Սուրբ Երրորդություն եկեղեցի (Ստամբուլ)

Սուրբ Երրորդություն եկեղեցի
Հիմնական տվյալներ
Տեսակ	եկեղեցի
Երկիր	Թուրքիա
Տեղագրություն	Բեյօղլու և Ստամբուլի մարզ
Դավանանք	Հայ Առաքելական Եկեղեցի
Ճարտարապետ	Բալյան ընտանիք

Սուրբ Երրորդություն հայկական եկեղեցի (թուրքերեն՝ Beyoğlu Üç Horan Ermeni Kilisesi), 19-րդ դարի հայ կաթոլիկ եկեղեցի, որը գտնվում է Թուրքիայի Ստամբուլ քաղաքում։

Տեղադիրք

Թուրքիայի Ստամբուլի Բեյօղլու թաղամասում գտնվող Սուրբ Երրորդություն եկեղեցին արևմուտքում սահմանակից է Սահնե սոկակին (նախկինում՝ Տիյատրո սոկակ), հյուսիսում՝ ՆՆևիզադե սոկակին (նախկինում՝ Էրմենի քիլիսեսի սոկակ), հյուսիսում՝ Սոլակզադե սոկակին (նախկինում՝ Սոլ սոկակ), արևելքում և հարավում գտնվող Իսթիքլալ պողոտայի շենքերին և Թոքաթլյան հյուրանոցներին^[1]։

Պատմություն

Եկեղեցու շենքը ի սկզբանե 16-րդ դարի սկզբին եվրոպացիները փայտից կառուցել են Կոստանդնուպոլսի Գալաթա բլրի վրա, որն օգտագործել է Բոյօղլուի դիվանագիտական ներկայացուցչությունների սպասավորները։ Օսմանյան սուլթանի կնիքը կրող ձեռագիր փաստաթղթի համաձայն՝ փայտե եկեղեցին և դրա անշարժ գույքը 1515 թվականին հայ համայնքը գնել է հույներից։ Եկեղեցին անվանվել է «Սուրբ Երրորդություն» (Թուրքերեն՝ «Üç Horan»): Գալաթայի եկեղեցին տասը տարի ծառայել է համայնքին, մինչև այն փակվեցին քահանաները և հոգաբարձուները։ Մի քանի հրդեհներ հանգեցրել են նրան, որ 16-րդ և 19-րդ դարերի միջև ոչ մի տեղեկություն չի պահպանվել։ Գալաթայի եկեղեցում պահպանված փաստաթղթի համաձայն՝ Սուրբ Երրորդություն եկեղեցու անշարժ գույքն ընդլայնվել է համայնքի հայտնի մարդկանց միջոցով հարևան հողերի գնման հաշվին, որը նախաձեռնել է հոգաբարձու Գրիգոր Ամիրա Գևորգյան-Չերազյանը։ Սուրբ Երրորդություն եկեղեցու տեղում կառուցվել է «Սուրբ Էջմիածին» մանկական դպրոցը։ Սուլթան Մահմուդ II-ի (1808–1839 թթ.) օրոք շենքը վերածվել է եկեղեցու։ Փայտե եկեղեցին, որը 1807-ի Հոգեգալստյան ժամանակ օծվել է «Սուրբ Երրորդություն» անունով, այրվել է 1810 թվականին^[1]։

Եկեղեցական արարողությունը շարունակվեց ժամանակավոր խորանով։ Ավերված շենքը քանդվել է կայսերական հրամանով 1836 թվականին։ Ներկայիս եկեղեցին կառուցվել է հայ համայնքի ֆինանսական աջակցությամբ։ Այն նախագծել և կառուցել են Գարաբեթ Բալյանը, Համամջիբաշի Մինաս Աղան և Հովհաննես Սերվերյանը։ Շենքն ուներ քահանաների, հոգևորականների և հոգաբարձուների համար նախատեսված շինություններ։ Եկեղեցին բացվել է 1838 թվականի հունիսի 18-ին։

1838 թվականից եկեղեցին ղեկավարում էին անկախ հոգաբարձուների խորհուրդը և հոգևորականությունը։ 1845 թվականի դեկտեմբերի 16-ի կայսերական հրամանագրով եկեղեցու շենքը վերականգնվել է։ 1846 թվականին եկեղեցու բակում կառուցվել է Նարեկյան վարժարան անունով միացյալ դպրոցի շենքը և մի քանի այլ շինություններ։ Լրացուցիչ շինությունները վերականգնվել են 1867 թվականին։ Սակայն դրանք ոչնչացվել են 1870 թվականին Բեյօղլուի հրդեհի ժամանակ։ Հնի տեղում կառուցվել է եռահարկ քարե շենք։ Եկեղեցու սեփականության մասին փաստաթուղթը գրանցվել է 1889 թվականի նոյեմբերի 14-ին։ Եկեղեցու շենքը վերականգնվել է 1890 թվականի փետրվարի 13-ի կայսերական հրամանագրով։ Վերջին վերականգնումը տեղի է ունեցել 1989 թվականին։ Բակի հյուսիս-արևելյան անկյունում գտնվող սեղանատունը 1897 թվականին վերածվել է բուժարանի^[1]։

2018 թվականի հոկտեմբերին եկեղեցու հիմնադրամին է վերադարձվել եկեղեցու անշարժ գույքը, որն ավելի վաղ առգրավվել էր^[2]։

Ճարտարապետություն

Սուրբ Երրորդություն եկեղեցու ճարտարապետությունն ու ձևավորումը, որն ունի արևմտյան ոճեր և գրեթե չունի հայկական ճարտարապետության հետքեր, ամբողջովին հիմնված է համաչափության և ներդաշնակության վրա։ Ճարտարապետ Բալյանը կիրառել է հին հունական և հին հռոմեական ճարտարապետության դասական ոճը՝ շենքի արտաքին տեսքը նախագծելով դորիական օրդերով, իսկ ինտերիերը՝ կորնթական օրդերով^[1]։

Եկեղեցին հորինվածքով միանավ բազիլիկ կառույց է։ Այն զբաղեցնում է 1,042 մ² (11,220 քառակուսի ոտնաչափ) մեծ բակի կենտրոնում։ Արևմուտքում կա երկու սենյակ, որոնք համաչափ են արևելքում գտնվող մատուռներին։ Հարավ-արևմտյան մատուռը նվիրված է Սուրբ Մինասին, իսկ հյուսիսարևմտյան սենյակն օգտագործվում է որպես դիահերձարան։ Այս սենյակի սանդուղքը տանում է դեպի զանգակատուն։ Եկեղեցու ճակատը ծածկված է քարե սալիկներով։ Արևմտյան ճակատը, բոլոր անկյուններն ու պատուհանները զարդարված են մարմարե զարդանախշերով, որոնք գեղջուկ տեսք են հաղորդում ճարտարապետությանը։ Եռահարկ արտաքին տեսքով արևմտյան ճակատն ունի ճակտոն։ Արտաքին զարդանախշերն են դռների խցիկները, քարե շրջանակով ուղղանկյուն պատուհանները, եկեղեցու և կից շինությունների մետաղական ներկված դռները, մարմարե գրությունները, կիսաշրջանաձև կամարակապ և օվալաձև պատուհանները՝ մետաղական ճառագայթային զարդանախշերով, ինչպես նաև հատակների միջև փորագրված պրոֆիլավորված ձուլվածքները^[1]։

Եկեղեցու տեսքով մետաղյա դամբարանը, որը պատկանում է Ջուղայի Հակոբոս IV պատրիարքին (մահացել է 1680 թվականին), գտնվում է եկեղեցու հյուսիսում՝ ներքին բակում, որն ի սկզբանե գտնվում էր Փանգալթիի հայկական գերեզմանատանը, մինչև 1930-ականներին գերեզմանոցի քանդվելը։ Հարավում է գտնվում Կոստանդնուպոլսի պատրիարք Իգնատիոս I-ի սարկոֆագը (մահացել է 1869 թվականին)^[1]։

Քառաթև երկաթե դուռը եկեղեցի է տանում արևմտյան կողմից։ Արևմտյան մուտքի գավիթը համաչափորեն բաժանված է կորնթյան գլխատառով երեք սրածայր սյուներով, որոնց վերևում պատկերասրահն է։

Եկեղեցու ներքին տարածքը, որը մասամբ շրջապատված է ավելի քան 130 սմ (51 դյույմ) հաստությամբ պատերով, կազմում է մոտ 342 մ²։ Եկեղեցու ներսում մթնշաղ է, չնայած ուղղանկյուն պատուհաններին, որոնք համաչափորեն դասավորված են հյուսիսային և հարավային կողմերում։

Առաքյալների և չորս ավետարանիչների յուղաներկ դիմանկարները գտնվում են ուղղանկյուն շրջանակների ներսում՝ որպես մեծ չափի էլիպսաձև կամարի տեսքով պահոցի մաս։ Ոսկեզօծ խորանն ու երգչախմբերը նավից բաժանված են աստղային մոտիվով վանդակապատ փայտե բազրիքով^[1]։

Գործունեություն

Ի պատիվ մարտի 31-ի միջադեպի ժամանակ զոհված մուսուլմանների, «Օսմանյան սահմանադրության միության» և «Հայկական ակումբի» նախաձեռնությամբ 1908 թվականի հուլիսի 31-ին տեղի ունեցավ «Ազատություն» խորագրով արարողություն։

1926 թվականին Ներսես Խուդավերդյանի կողմից ստեղծվել է եկեղեցական երգչախումբ՝ բաղկացած 84 կին և տղամարդ երգիչներից։

Ծանոթագրություններ

1. «Beyoğlu Surp Yerrortutyun (Üç horan) Kilisesi» (թուրքերեն). Smart Beyoğlu. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 30-ին.
2. «Beyoğlu Üç Horan Ermeni Kilisesi Vakfı Başkanından Erdoğan'a teşekkür». Ermeni Haber Ajansı (թուրքերեն). 2018 թ․ հոկտեմբերի 11. Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 1-ին.