկտեմբերի 19-ին Մոսկվայում կայացած մամուլի ասուլիսում ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինը, պատասխանելով այն հարցին, թե հնարավոր է ռուսական զորքեր մտցնել երկիր «հայրենակիցների պաշտպանության» համար, ինչպես դա արվեց Հարավային Օսիայում և Աբխազիայում 2008 թվականին։ Նրա կարծիքով Ղրիմում Սևծովյան նավատորմի տեղակայումը լուրջ կայունացնող գործոն է միջազգային և տարածաշրջանային քաղաքականության մեջ, իսկ Հարավային Օսիայի և Աբխազիայի իրադրությունը Ղրիմի իրադրության հետ համեմատելը կոռեկտ չէ[33][34]։
2014 թվականի հունվարի սկզբին Ղրիմի ռուսական կազմակերպությունների ակտիվիստները դիմել էին Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչին՝ պահանջելով ամենալուրջ գնահատականը տալ Կիևի իշխանությունների և իրավապահ մարմինների անգործությանը, որոնք թույլ էին տվել հունվարի 1-ին Կիևում «Ազատություն» կուսակցության ակտիվիստների և ֆուտբոլային երկրպագուների ջահերով երթի անցկացումը։ Ուղերձում նախագահից պահանջել են արգելել «նեոնացիզմի և ֆաշիզմի, նացիստական ատրիբուտիկայի և խորհրդանիշների քարոզչությունը, ՕՈՒՆ-ՈՒՎԱ հանցավոր կազմավորումների հերոսացումը», օրենք ընդունել, որն արգելում է «նեոնացիստական և ծայրահեղական գաղափարախոսությամբ քաղաքական կուսակցություններն ու կազմակերպությունները» և քրեական պատասխանատվություն է սահմանում «Հայրենական մեծ պատերազմում խորհրդային ժողովրդի մեծ հաղթանակը ժխտելու կամ վիրավորելու համար»[35]։
Հունվարի կեսերին, Կիևում դիմակայության սրման և Ուկրաինայի մի շարք շրջաններում վարչական շենքերի գրավման ծավալված արշավի կապակցությամբ, «Ղրիմի ռուսական համայնքը» և «Ռուսական Միասնություն» կուսակցությունը, կազակների և աֆղան վետերանների կազմակերպությունների ներկայացուցիչների հետ համատեղ, իրենց վրա են վերցրել ինքնապաշտպանության ժողովրդական դրուժինաների, ժողովրդական դիմադրության ուժերի ձևավորման նախաձեռնությունը՝ «Ղրիմ ծայրահեղականների և նեոնացիստների ներթափանցման փորձերի» դեպքում[36][37][38][39][40]։
Հունվարի 22-ին ՂՀ Գերագույն խորհուրդն ընդունել է հայտարարություն, որում ասվում էր, որ եթե «գունավոր հեղափոխության հանցավոր սցենարը» իրագործվի, ապա Ղրիմը կհայտնվի «ինքնավարության բոլոր նվաճումների և նրա կարգավիճակի կորստի վտանգի առջև»։ Խորհրդարանը հայտարարել Է, որ Ղրիմը չի տա «ծայրահեղականներին և նեոնացիստներին», որոնք ձգտում են «գրավել իշխանությունը» երկրում և ղրիմցիները երբեք չեն մասնակցի ոչ լեգիտիմ ընտրություններին <...> և չեն ապրի «բանդերական Ուկրաինայում»[41]։ Վերջին վերապահումը փաստացի ենթադրում էր Ղրիմի անջատման հնարավորությունը «գունավոր հեղափոխության» դեպքում[42], սակայն ինքնավարության ղեկավարները հրաժարվեցին տարածաշրջանի ինքնորոշման կոչերից[43][44][45][46]։
Հունվարի 24-ին «Ռուսական բլոկ» կուսակցությունը հայտարարել է ինքնապաշտպանական ջոկատներ հավաքելու մասին՝ «բանդերական սրունքի դեմ պայքարելու համար»[47]։ Քաղաքային ղեկավար Վլադիմիր Յացուբան տեղի բնակիչներին կոչ է արել պատրաստ լինել պաշտպանել քաղաքը[48]։ Միաժամանակ, ավելի քան տասը հասարակական կազմակերպություններ դիմում են պատրաստել քաղաքացիներին, որտեղ ասվում էր, որ պետական հեղաշրջման դեպքում «Սևաստոպոլը, օգտագործելով ինքնորոշման իր իրավունքը, դուրս կգա Ուկրաինայի իրավական դաշտից»։ Դիմումի նախաձեռնողը Սևաստոպոլի համակարգող խորհուրդն է, որի ակտիվիստները նաև հանդես են եկել հարավ-արևելքում և Ուկրաինայի կենտրոնում Մալորոսիա դաշնային պետության ստեղծման օգտին՝ կողմնորոշվելով դեպի Ռուսաստան[49]։ Ղրիմի Հանրապետության առաջին նախագահ Յուրի Մեշկովը կոչ է արել հռչակել Ղրիմի ինքնուրույնությունը՝ Ուկրաինայում քաղաքական ճգնաժամը անվանելով «ղրիմցիների համար օտար պատերազմ» և հայտարարել է, որ թերակղզին «գտնվում է օկուպացիայի վիճակում»[50]։
Հունվարի 24-ին Ղրիմի Գերագույն խորհրդի նախագահությունը Յանուկովիչին կոչ է արել արտակարգ դրություն սահմանել և դադարեցնել պետական բյուջեից «օրենքից դուրս հայտարարված այն տարածաշրջանների ֆինանսավորումը, որտեղ իշխանությունը տեղահանված է բռնի ճանապարհով, մինչև դրանցում սահմանադրական կարգի վերականգնումը»[51], իսկ երեք օր անց տարածաշրջանի տարածքում արգելել է բողոքի ակցիաներին ակտիվ մասնակցություն ունեցող «Ազատություն» ազգայնական կուսակցության գործունեությունը[52], սակայն ավելի ուշ դատախազության պահանջով հանել է այդ արգելքը[53]։
Հունվարի 27-ին Ղրիմի խորհրդարանի խոսնակ Վլադիմիր Կոնստանտինովի նախագահությամբ տեղի ունեցած արկ և Սևաստոպոլի տեղական ինքնակառավարման մարմինների ասոցիացիայի նիստում որոշում է կայացվել ստեղծել Ղրիմյան կամավոր դրուժիններ՝ հասարակական կարգի պահպանմանն իրավապահ մարմիններին աջակցելու նպատակով[54]։ Ղրիմի թաթարական Մեջլիսը կտրուկ բողոքի ցույցեր արեց կամավոր ջոկատների ստեղծման դեմ, որոնք այս որոշումը համարեցին որպես ՀԱԿ-ում անջատողականության դրսևորում[55][56]։
Փետրվարի 4-ին ՂՀ-ի ԳԽ նախագահության նիստում առաջարկվում էր «ազգային ֆաշիստական խմբերի իշխանության ձգտման պայմաններում» նախաձեռնել համաղրիմյան հարցման անցկացում թերակղզու կարգավիճակի մասին, ինչպես նաև քննարկվել է Ռուսաստանի նախագահին և Պետդումային դիմելու հնարավորությունը՝ կոչ անելով հանդես գալ Ղրիմի ինքնավարության կարգավիճակի անսասանության երաշխիքով[57]։ Ուկրաինայի անվտանգության ծառայությունը քրեական վարույթ է հարուցել քրեական օրենսգրքի 14-րդ հոդվածի 1-ին մասով, 110-րդ հոդվածի 1-ին մասով( Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականության և անձեռնմխելիության դեմ ոտնձգության նախապատրաստումը)[58]։ Իր հերթին, ուկրաինական խորհրդարանական ընդդիմության որոշ ներկայացուցիչներ հանդես են եկել այդ հայտարարությունների խիստ քննադատությամբ և կոչ են արել պատժել Ղրիմի խորհրդարանին։ Այդ օրենսդիր մարմինը լուծարելու սպառնալիքով հանդես է եկել ընդդիմադիր «Բատկիվշչինա»-ից Գերագույն Ռադայի պատգամավոր Նիկոլայ Տոմենկոն[59], իսկ ազգայնական «Ազատություն» կուսակցությունից պատգամավոր Ալեքսանդր Շևչենկոն պահանջել Է Ղրիմի խորհրդարանականներին քրեական պատասխանատվության ենթարկել[60]։
Փետրվարի 12-ին ՂՀ Գերագույն խորհրդի նախագահ Վլադիմիր Կոնստանտինովը, ելույթ ունենալով Լիվադիայի պալատում տեղի ունեցած Ղրիմի շրջանային խորհուրդների և ԶՈՒ համաուկրաինական համաժողովում, հայտարարել է, որ Ղրիմի ինքնավարության մոդելը, որը դրված է Ուկրաինայի Սահմանադրության և 1998 թվականի արկ Սահմանադրության մեջ, «լիովին սպառել է իրեն» և «մենք բոլորովին այլ ինքնավարություն ենք ուզում։ Մենք պետք է վերադառնանք 90-ականների առաջին կեսի մի շարք պարամետրերի»[61]։ Համաժողովին մասնակցել են Ուկրաինայի 18 մարզերի ներկայացուցիչներ[62]։ Կոնստանտինովի խոսքով՝ Մայդանի իրադարձությունների ընթացքում «պարզվել է, թե որքան թույլ են հայտնվել կենտրոնական իշխանության դիրքերը... Իհարկե, եթե իշխանության սխալները չլինեին, բողոքի ակցիաների կրակը ոչ ոք չէր կարող բորբոքել։ Բայց եթե արտասահմանյան միջամտություն չլիներ, ճգնաժամն այդքան խորը չէր մտնի»։ Նրա կարծիքով՝ ստեղծված իրավիճակում կարող է օգնել իշխանության ապակենտրոնացումը[61]։ Իսկ հետագայում՝ փետրվարի 19-ին, ՂՀ Գերագույն Խորհուրդը «նպատակահարմար է համարել Ուկրաինայի տարածաշրջանների ակտիվ մասնակցությունը Ուկրաինայի Սահմանադրության փոփոխությունների նախապատրաստման աշխատանքներին» և պաշտպանել է պետական կառուցվածքի «հանգուցային հարցերի» շուրջ համաուկրաինական հանրաքվե անցկացնելու նախաձեռնությունը[63]։
Փետրվարի 18-20-ը Եվրոմայդանի կողմնակիցների, մի կողմից՝ ուժային կառույցների աշխատակիցների և Հակամայդանի կողմնակիցների միջև տեղի է ունեցել քաղաքացիական դիմակայության կտրուկ սրում, մյուս կողմից՝ Կիևում ընդդիմության «խաղաղ հարձակումը» խորհրդարանի վրա փետրվարի 18-ին դարձել է զինված բախումների պատրվակ, որոնց հետևանքով զոհվել են Եվրոմայդանի 109 ակտիվիստներ և ՆԳՆ 16 աշխատակիցներ։ Վերսկսվել են ընդդիմության կողմից վարչական շենքերի զավթումները։ Հակամարտության ֆոնին ԱՀՀ Գերագույն խորհրդի նախագահությունը դիմում է հղել Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչին՝ հրապարակելով այն իր պաշտոնական կայքում. Դրան սպասում են հարյուր հազարավոր ղրիմցիներ, որոնք քվեարկել են ձեր օգտին նախագահական ընտրություններում՝ երկրում կայունության հույսով։ Նախագահությունը հայտարարել է, որ «քաղաքացիական դիմակայության հետագա էսկալացիայի դեպքում արկի Գերագույն խորհուրդն» իրեն իրավունք է վերապահում ինքնավարության բնակիչներին կոչ անել պաշտպանել քաղաքացիական խաղաղությունն ու հանգստությունը թերակղզում[64][65]։ Փետրվարի 19-ին խորհրդարանի մի շարք պատգամավորներ պաշտպանել են պատգամավոր Նիկոլայ Կոլիսնիչենկոյի (Ռեգիոնների կուսակցություն) նախաձեռնությունը, որն առաջարկել էր, եթե Ուկրաինայում մոտ ժամանակներս չկարգավորվի ճգնաժամը, բարձրացնել Ռուսաստանին Ղրիմի միանալու հարցը[66]։ Ղրիմի խորհրդարանի խոսնակ Վլադիմիր Կոնստանտինովը, սակայն, ընդհատել է Կոլիսնիչենկոյի ելույթը՝ հայտարարելով, որ այս պահին պատգամավորների առջև դրված գլխավոր խնդիրն է «օգնել Կիևին պաշտպանել իշխանությունը»[67]։ Երկրում շարունակվող հակամարտության ֆոնին փետրվարի 20-ին Ղրիմում ռուսական զորքերն[68] ու ուկրաինական զինված ուժերը ձեռնամուխ են եղել իրենց ռազմական օբյեկտների պահպանության ուժեղացմանը[69][70]։
Փետրվարի 20-ին, գտնվելով Մոսկվայում, որտեղ նա հանդիպումներ է ունեցել Պետդումայի խորհրդարանական խմբակցությունների ղեկավարների հետ, Վլադիմիր Կոնստանտինովը «Ինտերֆաքսին» տված հարցազրույցում հայտարարել է, որ չի բացառում, որ Ղրիմը անջատվի Ուկրաինայից երկրում իրավիճակի սրման դեպքում։ Պատասխանելով այն հարցին, թե անհրաժեշտ է արդյոք Ուկրաինայում իրավիճակի անբարենպաստ զարգացման դեպքում հանրաքվե անցկացնել Ղրիմի անջատման շուրջ, նա ասել է, որ նախընտրում է «չծխել» այդ թեման, քանի որ Ղրիմը կենտրոնական իշխանության հենասյուներից մեկն է, և «եթե մենք սկսենք դրանով զբաղվել, մենք ուղղակի կկործանենք այդ կենտրոնական իշխանությունը»։ Ընդ որում, Վլադիմիր Կոնստանտինովը հավելել է, որ պայքարը գնում է ոչ թե Ղրիմի, այլ Կիևի համար։ Սակայն, եթե այնուամենայնիվ ճնշման տակ այդ կենտրոնական իշխանությունը կոտրվի, Ղրիմի Գերագույն խորհուրդը ինքնավարության համար լեգիտիմ կճանաչի միայն իր որոշումները։ «Եվ այդ ժամանակ մենք կունենանք միակ ճանապարհը՝ դա ԽՄԿԿ կենտկոմի նախագահության 1954 թվականի որոշման չեղյալ հայտարարումն է... այս րոպեից մենք կճանաչենք այն որոշումները, որոնք անհրաժեշտ ենք համարում»[71]։ Ղրիմի կառավարության վարչապետ Անատոլի Մոգիլևը, մեկնաբանելով արված հայտարարությունը, քաղաքական գործիչներին կոչ է արել «կշռադատել յուրաքանչյուր բառը, հատկապես նրանք, որոնք կարող են մեկնաբանվել որպես Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականության սպառնալիք»[72]։
Փետրվարի 20-ի լույս 21-ի գիշերը Չերկասի մարզում (Կորսուն-Շևչենկովսկի շրջան) Կիևից վերադարձող Ղրիմի հակամայդանցիների ութ ավտոբուսներ կանգնեցվել են Մայդանի մի խումբ զինված կողմնակիցների կողմից[73][74], որից հետո մի քանի ավտոբուսներ այրվել են, իսկ Ղրիմի ակտիվիստների վրա հարձակումներ են իրականացվել[75]։ Արդեն փետրվարի 21-ի առավոտյան Ղրիմի ՆԳՆ գլխավոր վարչությունը հայտարարել է, որ այդ կապակցությամբ պաշտոնական հարցում է արվել և ստուգում է անցկացվել, որի արդյունքները, ինչպես ասված է ՆԳՆ գլխավոր վարչության հաղորդագրության մեջ, «վկայում են Չերկասի մարզի Կորսուն-Շևչենկովսկի շրջանի Կորսուն-Շևչենկովսկի շրջանում Ղրիմի բնակիչների մահվան փաստերի բացակայության մասին»[76]։ 2014 թվականի ապրիլի սկզբին Ղրիմի Հանրապետության պետական խորհրդում իրադարձությունների մասնակիցների մամուլի ասուլիսում հայտարարվել էր, որ հարձակման ժամանակ թերակղզու տարբեր շրջաններից շուրջ երեսուն բնակիչ անհետ կորել է, և առնվազն յոթ մարդ սպանվել Է[77]։ Միջադեպը հանգեցրել է Ղրիմում Եվրամայդանի կողմնակիցների[78] և «ազգայնական գաղափարախոսության» գործողությունների նկատմամբ մտավախությունների աճին և դարձել Ղրիմում հետագա ռուսամետ ելույթների «դետոնատոր»[79]։ Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը, մեկնաբանելով այն ժամանակ տեղի ունեցած բախումը, այն անվանել է «առավել ծայրահեղ ազգայնականության պոռթկում», որից հետո, նրա պնդմամբ, «միտք ծագեց այն մասին, որ մենք չենք կարող հենց այնպես մարդկանց դժբախտության մեջ թողնել այս իրավիճակում»[80]։
Ինչպես հայտնի է դարձել փետրվարի 20-ի լույս 21-ի գիշերը[81], Ղրիմի Գերագույն խորհրդի նախագահությունը փետրվարի 21-ին փորձել է խորհրդարանի արտահերթ նստաշրջան հրավիրել՝ քննարկելու «Ուկրաինայում հասարակական-քաղաքական իրավիճակի մասին» հարցը։ Երբ Եվրոմայդանի կողմնակիցները փորձեցին փետրվարի 21-ի առավոտյան խորհրդարանի շենքի մոտ բողոքի ակցիա անցկացնել՝ ընդդեմ Ղրիմը Ուկրաինայից անջատելու որոշման հնարավոր ընդունման[82], նրանց խանգարեցին «Ժողովրդական-ազատագրական շարժման» ակտիվիստներ կոչված շուրջ հարյուր երիտասարդներ»[83][84][85].
Մինչդեռ երկրի մայրաքաղաքում փետրվարի 21-ին Արևմուտքի երկրների[86] ճնշման ներքո նախագահ Յանուկովիչը զիջումների է գնացել և ընդդիմության հետ համաձայնագիր է ստորագրել Ուկրաինայում քաղաքական ճգնաժամի կարգավորման մասին, որը, մասնավորապես, նախատեսում էր 2004 թվականի խմբագրությունում անհապաղ (երկու օրվա ընթացքում) վերադարձ Սահմանադրությանը, սահմանադրական բարեփոխում և արտահերթ նախագահական ընտրությունների անցկացում 2014 թվականի դեկտեմբերից ոչ ուշ[87]։ Նույն օրը Յանուկովիչը լքել է Կիևը, իսկ հաջորդ օրը հեռուստաեթեր է դուրս եկել նրա հետ հարցազրույցի տեսագրությունը, որտեղ նա հայտարարել է, որ մտադիր չէ ոչ հրաժարական տալ, ոչ ստորագրել Գերագույն ռադայի որոշումները, որոնք նա համարում է հակաօրինական, իսկ երկրում տեղի ունեցող Յանուկովիչը որակել է որպես «վանդալիզմ, բանդիտիզմ և պետական հեղաշրջում»[88]։ Մի քանի ժամ անց Գերագույն ռադան որոշում է ընդունել[89], որում պնդում էր, որ Յանուկովիչը «հակասահմանադրական կերպով ինքնամեկուսացել է սահմանադրական լիազորությունների իրականացումից» և չի կատարում իր պարտականությունները, ինչպես նաև արտահերթ նախագահական ընտրություններ է նշանակել 2014 թվականի մայիսի 25-ին[90]։ Պետության ղեկավարի պաշտոնակատար Գերագույն ռադան հաջորդ օրը նշանակել Է Գերագույն ռադայի իր նախագահ Ալեքսանդր Տուրչինովին[91]։
Մինչդեռ փետրվարի 22-ին Խարկովում տեղի է ունեցել Ուկրաինայի հարավ-արևելքի և Ղրիմի տեղական խորհուրդների պատգամավորների համագումարը, որի մասնակիցները որոշել են «իրենց վրա վերցնել իրենց տարածքներում սահմանադրական կարգի ապահովման պատասխանատվությունը», տեղերում իրավիճակի պատասխանատվությունը դնել տեղական ինքնակառավարման մարմինների վրա, բնակչությանը խորհուրդ տալ ինքնակազմակերպվել իրավապահ մարմինների հետ համատեղ, ինչպես նաև կոչ անել բանակային ստորաբաժանումներին մնալ տեղակայման վայրերում։ Բացի այդ, առաջարկվել է պատգամավորներին հետ կանչել Գերագույն Ռադայից՝ տեղերում աշխատելու համար[92]։ Սևաստոպոլի մուտքի մոտ սկսել են գործել բլոկպոստեր, որոնք կազմակերպել են տեղի հասարակական կազմավորումներից, ոստիկանության և պետավտոտեսչության կամավորները[93]։
Իսկ Ռուսաստանը փետրվարի 22-ի լույս 23-ի գիշերը հատուկ գործողություն է իրականացրել Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչին և նրա ընտանիքի անդամներին Ղրիմի տարածքում անվտանգ վայր տարհանելու ուղղությամբ, քանի որ, Պուտինի խոսքով, «Կիևում պետական հեղաշրջման կազմակերպիչները պատրաստում էին Յանուկովիչի ֆիզիկական վերացումը»[9][94]։ Փետրվար ամսին մի քանի օրվա ընթացքում Ռուսաստանը առաջնային գաղտնի տեղափոխում է կատարել Ղրիմ։ Ինչպես գրում են «Կոմերսանտ» պարբերականի լրագրողները, այդ ընթացքում Ղրիմ են տեղափոխվել հատուկ նշանակության 16-րդ բրիգադի, 76-րդ դեսանտա-գրոհային դիվիզիայի և օդուժի 45-րդ առանձին գնդի մարտիկները։ Նրանց ավելացել են նաև հատուկ գործողությունների ուժերի մարտիկները[95]։
Փետրվարի 23-ին Սևաստոպոլում տեղի է ունեցել «ժողովրդական կամքն ընդդեմ ուկրաինայում ֆաշիզմի» հանրահավաքը, որին մասնակցել է 25 հազարից մինչև 200 հազար մարդ[96] («Գիշերային գայլեր» բայք ակումբի Սևաստոպոլի բաժանմունքի ղեկավարի գնահատմամբ»)[97]։ Ցուցարարները իրենց անվստահությունն են հայտնել քաղաքի վարչակազմին և ընդհանուր քվեարկությամբ ընտրել են «ժողովրդական քաղաքապետ»՝ գործարար և Ռուսաստանի քաղաքացի Ալեքսեյ Չալոյին[98]։ Նրան կոչ են արել ձևավորել նոր գործկոմ և իրավակարգի պահպանման ջոկատ։ Հանրահավաքում նաև հռչակվել է բանաձև, որում ասվում է, որ Սևաստոպոլը չի ճանաչում Ուկրաինայի Գերագույն Ռադայի վերջին որոշումները և երկրում տեղի ունեցող իրադարձությունները համարում է պետական հեղաշրջում։ Հավաքվածների առջև ելույթ է ունեցել նաև քաղաքային վարչակազմի ղեկավար Վլադիմիր Յացուբան, որը, սակայն, սուլել է ամբոխը[99]։
Հանրահավաքի ընթացքում Սևաստոպոլի քաղաքային խորհրդի պատգամավոր և «Ռուսական բլոկ» կուսակցության առաջնորդ Գենադի Բասովը հայտարարել է կամավորների թվից ինքնապաշտպանության ջոկատներ ստեղծելու մասին[100][101]։
Նույն օրը՝ փետրվարի 23-ին, Սիմֆերոպոլում Ղրիմի Գերագույն Խորհրդի շենքի առջև տեղի ունեցած ակցիայի ընթացքում, որը նվիրված էր Հայրենիքի պաշտպանի օրվան, «Ռուսական Միասնություն» կուսակցությունը և «Ղրիմի ռուսական համայնքը» հայտարարել են ղրիմցիների մոբիլիզացման մասին՝ Ղրիմում խաղաղության և հանգստության պահպանման համար։ «Ռուսական միասնություն» կուսակցության մամուլի ծառայության փոխանցմամբ՝ ժողովրդական դրուժինայում գրանցվել է ավելի քան 2 հազար տղամարդ։ Միջոցառմանը մասնակցող կանանց թվում բժշկական օգնության ջոկատ է ձևավորվել[102]։
Ղրիմի մեջլիսն այդ օրը Սիմֆերոպոլում անցկացրել է իր սեփական հանրահավաքը, որի ընթացքում Մեջլիսի նախագահ Ռեֆատ Չուբարովը պահանջել է Ռեգիոնների կուսակցության Ղրիմի անդամներից դուրս գալ կուսակցությունից, ինչպես նաև հայտարարել է, որ Ղրիմի իշխանությունները պետք է 10 օրվա ընթացքում որոշում կայացնեն Ղրիմի քաղաքներում և շրջաններում Լենինի հուշարձանների, այդ թվում Սիմֆերոպոլի քանդման մասին։ Նրա խոսքով՝ Ղրիմի թաթարների պահանջը չկատարելու դեպքում նրանք ակտիվ գործողություններ կձեռնարկեն[103][104]։
Փետրվարի 23-ի ցերեկը ՂՀ նախարարների խորհրդի նախագահ Անատոլի Մոգիլևը լրագրողներին հատուկ հրավիրված ճեպազրույցի ժամանակ հայտարարել է, որ ՂՀ իշխանության գործադիր մարմինները մտադիր են կատարել Ուկրաինայի Գերագույն Ռադայի որոշումները, որոնք ընդունվել են Վիկտոր Յանուկովիչի պաշտոնանկությունից հետո, իսկ նրա ուժային կառույցները ենթակա կլինեն Ուկրաինայի համապատասխան գերատեսչությունների նոր ղեկավարներին[105][106]։
Փետրվարի 23-ի լույս 24-ի գիշերը Բելոգորսկի շրջանի Զույա Ավանում քանդվել է Լենինի հուշարձանը։ Այդ կապակցությամբ ՂՀ նախարարների խորհրդի նախագահ Անատոլի Մոգիլևը շտապ հեռախոսային բանակցություններ է վարել Մեջլիսի նախագահ Ռեֆատ Չուբարովի և «Բատկիվշչինա»-ում Ղրիմի կազմակերպության ղեկավար Անդրեյ Սենչենկոյի հետ։ Բացի այդ, Մոգիլևի նախաձեռնությամբ բանակցություններն անցկացվել են «Ազատություն» կուսակցության առաջնորդ Օլեգ Տյագնիբոկի, «Ռուսական միասնություն» կուսակցության առաջնորդ Սերգեյ Ակսենովի, ՂՄՀ-ի Ղրիմի հանրապետական կոմիտեի առաջին քարտուղար Օլեգ Սոլոմախինի հետ։ Մոգիլևը քաղաքական և ազգային կազմակերպությունների ներկայացուցիչների ուշադրությունը հրավիրել է իրավիճակի ծայրահեղ լրջության և հակամարտության հետագա տաքացման դեպքում իրավիճակի պայթյունավտանգության վրա։ Մոգիլևը հայտարարել է, որ նման գործողությունները «խորը սոցիալական աղետի պայմաններում, որտեղ գտնվում է երկիրը», կարող են անկանխատեսելի հետևանքներ ունենալ Ղրիմի համար, և կոչ է արել հուշարձանների ապամոնտաժման հարցերը լուծել քաղաքակիրթ ճանապարհով[107][108]։
Փետրվարի 24-ին Սևաստոպոլի քաղաքային վարչակազմի ղեկավար Վլադիմիր Յացուբան հայտարարել է իր պաշտոնաթողության մասին[109]։ Ընդ որում Սևաստոպոլի քաղաքային պետական վարչակազմը հանդես է եկել ուղերձով՝ անվանելով «մի շարք արմատական կազմակերպությունների՝ Մայդանի ժողովրդավարությանը դիմելու, իշխանության ոչ լեգիտիմ մարմիններին ընտրելու փորձը» անօրինական[110][111][112]։ Ներքին գործերի նախարարի պաշտոնակատար Արսեն Ավակովը, որը Ղրիմում էր գտնվում փետրվարի 23-24-ը, մայրաքաղաք վերադառնալուց հետո պնդել է, որ ՆԳՆ-ի և ՈՒԱԾ-ի գործողությունների շնորհիվ «ռուսական զորքերի որոշ բացասական շարժումներ Սևաստոպոլում նորման են բերվել»[113][114]։ Սակայն գործնականում Ուկրաինայի համար Սևաստոպոլում իրադարձությունների բացասական զարգացումը շարունակվել է[17]։
Մոսկվայի պետական համալսարանի շենքի մոտ տեղի է ունեցել հանրահավաք, որի մասնակիցները պահանջել են օրինականացնել Ալեքսեյ Չալոյի նշանակումը։ Ադմինիստրացիայի բոլոր մուտքերն ու ելքերը փակ են եղել հավաքվածների կողմից։ Քաղաքացիների հետ բանակցություններից հետո Ռուբանովը խոստացել է գործը փոխանցել Չալոմին[10]։ Իշխանության փոխանցման շուրջ բանակցությունների ընթացքում վարչակազմի շենքում հայտնվել են Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության և դատախազության աշխատակիցները՝ Չալոգոյի ձերբակալման օրդերով, սակայն սևաստոպոլցիների շենքի մոտ հավաքված ուժայիններին ստիպել են խզել օրդերը և լքել շենքը[115]։ Միաժամանակ Սևաստոպոլի քաղաքային խորհուրդն արտահերթ նիստում որոշում է ընդունել քաղաքի կենսագործունեության ապահովման հարցերով Սևաստոպոլի քաղաքային վարչության գործադիր մարմին ստեղծելու մասին։ Քաղաքային վարչության ղեկավարը և քաղաքային համակարգող խորհրդի նախագահը, որի լիազորությունները որոշված չեն եղել, Ալեքսեյ Չալին է դարձել. դրա օգտին քվեարկել են 75 պատգամավորներից 49-ը՝ ըստ ցուցակի։ Որոշումը փոխզիջում էր տեղի իշխանությունների և ցուցարարների միջև, որոնք պահանջում էին Չալոյին նշանակել քաղգործկոմի նախագահ։ Հանրահավաքի մասնակիցները երկու դրոշների վրա էլ ռուսական դրոշներ են կախել[116][117]։
«Աջ սեկտորի» ակտիվիստ Իգոր Մոսիյչուկը, ով 2014 թվականի հունվարին դատապարտվել էր «Վասիլկովյան ահաբեկիչների» գործով ահաբեկչության համար, սակայն ուկրաինական նոր իշխանությունների կողմից որպես քաղբանտարկյալ համաներված[118][119][120][121][122]։
Փետրվարի 24-ին Ղրիմի Գերագույն խորհրդի նախագահությունը հայտարարություն է ընդունել երկրում տիրող իրավիճակի մասին, որում նշել է, որ Ղրիմում սպասում են ճգնաժամի շուտափույթ լուծմանը, որը «խաթարում է պետության տնտեսական անվտանգությունը»։ Ընդունելով «փողոցներից ու հրապարակներից Ուկրաինայի Գերագույն Ռադայի պատերին» քաղաքական գործընթացի անցնելու կարևորությունը՝ նախագահությունը հայտարարել է, որ «պակաս կարևոր չէ, որ խորհրդարանականները գործեն խիստ գոյություն ունեցող իրավական դաշտի շրջանակներում՝ չփոխանցելով այն սահմանը, որի դիմաց իրենց կողմից ընդունվող որոշումների լեգիտիմությունը կարող է կասկածի տակ դրվել», ինչը, ԱՐԿ-ի Գերագույն խորհրդի նախագահության կարծիքով, «քանի դեռ նրանց հաջողվում է լիովին չփոխանցել իրենց որոշումների լեգիտիմությունը»[123]։
Փետրվարի 24-ի ուշ երեկոյան Սիմֆերոպոլ է ժամանել Ռուսաստանի Պետդումայի մի խումբ պատգամավորներ՝ ԱՊՀ-ի գործերի, եվրասիական ինտեգրման և հայրենակիցների հետ կապերի կոմիտեի նախագահ Լեոնիդ Սլուցկու գլխավորությամբ։ Սիմֆերոպոլում նրանց դիմավորել են Սերգեյ Ակսյոնովն ու Սերգեյ Ցեկովը։ Ռուս պատգամավորները հայտարարել են, որ մտադիր են մի շարք հանդիպումներ անցկացնել Ղրիմի իշխանությունների ներկայացուցիչների հետ՝ թերակղզում քաղաքական իրավիճակի վերաբերյալ։ Ղրիմի կառավարության նախագահ Անատոլի Մոգիլևը բացասաբար է արձագանքել ռուս և ղրիմցի պատգամավորների միջև կայացած բանակցություններին՝ հայտարարելով, որ պաշտոնական մակարդակով օտարերկրյա դիվանագետների և քաղաքացիների հետ ցանկացած շփում, ըստ գործող օրենսդրության, Ուկրաինայի ԱԳՆ-ի իրավասությունն է[124][125][126]։ «Լրագրողական հետաքննությունների կենտրոնի» վարկածի համաձայն՝ Լեոնիդ Սլուցկին Ղրիմում իր զրուցակիցներին հայտարարել է, որ Պետդուման պատրաստ է մտածել Ռուսաստանին Ղրիմի միանալու մասին, և հայտնել է պարզեցված ընթացակարգով ռուսական անձնագրերի տրամադրման մեկնարկի մասին[127][128]։
Փետրվարի 25-ին Սիմֆերոպոլում ՂՀ Գերագույն խորհրդի շենքի մոտ հանրահավաքի ժամանակ հայտարարվել էր բողոքի անժամկետ ակցիա սկսելու մասին՝ Ղրիմի կարգավիճակի վերաբերյալ հանրաքվեի անցկացման պահանջով[129][130]։ Հանրահավաքի մասնակիցները հայտարարել են, որ երկրում «տեղի է ունեցել պետական հեղաշրջում» և Ուկրաինայի նոր կառավարությունը «չի կարող լեգիտիմ լինել, քանի որ իշխանության է եկել ուժային ճանապարհով», և Ղրիմի խորհրդարանից պահանջել են «ստանձնել Ղրիմում խաղաղության և կայունության ապահովման պատասխանատվությունը», անտեսել Ուկրաինայի Գերագույն ռադայի և Ուկրաինայի նախարարների կաբինետի կողմից փետրվարի 20-ից ընդունված հրամանագրերը, կարգադրություններն ու օրենքները[129]։ Հանրահավաքի պահանջներով դիմումը փոխանցվել է ԱՐԿ-ի ԶՈՒ-ի նախագահ Կոնստանտինովին, որը հայտարարել է, որ Ղրիմի խորհրդարանը մտադիր է «խիստ դիմակայել» Ուկրաինայի նոր իշխանությունների կողմից այն ցրելու փորձերին[131]։
Ինչպես հաղորդել է «լրագրողական հետաքննությունների կենտրոնի» թղթակիցը, փետրվարի 25-ին Ղրիմի Գերագույն Խորհրդի նախագահության նիստում Սերգեյ Ցեկովը բարձրացրել Է Ղրիմի կառավարության հրաժարականի հարցը Անատոլի Մոգիլյովի գլխավորությամբ այն բանի կապակցությամբ, որ նա պատրաստակամություն է հայտնել կատարել Ուկրաինայի Գերագույն Ռադայի հրահանգները, և հայտարարել է, որ մտադիր է «հարցը լուծել» երկու օրվա ընթացքում[127]։
Նախագահությունը որոշում է կայացրել ԱՀՀ ԳԽ արտահերթ լիագումար նիստի հաջորդ օրը գումարել։ Հաստատված օրակարգի համաձայն՝ նիստում, Մասնավորապես, սպասվում էր 2013 թվականին Ղրիմի կառավարության գործունեության մասին հաշվետվության քննարկումը և ՂՀ-ում հասարակական-քաղաքական իրավիճակի մասին հարցի քննարկումը[132]։ Նիստին նախապատրաստված ԳԽ հայտարարության նախագծում հռչակվել է Ուկրաինայի ինքնիշխանության և տարածքային ամբողջականության աջակցությունը, բայց միևնույն ժամանակ «կատեգորիկ անհամաձայնություն» է արտահայտվել «պետության կողմից երաշխավորված ղրիմցիների իրավունքների և ազատությունների ոտնահարման» և ինքնավարության կարգավիճակի օրենսդրական իջեցման «արատավոր պրակտիկայի» հետ, ինչպես նաև առաջարկվել է Ուկրաինայի նոր իշխանություններից պահանջել «անշեղորեն պահպանել ՂՀ-ի սահմանադրական լիազորությունները», ներառյալ ինքնավարության ուժային կառույցների ղեկավարների նշանակման և ազատման համաձայնեցումը[133]։
Մինչդեռ Ղրիմի հարցը դարձել է Ուկրաինայի ազգային անվտանգության և պաշտպանության խորհրդի քննարկման առարկա[134][135][136]։
Փետրվարի 26-ին Ղրիմի թաթարների մեջլիսը Սիմֆերոպոլի կենտրոնում կազմակերպել էր Ղրիմի թաթարների հանրահավաք՝ նպատակ ունենալով արգելափակել Ղրիմի Գերագույն խորհրդի շենքը և թույլ չտալ Ռուսաստանի կազմի մեջ մտնելու որոշման ընդունումը[137][138][139]։ Հանրահավաքի ընթացքում Ռեֆատ Չուբարովը հայտարարել է, որ Ղրիմի թաթարները թույլ չեն տա Ղրիմը «պոկել» Ուկրաինայից[140]։ Միաժամանակ այստեղ ընթանում էր նաև «Ղրիմի ռուսական համայնքի» հանրահավաքը[141]։ Երկու հանրահավաքի մասնակիցների միջև ծագել է կոնֆլիկտ, որի հետևանքով 30 մարդ վիրավորվել է, իսկ 2 մարդ մահացել է[142][143][144]։ Ղրիմի թաթարների ցուցարարների մի մասը փորձել է ներխուժել Գերագույն խորհրդի շենք՝ կոտրելով ծառայողական մուտքի դուռը, նրանք մտել են առաջին հարկի աշխատասենյակ, սակայն հետագա առաջխաղացումը կանգնեցվել է ոստիկանության կողմից[145][146][147][148][149]։ Բախումների հետևանքով ինքնավարության Գերագույն խորհրդի արտահերթ նիստը խափանվել է[138][148]։ Հետագայում՝ մարտի 4-ին, Ղրիմի ժողովրդական դրուժինաների հրամանատար Միխայիլ Շերեմետը մամուլի ասուլիսի ժամանակ հայտարարեց, որ փետրվարի 26-ին Ղրիմի թաթարների հանրահավաքի ժամանակ Ղրիմի Գերագույն Խորհրդի շենքի մոտ տեղի ունեցած սադրանքների հետևում կանգնած էին «Աջ սեկտոր» շարժման անդամները, և որ հենց նրանց գործողություններն են հանգեցրել Ղրիմի թաթարների և ռուսների դիմակայությանը[150]։ ՌԴ-ին թերակղզու միանալուց մի քանի ամիս անց, 2014 թվականի փետրվարի 26-ի իրադարձությունների կապակցությամբ Ռուսաստանի ուժային մարմինների կողմից քրեական գործ է հարուցվել զանգվածային անկարգությունների փաստի առթիվ, որի շրջանակներում ձերբակալվել են Մեջլիսի հանրահավաքի մի քանի մասնակիցներ[151], բախման հետևանքով զոհվածները հետմահու պարգևատրվել են «Ղրիմի Հանրապետության պաշտպանության համար» մեդալներով[152]։
Փետրվարի 26-ին տեղի ունեցած բախումից հետո էթնիկ ռուսների և Ղրիմի թաթարների համայնքների միջև փոխադարձ անվստահության և վախի զգացումն աճել է[4]։ Ղրիմում տեղի ունեցած բախումները, Ինչպես և ուկրաինացի ազգայնականների կողմից ավելի վաղ հնչեցված՝ Ղրիմի իրադարձություններին ուժային միջամտության սպառնալիքները և «հետհեղափոխական ուժերը վերահսկելու նոր իշխանության անկարողությունը» և քաոսի ու խառնաշփոթի ընդհանուր վիճակը ամրապնդում էր Ղրիմի բնակչությանը սպառնալու թեզը և դրանով նպաստեց Ռուսաստանի ակտիվ գործողություններին[153]: Այն փետրվարի 26-ին լայնածավալ զորավարժություններ է սկսել արևմտյան և կենտրոնական ուղղություններով[95], որոնց ֆոնի վրա զորքերի տեղափոխումը Ղրիմ չպետք է ուշադրություն գրավեր[121]։
Ղրիմում ռուսական գործողության ակտիվ փուլն սկսվել է Ուկրաինայում քաղաքական անցման և քաոսի պայմաններում, որը պայմանավորված է իշխանափոխությամբ։ Պետության նոր ղեկավարը Գերագույն ռադայի կողմից նշանակվել է փետրվարի 23-ին, սակայն դեռևս չեն նշանակվել պաշտպանության նախարարը[121], Գլխավոր շտաբի պետը, նախագահի ներկայացուցիչը ՂՀ-ում, Սևաստոպոլի վարչակազմի ղեկավարը և արտաքին գործերի նախարարը[154]։ Բարձրագույն ռազմական հրամանատարության բացակայությունը կաշկանդել է ուկրաինական զորքերի՝ ռուսական գործողության առաջին օրերին սրընթաց փոփոխվող իրավիճակին ժամանակին և արդյունավետ արձագանքելու հնարավորությունը[121], ինչը նպաստել է Ղրիմում Ռուսաստանի կուրսին[155]: Դա տեղի է ունեցել փետրվարի 27-ին[95][121]։ Այդ օրը հիմնական իրադարձությունները տեղի են ունեցել Սիմֆերոպոլում[156] և Ղրիմի ու Խերսոնի մարզերի միջև վարչական սահմաններում։
Վաղ առավոտյան, տեղական ժամանակով ժամը 4:20-ին ռուսական հատուկ նշանակության ջոկատի մարտիկները[11][157][158] (ըստ որոշ պնդումների՝ տեղի կամավորների մասնակցությամբ[158]) գրավել են Ղրիմի Գերագույն խորհրդի և նախարարների խորհրդի շենքերը[159][160][161]։ Շենքերի վրա բարձրացվել են ռուսական դրոշներ, իսկ մուտքի մոտ բարիկադներ են հայտնվել։
ՌԴ վարչապետ Անատոլի Մոգիլյովը Ղրիմի պետական հեռուստառադիոընկերության եթերում կոչ է արել ղրիմցիներին հանգստություն պահպանել՝ հավաստիացնելով, որ իրավիճակը վերահսկողության տակ է։ Նա նշել է, որ անհայտ անձինք փողոց են դուրս բերել այն մարդկանց, ովքեր գրավման պահին եղել են շենքերում, նրանց նկատմամբ ագրեսիա չեն ցուցաբերել։ Իրավապահ մարմինների աշխատակիցներին, որոնք գտնվել են շենքերի պահպանության ժամանակ, վերադարձվել է հաշվեցուցակային զենք։ Սիմֆերոպոլում ստեղծված իրավիճակի կապակցությամբ հայտարարվել է հանգստյան օր, Ղրիմի իրադրության կարգավորման համար շտաբ է ստեղծվել։ Անատոլի Մոգիլևը ղրիմցիներին կոչ է արել չմոտենալ գրավված շենքերին և հանգստություն պահպանել, իսկ բոլոր քաղաքական ուժերը՝ թույլ չտալ ագրեսիա քաղաքի փողոցներում[162]։ Ղրիմում՝ միջքաղաքային և ծայրամասային տրանսպորտի ավտոբուսների տեղաշարժը՝ կապված Սիմֆերոպոլի հետ[163]։ Դադարել է աշխատել Կերչի լաստանավային փոխադրումը[164]։
Վարչական շենքերի գրավման կապակցությամբ տագնապի մեջ է հայտնվել ներքին զորքերի և միլիցիայի անձնակազմը։ Քաղաքի կենտրոնը շրջափակվել է ոստիկանության կողմից, որը ոչ մի ակտիվ գործողություն չի ձեռնարկել (ավելի ուշ, սակայն, շրջափակմամբ դեպի խորհրդարան ներխուժել են մի քանի հարյուր ռուսամետ ակտիվիստներ)[165]։
Վարչական շենքեր գրաված խմբի հրամանատարը հրաժարվել է բանակցություններ վարել Մոգիլևի հետ՝ հայտարարելով, որ նա դրա իրավասությունը չունի։ Ավելի ուշ զինված մարդիկ խորհրդարանի շենք են բաց թողել պատգամավորներին, որոնք արտահերթ նստաշրջան են անցկացրել։ Անատոլի Մոգիլևի կառավարությունը պաշտոնանկ է արվել[166][167], իսկ Ղրիմի նոր վարչապետ է նշանակվել «Ռուսական միասնության» առաջնորդ Սերգեյ Ակսյոնովը[168][169][170]։ Ղրիմի (իսկ ավելի ուշ՝ նաև ռուսական[9]) իշխանությունների հայտարարությունների համաձայն՝ Ակսենովին վարչապետ նշանակելը համաձայնեցվել Է Վիկտոր Յանուկովիչի հետ[171][172][173], որին նրանք նախկինի պես համարում են Ուկրաինայի իրավաբանորեն ընտրված նախագահ, և որի միջոցով Ղրիմի իշխանություններին, նրանց պնդմամբ, հաջողվել է պայմանավորվել Ռուսաստանի կողմից օգնության մասին[174], իսկ ուկրաինական իշխանություններն ավելի ուշ հայտարարել են Ղրիմի նոր կառավարության նշանակումն անօրինական և առաջարկել են Գերագույն խորհրդին չեղարկել այն[175]։ Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետությունը պետական ինքնուրույնություն ունի և Ուկրաինայի կազմի մեջ է մտնում պայմանագրերի և համաձայնագրերի հիման վրա (կողմ կամ դեմ)։ Խորհրդարանի նախագահությունը հայտարարել է, որ Ուկրաինայում տեղի է ունեցել «արմատական ազգայնականների կողմից իշխանության ոչ սահմանադրական զավթում զինված ավազակախմբերի աջակցությամբ»[169][176][177], և այս իրավիճակում Գերագույն Խորհուրդը «իր վրա է վերցնում Ղրիմի ճակատագրի ողջ պատասխանատվությունը»[169]։
Գերագույն Խորհրդի մամուլի ծառայության հաղորդագրության համաձայն՝ կառավարության փոփոխության օգտին Մոգիլևը քվեարկել է 64 պատգամավորներից 55-ը[178], որոնք գրանցվել են արտահերթ նստաշրջանում, Ակսենովին նշանակելու օգտին՝ 53 պատգամավոր[179], հանրաքվե անցկացնելու օգտին՝ 61-ը[180]։ Մի շարք ԶԼՄ-ների և Ուկրաինայի ժողովրդական պատգամավորների հաղորդումների համաձայն՝ նիստին քվորում չի եղել[181][182]։ Ղրիմի խորհրդարանի պատգամավոր Նիկոլայ Սումուլիդին, որը քվեարկում էր հանրաքվեի անցկացման և Ղրիմի կառավարության փոփոխության օգտին, հայտարարել է, որ ներկա չի եղել քվեարկությանը և երեք ամիս չի հայտնվել Գերագույն Խորհրդում (վերջինս հաստատել է նաև Ռեֆատ Չուբարովը)[183][184]։ Տեղեկացվել է, որ ՂՀ խորհրդարանի և կառավարության շենքերի պարապմունքից հետո նրանց պաշտոնական կայքերն անջատվել են[184][185], իսկ արտահերթ նստաշրջանին մասնակցած պատգամավորներից հանվել են կապի միջոցները՝ ԱՀՀ Գերագույն խորհրդի նախագահի տեղակալ Սերգեյ Ցեկովի պնդմամբ՝ «որպեսզի մեզ չկարողանան գաղտնալսել»[186]։
Զինված մարդկանց կողմից արկ զինված անձանց կողմից առանց տարբերանշանների շենքի զբաղվելը պատմության մեջ մտավ որպես «Ղրիմի խորհրդարանի զավթում», թեև «ոչ ագրեսիվ» հանգամանքները դժվարացնում են այդ իրադարձությունները դասել դասական զավթումների շարքին[17]։ Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը 2015-ին հրապարակված հարցազրույցում պնդել է, որ ՌԴ-ի գործողություններն ուղղված են եղել Ղրիմի խորհրդարանականների «անվտանգության ապահովմանը», որպեսզի ԶՈՒ-ն կարողանա հավաքվել և իրականացնել «օրենքով նախատեսված գործողություններ»[9][186][187][188]։
Ավելի ուշ՝ 2015 թվականից, այդ օրը դարձել Է Ռուսաստանի հիշարժան օրը՝ հատուկ գործողությունների ուժերի օրը[189], թեև հրամանագրում Ամսաթվի ընտրության հիմնավորում չի ներկայացվել, մի շարք ԶԼՄ-ներ, մասնավորապես պետական «Ռոսիյսկայա գազետան»[190], սահմանված օրը կապել են անցած տարվա հենց Ղրիմի իրադարձությունների հետ[191][192]։
Մարտի 18-ին՝ Ղրիմի Հանրապետության անկախության հռչակումից միայն մեկ օր անց, Ռուսաստանը նրա հետ Կրեմլի Գեորգիևյան դահլիճում պայմանագիր է ստորագրել, որի համաձայն թերակղզում ստեղծվել են ռուսական տարածաշրջաններ[193]։ Ղրիմը չի վերածվել «նոր Մերձդնեստրի» կամ «նոր Աբխազիայի» (ինքնահռչակ պետությունը հզոր դաշնակցի հովանու ներքո), այլ անմիջականորեն ընդգրկվել է Ռուսաստանի կազմում։
Այդ օրը, հակասական հանգամանքներում, ուկրաինական զինված ուժերը միակ մարտական կորուստն են կրել Ղրիմի ամբողջ միավորման համար։ Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարության հաղորդագրության համաձայն՝ Սիմֆերոպոլում Ուկրաինայի Զինված ուժերի 13-րդ ֆոտոգրամետրիկ կենտրոնի գրոհի ժամանակ սրտի շրջանում ուղղակի հարվածով սպանվել է ենթասպա Սերգեյ Կոկուրին, որը գտնվում էր մասի ավտոպարկի դիտորդական աշտարակի վրա։ Բացի այդ, պարանոցի և ձեռքի կրակոցներով վիրավորվել են կապիտան Վ. Ա. Ֆեդունը։ Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարության հաղորդագրության համաձայն՝ հարձակվողները զինվորական համազգեստով են հագել Ռուսաստանի Զինված ուժերի զինծառայողներին՝ առանց տարբերանշանների և զինված են ավտոմատ զենքով և դիպուկահար հրացանով, իսկ զորամասի հրամանատար գնդապետ Անդրեյ Անդրյուշինը, որին բանակցությունների ժամանակ գրավել են, պահում են առանձին սենյակում և ուժով ստիպում անցնել Ղրիմի կառավարության կողմը[194]։ Ղրիմի ՆԳՆ հաղորդագրության համաձայն՝ կրակոցներն արձակվել են մեկ վայրից ինչպես ինքնապաշտպանության մարտիկների, այնպես էլ զորամասի տարածքում ուկրաինացի զինծառայողների ուղղությամբ։ Ղրիմի ինքնապաշտպանության մարտիկների կողմից զոհված և վիրավորված կա[195]։ Զոհվածը Ռուսաստանի Վոլգոգրադի մարզի Կոտելնիկովսկի շրջանի 34-ամյա բնակիչ Ռուսլան Կազակովն է, ով Ղրիմ է ժամանել որպես կամավոր[196]։ Ղրիմի դատախազությունը քրեական գործ է հարուցել, սկսվել է կասկածյալների որոնումը։ Դատախազությունում չեն բացառել, որ հրթիռակոծման նպատակը «Ուկրաինացի և ռուս զինծառայողների միջև բախումներ հրահրելն էր»։ Ղրիմի դատախազ Նատալյա Պոկլոնսկայան նշել Է Կիևի Մայդանից դիպուկահարի և դիպուկահարների ձեռագրի նմանությունը[197]։ Երկու զոհվածների հրաժեշտի արարողությունը տեղի է ունեցել Միաժամանակ Սիմֆերոպոլում սպաների կայազորային տանը[198]։
Այդ միջադեպից հետո Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարությունը Ղրիմում ուկրաինացի զինվորականներին թույլատրել է զենք կիրառել։ Հրահանգը հասցվել է ուկրաինական զորքերին և բարձրացրել է արյունահեղության վտանգը Ուկրաինայի զորամասերի գրավման ցանկացած փորձի ժամանակ, ինչը չէր կարող հաշվի չառնել Ռուսաստանը։ Այնուամենայնիվ, Ուկրաինայի կողմում մնացած զորամասերի հաջորդած գրավումները անցել են առանց զոհերի։ Ռուսական ստորաբաժանումներին, որոնք մասնակցել են այդ գործողություններին, հրահանգվել է հնարավորինս չկիրառել պարտության համար զենք։
Մնացած զորամասերի գրավումը սկսվել է մարտի 19-ին։ Այդ օրվա առավոտյան ռուսամետ ուժերը ճեղքել են շրջափակումը և ներխուժել Սևաստոպոլում Ուկրաինայի ռազմածովային ուժերի շտաբի տարածք, դրա վրա բարձրացվել են ռուսական և անդրեևսկի դրոշները[199][200]։
Սևաստոպոլում ձերբակալվել է ռազմածովային ուժերի փոխծովակալ Սերգեյ Գայդուկը[200][201]։ Ռուսաստանի պաշտպանության նախարար Սերգեյ Շոյգուն դիմել է Ղրիմի ղեկավարությանը՝ խնդրելով ազատ արձակել Հայդուկին և չխոչընդոտել նրան Ուկրաինայի տարածք մեկնելը։ Մարտի 20-ի առավոտյան Ղրիմի Հանրապետության իրավապահ մարմիններն ազատ են արձակել Հայդուկին և ևս 7 մարդու, որոնք ձերբակալվել էին նախօրեին[202]։
Մարտի 20-ին Պետդուման ընդունել է Ռուսաստանին Ղրիմի միանալու մասին դաշնային սահմանադրական օրենքը[203]։ Ուկրաինան, իր հերթին, կորցնելով վերահսկողությունը թերակղզու նկատմամբ, մտադիր չէր հրաժարվել իր ինքնիշխանությունից. Գերագույն Ռադան երկրի ազատագրման համար պայքարի մասին հռչակագիր է ընդունել, որը միջազգային հանրությանը կոչ է արել չճանաչել Ղրիմի Հանրապետությունը և Ղրիմի միացումը Ռուսաստանին. «Ուկրաինայի ժողովրդի անունից» խորհրդարանը հայտարարել է, որ «Ղրիմը եղել է, կա և կլինի Ուկրաինայի կազմում։ Ուկրաինայի ժողովուրդը երբեք և ոչ մի դեպքում չի դադարեցնի պայքարը Ղրիմի ազատագրման համար»[204][205][206]։ Ավելի ուշ՝ ապրիլի 15-ին, Ռադան օրենք է ընդունել ընդհանուր առմամբ, փաստաթուղթը նախատեսում է, որ Ղրիմի ժամանակավորապես օկուպացված տարածքն Ուկրաինայի տարածքի անբաժանելի մասն է և դրա վրա տարածվում է ուկրաինական օրենսդրությունը[207]։
«Դոնբաս» կառավարման նավը, «Կրեմենեց» փրկարարական բուքսիրը և Ուկրաինայի ռազմածովային ուժերի «Բորշչիվ» հակահրդեհային մոտորանավը, որոնք կանգնած էին Սևաստոպոլի Ստրելեցկի ծովախորշում, իջեցրել են Ուկրաինայի դրոշները և բարձրացրել Ռուսաստանի ռազմածովային նավատորմի անդրևյան դրոշները։ Ավելի վաղ Ռուսաստանի Սևծովյան նավատորմի ներկայացուցիչները Ղրիմում ուկրաինացի զինվորականներին առաջարկել էին հետագա գործողությունների երեք տարբերակ՝ ուկրաինացի զինծառայողներին Ուկրաինայի մայրցամաքային հատված տեղափոխելը այնտեղ հետագա ծառայություն անցնելու համար, ծառայության անցնելը Ռուսաստանի Սևծովյան նավատորմում, պահեստ արձակելը և Ղրիմի տարածքում բնակվելու հնարավորությունը[208]։
Օրվա ավարտին, ՌԴ նախագահի կողմից Ուկրաինայի զինծառայողների զինվորական կոչումները ճանաչելու մասին հրամանագրի ստորագրումից հետո, Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարության 72 զորամասերի, հիմնարկների և նավերի հրամանատարները և պետերը, որոնք տեղակայված են Ղրիմի թերակղզում, որոնց թվում են օժանդակ նավատորմի 25 նավեր և Ուկրաինայի ռազմածովային ուժերի վեց մարտական նավեր, որոշում են ընդունել կամավոր անցնել ՌԴ Զինված ուժերի շարքեր՝ հետագա զինվորական ծառայություն անցնելու համար։ Կայազորներում և նավերում հանդիսավոր պայմաններում անձնակազմի կառուցումներ են անցկացվել՝ դրոշի բարձրացման և Ռուսաստանի օրհներգի կատարման արարողությամբ[209]։
Ուկրաինայի պետական սահմանապահ ծառայությունը սկսել է Ղրիմից Երկրի մայրցամաքային հատված անձնակազմի փուլային վերաբաշխում։ Ինչպես հայտնել է պետական սահմանապահ ծառայության ղեկավարի առաջին տեղակալ Պավել Շիշոլինը, անձնակազմը ծառայությունը կշարունակի Խերսոնի մարզի տարածքում, իսկ նավերն ու նավերը կտեղափոխվեն Մարիուպոլ և Օդեսա[210]։
Մարտի 21-ին Վլադիմիր Պուտինը ստորագրել է Ռուսաստանին Ղրիմի միանալու մասին դաշնային սահմանադրական օրենքը, համապատասխան պայմանագրի վավերացման մասին դաշնային օրենքը և Ղրիմի դաշնային օկրուգի ստեղծման մասին հրամանագիրը[211]։
Մարտի 22-ին Բելբեկում Ուկրաինական ավիաբազան գրոհով է վերցվել[212][213]։ Ղրիմի Հանրապետության վարչապետ Սերգեյ Ակսյոնովը հանդես է եկել ուղերձով Ուկրաինայի ժողովրդին, որում բացատրել է իր դիրքորոշումը Ուկրաինայում տեղի ունեցող իրադարձությունների վերաբերյալ[214]։
{{cite news}}
: Invalid |url-status=404
(օգնություն)
{{cite web}}
: Unknown parameter |lank=
ignored (օգնություն)