Գալեա (սաղավարտ)

Հարյուրապետի սաղավարտի ժամանակակից վերակառուցում, առաջին դար. Դաջված հոնքերը և շրջանաձև արույրե քերթերը բնորոշ են կայսերական գալլական սաղավարտներին:

Գալեա ( լատին․՝ ɡaɫea, հունարենից γαλέη, galéē, « աքիս, կզակ») ^[1] հռոմեացի զինվորի մետաղյա սաղավարտ, որ կրում էին հետևակ լեգեոներները։ Որոշ գլադիատորներ, մասնավորապես՝ մուրմիլոները (myrmillo), կրում էին նաև բրոնզե գալեաներ դեմքի դիմակներով և դեկորացիաներով, հաճախ՝ ձուկ սաղավարտի գագաթին: Թեև մանրամասները ժամանակի ընթացքում տարբերվում էին, բոլոր հռոմեական գալեաները Հանրապետության դարաշրջանից մինչև Պրինցիպատ ունեին նույն հիմնական ձևավորումը՝ գանգը պաշտպանող մետաղե գունդ, պարանոցի պաշտպանիչ (որը ժամանակի ընթացքում մեծանում էր), շեղիչ թիթեղ, դեմքը՝ ճակատը և այտերը պաշտպանելու համար. Սաղավարտի ճշգրիտ ձևը, մետաղի տեսակը և ձևավորումը ժամանակի ընթացքում տարբերվում էին տարբեր ռազմական միավորների տեսակների միջև^[2], ինչպես նաև առանձին օրինակների միջև. նախաարդյունաբերական արտադրությունը ձեռքով էր, ուստի հստակ չէ, թե ինչ չափով է եղել որևէ ստանդարտացում նույնիսկ Հռոմեական կայսրությունում^[3]։

Ի սկզբանե հռոմեական սաղավարտների վրա ազդել են հարևան էտրուսկները, մարդիկ, ովքեր օգտագործում էին «Նասուա» տեսակի սաղավարտները: Հարավի հույները նույնպես ազդել են հռոմեական դիզայնի վրա նրա վաղ պատմության մեջ^[4][5]:

Հիմնական ապացույցը ցրված հնագիտական գտածոներն են, որոնք հաճախ վնասված են կամ թերի. Երկրորդական ապացույցները ներառում են ժամանակաշրջանային գալեաների պատկերներ , ընդհանուր առմամբ, խորաքանդակների և խճանկարներում^[6]:

Սաղավարտների տեսակները

Հ. Ռասսել Ռոբինսոնն իր «Կայսերական Հռոմի զրահը» գրքում, որը հրատարակվել է 1975 թվականին, դասակարգել է հայտնաբերված սաղավարտների տարբեր ձևերի լայն բաժիններ: Նա դասակարգեց ծանր հետևակի համար նախատեսված սաղավարտների չորս հիմնական տեսակներ (տառերով անվանված ենթակատեգորիաներով) և երեսուն տարբեր տեսակի այտերի պահակ^[7]:

Գլադիատորների կողմից օգտագործվող սաղավարտները բավականին տարբերվում էին ռազմական տարբերակներից^[7]։

Լեգեոնական հետևակային սաղավարտներ

• Մոնտեֆորտինոյի սաղավարտ (մ.թ.ա. 4-րդ դար – մ.թ. 1-ին դար)^[4][5]
• Գուլուս սաղավարտ (մ.թ.ա. 3-րդ դար – առնվազն մ.թ. 79)
• Կայսերական գալական սաղավարտ (մ.թ.ա. 1-ին դարի վերջ - մ.թ. 2-րդ դարի սկիզբ)
• Կայսերական իտալիկյան սաղավարտ (մ.թ.ա. 1-ին վերջ - մ.թ. 3-րդ դարի սկիզբ)
• Կատարով սաղավարտ, առաջին անգամ պատկերված մ.թ. 4-րդ դարի կայսր Կոնստանտին I- ի մետաղադրամների վրա

Սաղավարտի կատար

Լեգեոներների կողմից օգտագործվող որոշ սաղավարտներ ունեին կատար։ Կատարները սովորաբար պատրաստում էին փետուրներից կամ ձիու մազից։ Թեև մորթին սովորաբար կարմիր է, գագաթները, հնարավոր է, առաջացել են այլ գույներով, օրինակ՝ դեղին, մանուշակագույն և սև, և, հնարավոր է, այս գույների համակցություններով, ինչպիսիք են փոխարինող դեղինը և սևը: Գլադիատորները, ինչպիսիք են սամնիները և հոպլոմախուսները, նույնպես, հավանաբար, կրում էին մեծ փետրավոր գագաթներով սաղավարտներ^[8]։

Կան որոշ ապացույցներ ( Վեգետիուսի գրվածքները և որոշ քանդակներ), որ լեգեոներների գագաթները տեղադրվում էին երկայնակի, իսկ հարյուրապետներինը՝ լայնակի: Հավանաբար, վաղ կայսրությունում հարյուրապետները բոլոր ժամանակներում կրել են զինանշաններ, այդ թվում՝ ճակատամարտի ժամանակ, սակայն լեգեոներները և հարյուրապետները այլ ժամանակաշրջաններում, հավանաբար, միայն ետարբերվում էին սաղավարտի գագաթներով^[8]։

Պատկերասրահ

• 
  Հռոմեական գալեա, 1-ին դար
• 
  Տարբեր գալեաների կրկնօրինակներ
• 
  Դերասանը կրում է վերակառուցված հռոմեական գալեա

Ծանոթագրություններ

1. J. Uckelman; S.L. Uckelman. «Galea». The Dictionary of Medieval Names from European Sources.
2. «The Roman Hideout - Visual Armamentarium». www.romanhideout.com. Վերցված է 2024-12-21-ին.
3. «Roman Helmets». Kayserstuhl Reenactment Gear (անգլերեն). Վերցված է 2024-12-21-ին.
4. Bishop, M. C.; Coulston, J. C. (2006-04-22). Roman Military Equipment from the Punic Wars to the Fall of Rome, second edition (անգլերեն). Oxbow Books. էջ 65. ISBN 978-1-78570-397-3.
5. Daly, Gregory (2005-08-18). Cannae: The Experience of Battle in the Second Punic War (անգլերեն). Routledge. էջ 68. ISBN 978-1-134-50712-2.
6. Contributor, Visiting (2021-12-20). «Legionary Helmets of the Roman Period» (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2024-12-21-ին. {{cite web}}: |last= has generic name (օգնություն)
7. Robinson, H. R. and Embleton, R. 1980: The Armour of the Roman Legions, Frank Graham, Newcastle upon Tyne.
8. «Legio XX Helmet Crests». www.larp.com. Վերցված է 2024-12-21-ին.

Արտաքին աղբյուրներ

• Robinson, H. Russell (1975). The Armour of Imperial Rome. New York: Charles Scribner's Sons. ISBN 0-684-13956-1.