2016 թվականի Իսլանդիայի հակակառավարական ցույցեր

2016 թվականի Իսլանդիայի հակակառավարական ցույցերը Պանամայի փաստաթղթերի հրապարակումից հետո Իսլանդիայի կառավարության դեմ բողոքի ցույցերի շարք էին։

Նախապատմություն

2007 թվականին Զիգմունդուր Դավիդ Գունլաուգսոնը և նրա կինը՝ Աննա Սիգուրլաուգ Պալսդոտտիրը, հիմնադրել են Wintris Inc ընկերությունը՝ Mossack Fonseca իրավաբանական ընկերության միջոցով։ Ընկերությունը գրանցված է Բրիտանական Վիրջինյան կղզիներում՝ «հայտնի օֆշորային հարկային դրախտում»^[1]։ 2009 թվականի հունվարին Զիգմունդուր Դավիդը ընտրվել է Առաջադիմական կուսակցության նախագահ, իսկ 2009 թվականի խորհրդարանական ընտրություններում ընտրվել է Ալտինգի անդամ։ 2009 թվականի վերջին օրը Զիգմունդուր Դավիդը ընկերությունում իր բաժնեմասը վաճառել է իր կնոջը 1 դոլարով, նոր օրենքի ուժի մեջ մտնելուց անմիջապես առաջ, որը նրան կստիպեր հայտարարել իր սեփականության իրավունքը որպես շահերի բախում։ Wintris Inc ընկերությունը միլիոնավոր դոլարներ է կորցրել ֆինանսական ճգնաժամի արդյունքում^[2]։

2013 թվականի խորհրդարանական ընտրություններից հետո Առաջադիմական և Անկախություն կուսակցությունները, որոնք երկուսն էլ ստացել էին 19 մանդատ, ստեղծել են կոալիցիոն կառավարություն։ Զիգմունդուր Դավիդ Գունլաուգսոնը, որպես Առաջադիմական կուսակցության նախագահ, դարձել է վարչապետ, իսկ Անկախության կուսակցության նախագահ Բյարնի Բենեդիկտսոնը դարձել է ֆինանսների նախարար։ Որպես վարչապետ՝ Զիգմունդուր Դավիդը խոստացել է պայքարել օտարերկրյա վարկատուների պահանջների դեմ՝ իսլանդական բանկերի կողմից ամբողջությամբ մարելու համար^[3]։

2016 թվականի մարտին պարզվել է, որ վարչապետ Զիգմունդուր Դավիդ Գունլաուգսոնի կինը՝ Աննա Սիգուրլաուգ Պալսդոտտիրը, եղել է Իսլանդիայի երեք ձախողված բանկերի՝ Landsbanki-ի, Kaupthing Bank-ի և Glitnir-ի պարտատերը։ Նրա ընկերությունը՝ Wintris Inc-ը, պահանջում էր ընդհանուր 515 միլիոն ISK երեք բանկերից՝ ֆինանսական ճգնաժամի ընթացքում կրած վնասների պատճառով։ Այս բացահայտումից հետո մի շարք իսլանդացի պատգամավորներ քննադատել են պայմանավորվածությունը, իսկ նախկին նախարար Սվանդիս Սվավարսդոտտիրը կոչ է արել կառավարությանը հրաժարական տալ և նոր ընտրություններ անցկացնել^[1]։

Պանամական փաստաթղթերում, որոնք հրապարակվել են 2016 թվականի ապրիլի 3-ին, ոչ միայն Զիգմունդուր Դավիդը, այլև ֆինանսների նախարար Բյարնի Բենեդիկտսոնը և ներքին գործերի նախարար Օլոֆ Նորդալը ներգրավված են եղել օֆշորային հարկային պայմանավորվածություններ ունենալու մեջ։ Լուրը հեռարձակվել է նաև Իսլանդիայում ընթացիկ գործերի հաղորդաշարի հատուկ թողարկումով՝ Kastljós–ում^[4]։

Նախնական բողոքի ցույցեր

Պանամական փաստաթղթերի բացահայտումից հետո ապրիլի 3-ին մարդիկ սկսել են օգտվել Ֆեյսբուքից՝ հաջորդ օրը բողոքի ակցիա կազմակերպելու համար։ Ֆեյսբուքի տվյալներով՝ բողոքի ակցիային պատրաստվում էր մասնակցել 10 հազար մարդ^[5]։

Ապրիլի 4-ի կեսօրին Զիգմունդուր Դավիդը ուղիղ հեռուստատեսային հարցազրույց է տվել, որի ընթացքում նա ասել է, որ հրաժարական չի տա, բայց ներողություն է խնդրել ավելի վաղ հեռուստատեսային հարցազրույցում իր ելույթի համար^[6]։ Բողոքի ակցիան նախատեսված էր ժամը 17:00-ին, և մարդիկ աստիճանաբար սկսել են հավաքվել Աուստուրվելուրում ՝ ալինգիսուսիդից ոչ հեռու գտնվող այգում, այն շենքում, որտեղ գտնվում է Ալտինգը։ Նախկին ցուցարարներից մեկը ձերբակալվել է շենքի վրա քար նետելու համար^[7]։ Երբ բողոքի ակցիաները սկսվել են, Ալտինգի անդամները դեռ նստած են եղել խորհրդարանի նիստում։ Ամբոխի չափը տարբեր աղբյուրների գնահատմամբ կազմում էր 9000-ից 23000 մարդ, թեև այն համարվում էր Իսլանդիայի պատմության ամենամեծ քաղաքական ցույցերից մեկը^[8][9]։ Խորհրդարանի հաջորդ օրը՝ ապրիլի 5-ին նախատեսված նիստը չեղարկվել է^[5][10]։  

Ապրիլի 5-ի առավոտյան Զիգմունդուր Դավիդը Ֆեյսբուքի միջոցով հայտարարել է խորհրդարանը ցրելու և արտահերթ ընտրություններ նշանակելու իր մտադրության մասին։ Ավելի ուշ այդ առավոտյան նա հանդիպել է Իսլանդիայի նախագահ Օուլավյուր Ռագնար Գրիմսոնին, ով նոր էր վերադարձել Միացյալ Նահանգներ կատարած մասնավոր այցից։ Հանդիպման ընթացքում վարչապետը նախագահին խնդրել է ցրել խորհրդարանը և նշանակել նոր ընտրություններ։ Օլաֆուր Ռագնարը մերժել է այս խնդրանքը՝ պատճառաբանելով, որ վարչապետն այս հարցում չի խորհրդակցել կոալիցիոն գործընկերոջ՝ Անկախության կուսակցության հետ։ Նախագահը նաև ասել է, որ «անպատշաճ» է իրեն ներքաշել քաղաքական կուսակցությունների միջև վեճերի մեջ^[11][12]։

Ապրիլի 5-ի ցերեկը, Առաջադիմական կուսակցության պատգամավորների ժողովը եզրակացրել է, որ Զիգմունդուր Դավիդը պետք է հրաժարական տա վարչապետի պաշտոնից։ Ժողովը նրան փոխարինող է առաջարկել Սիգուրդուր Ինգի Յոհանսոնին, ով ձկնորսության և գյուղատնտեսության նախարարն էր^[13]։ Նույն օրը մեկ այլ բողոքի ցույց է տեղի ունեցել Աուստուրվոլլուրում՝ նախորդ օրվա համեմատ ավելի քիչ բազմությամբ։ Ժամը 18:30-ին ցուցարարները լքել են Աուստուրվոլուրը և սկսել բողոքի ցույցեր կազմակերպել Առաջադիմական կուսակցության կենտրոնակայանի մոտ՝ Հվերֆիսգատայում՝ Ռեյկյավիկի մեկ այլ հատվածում։ Ցուցարարները պահանջել են կառավարության հրաժարականը և նոր ընտրություններ անցկացնել^[14]։ Այդ երեկո արտասահմանյան թղթակիցները բացահայտել են կառավարության մամուլի հաղորդագրությունը, որում ասվում էր, որ վարչապետը «հրաժարական չի տվել» և պաշտոնը հանձնում է Սիգուրդուր Ինգիին «անորոշ ժամանակով»^[15]։ Հարցի այս խառնաշփոթը դատապարտել են մի շարք ընդդիմադիր քաղաքական գործիչներ, ինչպես նաև իսլանդացի պատմաբան Գուդնի Թ. Յոհաննեսոնը^[16]։

Նոր կառավարություն

Ապրիլի 7-ին ձևավորվել է նոր կառավարություն, որի վարչապետ է դարձել Սիգուրդուր Ինգի Յոհանսոնը։ Գյուղատնտեսության և ձկնաբուծության նախարարի պաշտոնում Սիգուրդուր Ինգիին փոխարինել է արտաքին գործերի նախկին նախարար Գունար Բրագի Սվեյնսոնը։ Լիլյա Դոգ Ալֆրեդդոտիրը, որը գործող պատգամավոր չէ, նշանակվել է արտաքին գործերի նոր նախարար՝ նախկին վարչապետ Զիգմունդուր Դավիդի անձնական առաջարկով^[17]։ Կառավարությունը արտահերթ ընտրություններ է հայտարարել աշնանը՝ ասելով, որ անհրաժեշտ է, որ նրանք մնան իշխանության ղեկին, որպեսզի ավարտին հասցնեն կապիտալի վերահսկողության վերացումը^[18]։ Ռեյկյավիկում տեղի ունեցող բողոքի ցույցերը համընկել են նոր կառավարության նշանակման հետ, որը տեղի է ունեցել Բեսաստաիրում^[19]։

Ապրիլի 8-ին նոր կառավարությունն առաջին անգամ էր խորհրդարանում։ Առավոտյան նախարարները քննարկել են իրենց ծրագրերը, ռազմավարությունը և իրականացվող ծրագրերը։ Կեսօրից հետո ուշադրության կենտրոնում ընդդիմության անվստահություն հայտնելու և նոր ընտրությունների քվեարկությունն էր։ Առնվազն երեք կոալիցիայի պատգամավորներ անհանգստություն էին հայտնել կառավարության գործողությունների առնչությամբ՝ նախքան քվեարկությունները^[20]։ Կառավարությունը վերապրել է ընդդիմադիր կուսակցությունների կողմից առաջադրված երկու քվեարկությունը՝ ստանալով անվստահության քվե 38-25 և նոր ընտրությունների քվեարկություն 37-26 համամասնությամբ։ Քվեարկությունից հետո Բյարնի Բենեդիկտսոնը լրագրողներին ասել է, որ դա «շատ ծանր շաբաթ էր»^[21]։

Հետագա բողոքի ակցիաներ

Բողոքի ակցիաները վերսկսվել են ապրիլի 9-ին, երբ որոշ գնահատականներով ցուցարարների թիվը հասնում էր 14000-ի^[22]։

Ծանոթագրություններ

1. «Tax haven scandal: "Government must go!"». Iceland Monitor. 2016 թ․ մարտի 18. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 9-ին.
2. Erlanger, Steven (2016 թ․ ապրիլի 4). «'Panama Papers' Leaks Put Iceland Prime Minister Under Pressure to Quit». New York Times. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 10-ին.
3. Henley, Jon; Bowers, Simon (2016 թ․ ապրիլի 4). «Icelandic PM faces no confidence vote over Panama Papers disclosures». The Guardian. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 9-ին.
4. Gittins, Charles (2016 թ․ ապրիլի 6). «REVIEW: "So what's going on in Iceland?"». Iceland Monitor. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 9-ին.
5. «Police prepare for large protests at parliament square». Iceland Monitor. 2016 թ․ ապրիլի 4. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 9-ին.
6. «Iceland PM: "I will not resign"». Iceland Monitor. 2016 թ․ ապրիլի 4. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 9-ին.
7. «Iceland Parliament pelted with skyr». Iceland Monitor. 2016 թ․ ապրիլի 4. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 13-ին.
8. «Snowden: Yesterday's protest the largest in world history? 6.7% of Icelanders participated». Iceland Magazine. 2016 թ․ ապրիլի 5. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հոկտեմբերի 10-ին. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 13-ին.
9. Robert, Zoe (2016 թ․ ապրիլի 4). «Record Number of Icelanders Protest Over Panama Papers Scandal». Iceland Review. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ ապրիլի 7-ին. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 13-ին.
10. «Thousands demand PM resign over Panama Papers». Iceland Monitor. 2016 թ․ ապրիլի 4. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 9-ին.
11. «President refuses to authorise PM to dissolve parliament». Iceland Monitor. 2016 թ․ ապրիլի 5. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 9-ին.
12. Fontaine, Paul (2016 թ․ ապրիլի 8). «The Unraveling Of A Government: The Panama Papers And Iceland». Reykjavik Grapevine. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 11-ին.
13. «Gunnlaugsson to resign as PM, party agrees». Iceland Monitor. 2016 թ․ ապրիլի 5. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 9-ին.
14. «Protests escalate at Reykjavik parliament square». Iceland Monitor. 2016 թ․ ապրիլի 5. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 9-ին.
15. «Prime Minister has not resigned - sends press release to international media». Iceland Monitor. 2016 թ․ ապրիլի 5. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 9-ին.
16. Fontaine, Paul (2016 թ․ ապրիլի 6). «Confusion And Anger In Wake Of Non-Resignation Statement». Reykjavik Grapevine. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 11-ին.
17. Elliott, Alex (2016 թ․ ապրիլի 7). «New Government Confirmed». Iceland Review. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 13-ին.
18. Sigurdardottir, Ragnhildur (2016 թ․ ապրիլի 7). «Iceland government appoints new PM, to call early elections». Reuters. Արխիվացված է օրիգինալից 2016-04-10-ին. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 11-ին.
19. Valdimarsson, Omar (2016 թ․ ապրիլի 6). «Opposition, Protesters Press On as Iceland Gets New Premier». Bloomberg. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 13-ին.
20. Elliott, Alex (2016 թ․ ապրիլի 8). «Iceland Political Crisis: The Latest». Iceland Review. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ ապրիլի 12-ին. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 13-ին.
21. Dickie, Mure (2016 թ․ ապրիլի 10). «Iceland protesters step up pressure over Panama Papers». Financial Times. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 11-ին.
22. Hafstad, Vala (2016 թ․ ապրիլի 11). «Saturday's Panama Papers Protest in Pictures». Iceland Review. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ մարտի 16-ին. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 13-ին.