Ազադե Թաբազադե

Ազադե Թաբազադե
ԾննդավայրԹեհրան
Քաղաքացիություն Իրան
ԿրթությունԼոս Անջելեսի կալիֆոռնյան համալսարան
Մասնագիտություներկրաֆիզիկոս
ԱշխատավայրՍթենֆորդի համալսարան
Պարգևներ և
մրցանակներ

Ազադե Թաբազադե, իրանցի երկրաֆիզիկոս և գրող, հայտնի է մթնոլորտային գիտության ոլորտում իր աշխատանքով, աշխատություն, որը բարելավել է օզոնի քայքայման վրա ազդող ռեակցիաների մեր ըմբռնումը և ընդգծել մարդու գործունեության ազդեցությունը մթնոլորտի վրա:

Վաղ տարիք և կրթություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թաբազադեն մեծացել է Թեհրանում, մեծացել է հոր՝ Մոջթաբայի և մոր՝ Ազարի հետ[2][3]: Հայրը եղել է քաղաքացիական ինժեներ[4][5]: 1973 թվականին, երբ եղել է ութ տարեկան, Նոռուզի ժամանակ նվեր է ստացել իր հորեղբորից, որը երկրաբանության ուսանող էր[2]: Ստացել է Մարի Կյուրիի հուշերը, որոնք առաջին անգամ ցույց տվեցին նրան, որ կանայք կարող են լինել հաջողակ գիտնականներ[3]: Այս նվերները առանցքային դեր են խաղացել գիտության հանդեպ նրա կիրքը զարգացնելու համար[5]:

Թաբազադեն եղել է 14 տարեկան, երբ այաթոլլա Խոմեյնին տապալել է Իրանում Շահ Ռեզա Փահլավին և 1979 թվականին կիրառեց շարիաթի օրենքը[6][7]: 1982 թվականի, Իրանա-իրաքյան պատերազմի սկսվելուց հետո, Թաբազադեն համոզել է իր ծնողներին ուղարկել իրեն արտասահման, որպեսզի նա կարողանար զբաղվել գիտությամբ, նրա ծնողներն ու կրտսեր քույրը մնացել են Իրանում[6][8][7][9]:

ԱՄՆ ժամանելուց հետո Թաբազադեն ապրել է Մաունթին Վյուում մոր ընկերուհու հետ և սովորել է անգլերեն: Հետագայում հաճախել է Լոս Անջելեսի Կալիֆոռնիայի համալսարան՝ ստանալով իր բակալավրի և մագիստրոսի կոչումները քիմիայի բնագավառում[10]:

Դոկտորական աշխատանք

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թաբազադեն ԼԱՖՀ-ում ստացել է ֆիզիկական քիմիայի դոկտորի կոչում, որը շնորհվել է 1994 թվականին[11]: Նրա աշխատանքի մի մասը նպատակ է ունեցել հասկանալ հրաբխային ժայթքումների ներդրումը ստրատոսֆերայում քլորի մակարդակի վրա[12]: Պարզել է, որ քլորը նստում է նույնիսկ ստրատոսֆերա մտնելուց առաջ, ինչը նշանակում է, որ մարդու գործունեությունը շարունակում է մնալ վերին մթնոլորտ քլորի մուտքի հիմնական աղբյուրը: Նրա աշխատանքը կենսական նշանակություն է ունեցել այս թեմայի շուրջ 20 տարվա բանավեճերի ավարտի համար և աջակցել է այնպիսի միջոցառումների արժեքին, ինչպիսին է Մոնրեալի արձանագրությունը՝ քլորի արտանետումները նվազեցնելու համար[12]:

Դոկտորանտուրայի ընթացքում նաև նպաստել է հասկանալու, թե ինչու է Անտարկտիդայի մթնոլորտը ավելի շատ ազդել օզոնի քայքայման հետևանքով, քան Արկտիկան[13]: Ցույց է տվել, որ Անտարկտիդայի ստրատոսֆերայի ավելի ցուրտ ջերմաստիճանը թույլ է տալիս տեղի ունենալ հատուկ ռեակցիաներ՝ հանգեցնելով օզոնի կորստի։ Սա նրան ստիպել է եզրակացնել, որ Երկրի մակերևույթի ջերմաստիճանի բարձրացումը և, հետևաբար, ստրատոսֆերային ջերմաստիճանի նվազումը կարող է հանգեցնել ավելի շատ օզոնի քայքայման: Սա նրան դարձրել է առաջին գիտնականներից մեկը, որը կապելէ իրար օզոնի քայքայումն ու գլոբալ տաքացումը[14]:

Մասնագիտական կարիերա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իր ասպիրանտուրայի ավարտից հետո Թաբազադեն տեղափոխվել է աշխատանքի ՆԱՍԱ-յի Ames հետազոտական կենտրոնում: Շարունակել է աշխատել բևեռային ստրատոսֆերային ամպերի և նրանց դերի վրա ստրատոսֆերային քիմիայում թեմայով: Նրա աշխատանքը ցույց է տվել, որ ստրատոսֆերայում դեիտրիֆիկացումը էական գործոն է օզոնի կորստի համար: Լրացուցիչ ներդրում է ունեցել վերին տրոպոսֆերայում սառույցի ձևավորման և ազոտաթթվի հեռացման ըմբռնման գործում[15]:

Պարգևներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Այցելել է Սպիտակ տուն 1999 թվականին որպես Քլինթոնի վարչակազմի ժամանակ գիտնականների և ճարտարագետների համար նախագահական վաղ կարիերայի մրցանակի դափնեկիր[16]: 2001 թվականին պարգևատրվել է Ջեյմս Բ. Մաքելվանի մեդալով Ամերիկյան երկրաֆիզիկական միության կողմից՝ «երկրաֆիզիկական գիտությունների մեջ նշանակալի ավանդի համար, որոնք ունեն ականավոր կարողություններ ունեցող երիտասարդ գիտնականներ»[16]: Արդյունքում ինքնաբերաբար դարձել է Միության անդամ[17]:

2004 թվականին Թաբազադեն հեռացել է ՆԱՍԱ-ից՝ դառնալու Սթենֆորդի համալսարանի հրավիրյալ պրոֆեսոր, որտեղ աշխատել է ջրածնի, այլ ոչ թե հանածո վառելիքի որպես էներգիայի աղբյուր օգտագործելու հնարավոր մթնոլորտային ազդեցության վրա[18][19]: Հեռացել է Սթենֆորդից 2011 թվականին՝ գրելու իր հուշերը[20]:

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ https://journals.ametsoc.org/doi/pdf/10.1175/1520-0477-84.5.699
  2. ↑ 2,0 2,1 Memarian, Jahandad (2018-03-15). «Azadeh Tabazadeh: The Sky Detective». Medium. Վերցված է 2019-05-01-ին.
  3. ↑ 3,0 3,1 Memarian, Jahandad (2017-02-22). «Azadeh Tabazadeh: The Sky Detective». HuffPost (անգլերեն). Վերցված է 2019-05-01-ին.
  4. ↑ Goknar, Eren (2015-08-26). «Author chronicles Iran escape». Los Altos Town Crier. Վերցված է 2019-05-01-ին.
  5. ↑ 5,0 5,1 Wadsworth, Jennifer (2015-10-28). «Climatologist Azadeh Tabazadeh Pens Memoir of Iran Escape». Metroactive. Վերցված է 2019-05-01-ին.
  6. ↑ 6,0 6,1 Memarian, Jahandad (2018-03-15). «Azadeh Tabazadeh: The Sky Detective». Medium. Վերցված է 2019-05-01-ին.
  7. ↑ 7,0 7,1 Wadsworth, Jennifer (2015-10-28). «Climatologist Azadeh Tabazadeh Pens Memoir of Iran Escape». Metroactive. Վերցված է 2019-05-01-ին.
  8. ↑ Goknar, Eren (2015-08-26). «Author chronicles Iran escape». Los Altos Town Crier. Վերցված է 2019-05-01-ին.
  9. ↑ «Azadeh Tabazadeh». American Geophysical Union (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2019-05-05-ին.
  10. ↑ Goknar, Eren (2015-08-26). «Author chronicles Iran escape». Los Altos Town Crier. Վերցված է 2019-05-01-ին.
  11. ↑ Gholamhosseinpour, Mahrokh (2017-07-06). «Iranian-Americans you Should Know: Azadeh Tabazadeh». Iran Wire. Վերցված է 2019-05-04-ին.
  12. ↑ 12,0 12,1 «Azadeh Tabazadeh». American Geophysical Union (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2019-05-05-ին.
  13. ↑ Goknar, Eren (2015-08-26). «Author chronicles Iran escape». Los Altos Town Crier. Վերցված է 2019-05-01-ին.
  14. ↑ Popular Science (անգլերեն). Bonnier Corporation. Nov 2002.
  15. ↑ «Azadeh Tabazadeh». American Geophysical Union (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2019-05-05-ին.
  16. ↑ 16,0 16,1 «Azadeh Tabazadeh». American Geophysical Union (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2019-05-05-ին.
  17. ↑ Bluck, John (2001-12-07). «Ames scientist to receive medal at AGU meeting in San Francisco». www.nasa.gov (անգլերեն). Վերցված է 2019-05-06-ին.
  18. ↑ Gholamhosseinpour, Mahrokh (2017-07-06). «Iranian-Americans you Should Know: Azadeh Tabazadeh». Iran Wire. Վերցված է 2019-05-04-ին.
  19. ↑ Nash, J. Madeleine (2005-01-10). «Looking for Clues, Above and Below: THE SKY DETECTIVE». Time (ամերիկյան անգլերեն). ISSN 0040-781X. Վերցված է 2019-05-06-ին.
  20. ↑ Goknar, Eren (2015-08-26). «Author chronicles Iran escape». Los Altos Town Crier. Վերցված է 2019-05-01-ին.