Աղավնո (գյուղ)

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Աղավնո (այլ կիրառումներ)
Գյուղ
Աղավնո
ԵրկիրԱրցախ Արցախ
Շրջան Քաշաթաղ
ՀամայնքԼաչինի շրջան (Ադրբեջանական ԽՍՀ)
ՀամայնքապետԱնդրանիկ Չավուշյան[1]
Մակերես4889,0 կմ²
Խոսվող լեզուներՀայերեն
Բնակչություն175 մարդ
Ազգային կազմհայեր
Ժամային գոտիUTC+4
ԿարգավիճակՕկուպացված Ադրբեջանի կողմից
Աղավնո (գյուղ) (Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն)##
Աղավնո (գյուղ) (Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն)

Աղավնո, գյուղ Արցախի Հանրապետության Քաշաթաղի շրջանում[2]։ Հանդիսանում է ռազմավարական կարևորագույն հանգույց Հայաստանի Սյունիքի մարզի և Արցախի Հանրապետության ենթակառուցվածքների միացման համար[3]։

2020 թվականի 44-օրյա պատերազմից հետո՝ եռակողմ համաձայնագրով անցել է Արցախի Հանրապետությունում տեղակայված Ռուսաստանի Դաշնության զինված ուժերի խաղապահ զորամիավորման վերահսկողության ներքո։

2022 թվականի օգոստոսի 25-ին Աղավնո գյուղը, Ներքին Սուս գյուղի և Բերձոր քաղաք հետ միասին հանձնվել է Ադրբեջանին, իսկ օգոստոսի 26-ի առավոտյան Ադրբեջանի զինված ուժերի ստորաբաժանումները մտել են գյուղ[4]։

Անուն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բնակավայրի հայկական անունը Աղավնո է[2]։ Ավելի ուշ այն սկսել են նաև անվանել Արիավան[5][6]։ Գյուղը հաճախ նույնացվում է 13-րդ դարում Ստ․ Օրբելյանի հիշատակած Շաբակի գյուղի հետ[3][7][8][9][10][11]։ Ադրբեջանցիները բնակավայրն անվանում են Զաբուխ (երբեմն՝ Զաբուկ), ինչը նաև Հագարի գետի աջակողմյան վտակ Աղօղլան կամ Ահմեդլի գետի ստորին հոսանքի անվանումներից մեկն է[3]։

Աշխարհագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աղավնո գյուղը գտնվում է Արցախի Հանրապետության հարավ-արևմտյան մասում։ Ունի լեռնային տարածք, որով հոսում է Աղավնո գետը։ Ունի 4889,0 հա տարածք, որից 1099,2 հա-ը անտառային նշանակության են[2][12]։

Վարչական կենտրոն Բերձոր քաղաքից հեռու է 14 կմ, իսկ մայրաքաղաք Ստեփանակերտից՝ 61 կմ[2]։

Պատմություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աղավնոն Արցախի Հանրապետության հինավուրց բնակավայրերից է[12]։ Որոշ ուսումնասիրողներ այն նույնացնում են պատմական Աղահեճ գավառի Շաբակի (երբեմն՝ Շապոկի) գյուղի հետ, որն, ըստ Ստ․ Օրբելյանի, 7 դրամ հարկաչափ էր վճարում Տաթևի վանքին։ Սակայն Տեղ և Աղավնո գյուղերի միջև գտնվող Շպկի կոչվող գյուղատեղի առկայությունը կարող է բացասել Շաբակիի և Աղավնոյի նույնացումը[3]։ Գյուղի նախնական հայաթափման տարեթիվը հայնի չէ։

Հայ-թուրքական ընդհարումներ, 1905-1906 թթ.

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1905-1906 թվականներին հայ-թուրքական (թաթարական) ընդհարումների ժամանակ բնակավայրի թրքացած քրդերը շրջանի ամենաակտիվ հակահայ կազմավորումներից մեկն էին։ Պարբերաբար հարձակումներ են գործել մոտակա հայաբնակ բնակավայրերի նկատմամբ։ Այդպիսի դեպքերից մեկը տեղի է ունեցել 1905 թվականի դեկտեմբերի 29-30, երբ զաբուխցի թուրքացած քրդերը հսկայական ուժերով հարձակում են գործել Ղարաղշլաղ կոչվող գյուղի վրա։ Դիմադրության հանդպելով՝ նահանջել են[3][13]։

Արցախյան ազատամարտ (1991-1994)

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հիմնական հոդված՝ Արցախյան ազատամարտ

Բերձորի մարդասիրական միջանցքի բացում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հիմնական հոդված՝ Բերձորի մարդասիրական միջանցքի բացում

Բերձորի ճակատամարտ (հոկտեմբեր, 1992)

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հիմնական հոդված՝ Բերձորի ճակատամարտ (հոկտեմբեր, 1992)

44-օրյա պատերազմ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հիմնական հոդված՝ 44-օրյա պատերազմ

Եռակողմ համաձայնագիր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հիմնական հոդված՝ Արցախում հրադադարի մասին համաձայնագիր (2020)
Արցախի Հանրապետության քարտեզը, որտեղ մուգ շագանակագույնով պատկերված են Ադրբեջանի զինված ուժերի վերահսկողության ներքո գտնվող տարածքները, իսկ մարմնագույնով՝ Արցախի վերահսկողության ներքո գտնվող տարածքները 2021 թվականի հունվարի 1-ի դրությամբ[14]

2020 թվականի նոյեմբերի 9-ին Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը համաձայնել է Ադրբեջանի Հանրապետության նախագահ Իլհամ Ալիևի և Ռուսաստանի Դաշնության նախագահ Վլադիմիր Պուտինի հետ միասին ստորագրել եռակողմ համաձայնագիր, որով Աղավնո գյուղը, այն Գորիսին ու Ստեփանակերտին կապող ավտոճանապարհն անցել է Արցախի Հանրապետությունում տեղակայված Ռուսաստանի Դաշնության զինված ուժերի խաղաղապահ զորախմբի վերահսկողությանը[15][16]։

Աղավնոյի հանձնում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2022 թվականի հունիսի 27-ին Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը մամուլի ասուլիսի ընթացքում հայտարարում է, որ Աղավնո գյուղի մոտով անցնող Գորիս-Ստեփանակերտ ճանապարհի երթուղու փոփոխությունից հետո Աղավնո գյուղը, Բերձոր քաղաքն ու հարակից բնակավայրերն անցնելու են Ադրբեջանի զինված ուժերի վերահսկողության ներքո[17][18]։

2022 թվականի օգոստոսի 5-ին Արցախի Հանրապետության Տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարար Հայկ Խանումյանը Աղավնո գյուղում հանդիպել է տեղի բնակչության հետ և հայտարարել, որ Աղավնո, Ներքին Սուս գյուղերի ու Բերձոր քաղաքի բնակիչները պետք է մինչև սույն թվականի օգոստոսի 25-ը լքեն իրենց բնակավայրերը, քանի որ այդ օրը տվյալ տարածքները հանձնվելու են Ադրբեջանի զինված ուժերի վերահսկողությանը[19]։

Պատմամշակութային հուշարձաններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աղավնոյի և հարակից տարածքների հին պատմամշակութային շերտը սկսած 1800-ական թվականներից, երբ այդտեղ են սկսել հաստատվել թյուրքական և քրդական ցեղերի ներկայացուցիչները, գրեթե ամբողջությամբ ոչնչացվել է վերջինների կողմից։ Այնուամենայնիվ, առկա տեղեկությունները վկայում են, որ բնակավայրի տարածքում գտնված որոշ պատմամշակութային հուշարձանների մասին։ 1898 թվականին գերմանացի հնագետ Էմիլ Ռյոսլերը գյուղի մերձակայքում գտնվող հնավայրն ուսումնասիրելու ժամանակ հայտնաբերել է հայկական գերեզմանոցի հետքեր, մասնավորապես, տապանաքարերի բեկորների[3][20]։

Սրբոց Նահատակաց եկեղեցի

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սրբոց Նահատակաց եկեղեցին
Հիմնական հոդված՝ Սրբոց Նահատակաց եկեղեցի (Աղավնո)

Աղավնո գյուղում՝ Հայաստան-Արցախ հսկիչ-անցագրային կետի մոտ է գտնվում 2002 թվականին կառուցված հայկական առաքելական Սրբոց Նահատակաց եկեղեցին[21][22][23][24][25][26]։

Կրոնական կառույցը բաղկացած է եկեղեցուց և Արցախյան ազատամարտի հուշահամալիրից[23]։

2020 թվականի նոյեմբերի 9-ին Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը համաձայնել է Ադրբեջանի Հանրապետության նախագահ Իլհամ Ալիևի և Ռուսաստանի Դաշնության նախագահ Վլադիմիր Պուտինի հետ միասին ստորագրել եռակողմ համաձայնագիր, որով Աղավնո գյուղը, այն Գորիսին ու Ստեփանակերտին կապող ավտոճանապարհը, այդ թվում՝ Սրբոց Նահատակաց եկեղեցին, անցել է Արցախի Հանրապետությունում տեղակայված Ռուսաստանի Դաշնության զինված ուժերի խաղաղապահ զորախմբի վերահսկողությանը[15][16]։

Արցախյան ազատամարտի հուշահամալիր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Արցախյան ազատամարտում զոհված մի շարք ազատամարտիկների հիշատակին նվիրված հուշահամալիր

Սրբոց Նահատակաց եկեղեցու կողքին է գտնվում Բերձորի և հարակից տարածքների ազատագրական և ինքնապաշտպանական մարտերի ժամանակ զոհված ազատամարտիկների հիշատակին նվիրված հուշահամալիրը, այն կազմված է 4 քարե սալիկներից, որոնց վրա վերին մասում փորագրված է «Նրանք հավերժ մեզ հետ են», իսկ ներքևի մասում նահատակված մի շարք ազատամարտիկների անուններ[23]։

Բնակչություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ի տարբերություն մյուս գյուղերի՝ վերաբնակեցման գործը Աղավնոյում սկսվել է դեռևս պատերազմական թեժ օրերին։ 1992 թվականի հունիսից այստեղ հաստատվեց Արցախի Հանրապետության Մարտակերտի շրջանի Մարաղա գյուղում ցեղասպանության զոհ դարձած Լավրենտ Առաքելյանի և Լյուդմիլա Խոջաևայի ընտանիքը։ 1994 թվականի պատերազմի ավարտից հետո այդ գործընթացը նոր թափ ստացավ[12]։

2014 թվականին Աղավնոյում սկսել են իրականացնել բնակարանաշինության ծրագիր։ Մինչև 2019 թվականին կառուցվել է 50 առանձնատներից բաղկացած առանձին թաղամաս։ Նախատեսվում էր կառուցել ևս 10 նոր բնակարաններ։ Այդ քաղաքականության շնորհիվ Աղավնոյում վերաբնակեցման գործը նոր ընթացք ստացավ։ Արդյունքում ավելացավ դպրոցահասակ երեխաների թվաքանակը[12]։

2015 թվականին Աղավնո համայնքի բնակչության թվաքանակը կազմել է 175 մարդ[2]։

Բնակավայրի ազգաբնակչության փոփոխությունը[27].

Տարի 2008 2009 2010
Բնակիչ 143 135 128

Համայնքային կյանք

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աղավնոյի համայնքային ենթակառուցվածքները զարգացած էին։ Գյուղում կար գյուղապետարան, միջնակարգ դպրոց և այլ հաստատություններ[2]։

Մինչև 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ին Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի, Ադրբեջանի Հանրապետության նախագահ Իլհամ Ալիևի և Ռուսաստանի Դաշնության նախագահ Վլադիմիր Պուտինի կողմից եռակողմ համաձայնագրի ստորագրումը Աղավնո գյուղի մոտ գործում էր Հայաստանի և Արցախի Հանրապետության հիմնական անցագրային-հսկիչ կետը։

  • Արցախի հիմնական հսկիչ-անցագրային կետը, որտեղով անցնում է Գորիս-Ստեփանակերտ ավտոճանապարհը, 27․07․2017թ․
    Արցախի հիմնական հսկիչ-անցագրային կետը, որտեղով անցնում է Գորիս-Ստեփանակերտ ավտոճանապարհը, 27․07․2017թ․
  • Արցախի հիմնական հսկիչ-անցագրային կետը, որտեղով անցնում է Գորիս-Ստեփանակերտ ավտոճանապարհը, 27․07․2017թ․
    Արցախի հիմնական հսկիչ-անցագրային կետը, որտեղով անցնում է Գորիս-Ստեփանակերտ ավտոճանապարհը, 27․07․2017թ․
  • Աղավնոյի կամուրջը, 02․07․2021թ․
    Աղավնոյի կամուրջը, 02․07․2021թ․

Կրթություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1994 թվականի սեպտեմբերից գյուղում գործում է Գարեգին Նժդեհի անունը կրող միջնակարգ դպրոց։ Սկզբում դպրոցն ուներ 43 աշակերտ[12]։

Տնտեսություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բնակչությունը հիմնականում զբաղվում էր գյուղատնտեսությամբ՝ անասնապահությամբ և հողագործությամբ[2]։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ «Աղավնոյի Սուրբ Նահատակաց եկեղեցում համայնքի մի խումբ բնակիչներ մկրտություն են ստացել» հոդված artsakhpress.am կայքում,] (արխիվացված 01․07․2022թ․)։
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 Հակոբ Ղահրամանյան, Տեղեկատու Արցախի Հանրապետության վարչատարածքային միավորների սոցիալ-տնտեսական բնութագրերի, Երևան, Ճարտարագետ, 2015 թ.։
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 Սամվել Կարապետյան, «Հայկական ճարտարապետությունն ուսումնասիրող հիմնադրամ», «Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում», Երևան, ՀՀ ԳԱԱ «Գիտություն» հրատարակչություն, 1999 թվական, ISBN 5-8080-0144-8։
  4. ↑ «Ալիևին զեկուցել են, որ Բերձորն անցել է ադրբեջանական հսկողության ներքո» հոդված hraparak.am, (արխիվացված 26․08․2022թ․):
  5. ↑ «Արցախի Արիավան նոր գյուղում 50 ընտանիք կապրի» հոդված panarmenian.net կայքում, (արխիվացված 28․06․2022թ․)։
  6. ↑ «Արիավան բնակավայրի առանձնատները պատրաստ են շահագործման» հոդված artsakhpress.am կայքում, (արխիվացված 28․06․2022թ․)։
  7. ↑ Ստեփանոս Օրբելյան, «Սյունիքի պատմության», Երեւան, 1986, էջ 399։
  8. ↑ Ստեփանոս Օրբէլեան, «Պատմութիւն նահանգին Սիսական», Թիֆլիս, 1911, էջ 516։
  9. ↑ Ղեւոնդ Ալիշան, Սիսական, Վենետիկ, 1893, էջ 268։
  10. ↑ Մորուս Հասրաթյան, «Պատմահնագիտական ուսումնասիրություններ», Երեւան, 1985, էջ 156։
  11. ↑ Армен Карагезян, К локализации гавара Кашатаг, «ԼՂՀ», 1987, N 1, էջ 43։(ռուս.)
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 12,4 Բալայան, Վահրամ (2020). ԱՐՑԱԽԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԲՆԱԿԱՎԱՅՐԵՐԻ ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ՈՒՐՎԱԳԾԵՐ. Երևան: Զանգակ. էջեր 613–616.
  13. ↑ «Մշակ», 1906, N 11, 18 յունվարի էջ 2։
  14. ↑ Արցախի տարածքները համարվում են օկուպացված Ադրբեջանի կողմից. ԱՀ ԱԺ հայտարարությունը, (արխիվացված 05․04․2021թ․)
  15. ↑ 15,0 15,1 Հայաստանի, Ռուսաստանի և Ադրբեջանի ղեկավարները պատերազմը ժամը 01.00-ից դադարեցնելու մասին հայտարարություն են ստորագրել
  16. ↑ 16,0 16,1 "Заявление Президента Российской Федерации", (արխիվացված 10․05․2022թ․).(ռուս.)
  17. ↑ «Նոր երթուղու շահագործումից հետո ԼՂԻՄ սահմանից դուրս գտնվող տարածքները անցնելու են Ադրբեջանին․ Փաշինյանը անդրադարձավ Բերձորի և Աղավնոյի հարցին» հոդված artsakhpress.am կայքում, (արխիվացված 27․06․2022 թ․)։
  18. ↑ ««Նոր երթուղու շահագործումից հետո ԼՂԻՄ սահմանից դուրս գտնվող տարածքներն անցնելու են Ադրբեջանին»․ Փաշինյանը՝ Լաչինի, Աղավնոյի բնակիչների ապագայի մասին» հոդված artsakh.news կայքում, (արխիվացված 27․06․2022 թ․)։
  19. ↑ «Հայկ Խանումյանը Աղավնոյի, Բերձորի եւ Սուսի բնակիչների հետ քննարկել է մինչեւ օգոստոսի 25-ը տարհանման հարցերը», (արխիվացված 07․08․2022թ․)։
  20. ↑ Эмиль Реслер, Археологическое изыскание в Закавказье, "Кавказ", 1903, N 134, էջ 2։(ռուս.)
  21. ↑ «Սրբոց Նահատակաց եկեղեցու մասին Արցախի թեմի կայքում» հոդված Արցախի թեմի artsakhdiocese.am կայքում Արխիվացված 2022-07-01 Wayback Machine։
  22. ↑ «Աղավնոյի Սուրբ Նահատակաց եկեղեցում համայնքի մի խումբ բնակիչներ մկրտություն են ստացել» հոդված artsakhpress.am կայքում, (արխիվացված 01․07․2022թ․)։
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 «Անկախությունից ի վեր Արցախում 12 եկեղեցի է կառուցվել, 4-ի շինարարությունն էլ ընթացքում է», (արխիվացված 01․07․2022թ․)։
  24. ↑ «Մկրտություն Աղավնոյի Սբ․ Նահատակաց եկեղեցում» հոդված Արցախի թեմի artsakhdiocese.am կայքում, (արխիվացված 01․07․2022թ․)։
  25. ↑ «Աղավնոյի Սբ․ Նահատակաց եկեղեցում երեկ 60 մարդ է մկրտվել» հոդված a1plus.am կայքում, (արխիվացված 01․07․2022թ․)։
  26. ↑ «Բերձորի սուրբ Համբարձման եկեղեցում պատարագ է մատուցվել» հոդված 168.am կայքում, (արխիվացված 01․07․2022թ․)։
  27. ↑ «Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն. Բնակչություն ըստ համայնքների». Վերցված է 2021 Մայիսի 1-ին.
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Ղարաբաղյան ազատագրական պատերազմ (1988—1994) հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են՝ Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո ։