Գաշպար Հելտաի

Գաշպար Հելտաի
հունգ.՝ Heltai Gáspár
Ծնվել է1510[1][2][3][…]
ԾննդավայրCisnădie, Սիբիու, Ռումինիա
Վախճանվել է1574[1][4][2][…]
Վախճանի վայրԿլուժ-Նապոկա, Ռումինիա
ՄասնագիտությունLutheran pastor, թարգմանիչ, աստվածաբան, հրատարակիչ, գրող և աստվածաշնչի թարգմանիչ
Քաղաքացիություն Հունգարիայի թագավորություն
ԿրթությունՀալլե-Վիտենբերգի համալսարան
 Gáspár Heltai Վիքիպահեստում

Գաշպար Հելտաի (հունգարերեն՝ Gáspár Heltai, ծնյալKaspar Helth)[5], 1510[1][2][3][…], Cisnădie, Սիբիու, Ռումինիա - 1574[1][4][2][…], Կլուժ-Նապոկա, Ռումինիա), հունգարացի (ըստ այլ աղբյուրների՝ տրանսիլվանցի սաքս) գրող, հրատարակիչ, ավետարանչական աստվածաբան, ռեֆորմատոր (բարեփոխիչ)[6][7]։ Անունը, ամենայն հավանականությամբ, առաջացել է Heltau (հունգ.՝  Nagydisznód, ներկայիս Cisnădie, Ռումինիա) գյուղի անվանումից։ Թեև Կասպերի մայրենի լեզուն գերմաներենն էր, նա իր տպագրատանը բազմաթիվ հունգարերեն գրքեր է հրատարակել։ Նրա փեսայի եղբայրը՝ Ֆերենց Դավիդը, ունիտարիական քարոզիչ էր և Տրանսիլվանիայում ունիտարիական եկեղեցու հիմնադիրը[8], ում ազդեցությամբ էլ Կասպարը լյութերական իր դավանանքը փոխարինել է կալվինականությամբ։

Գործունեությունը

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սովորել է Վիտենբերգի համալսարանում, 1544 թվականին ՝ որպես քահանա՝ մեկնել է Կլուժ-Նապոկա շրջան, քարոզչությանը զուգահեռ զբզղվել բարեփոխիչ գործունեությամբ։ Հիմնել է առաջին տպագրատունն այդ տարածաշրջանում (նախկին Կոլոշվար, ներկայիս Կլուժ-Նապոկա, Ռումինիա), առաջին հանրային բաղնիքը, թղթի գործարանը, գարեջրի գործարանը... Իրեն դրսևորել է ոչ միայն որպես հիանալի քարոզիչ, այլև թարգմանիչ, տպագրիչ, հրատարակիչ, գրող, ձեռնարկատեր...Նա համարվում է Կոլոշվարի առաջին կրոնական բարեփոխիչը[9] և հունգարական ունիտարիական ռեֆորմացիայի շունչն ու հոգին էր[6][10]։ Գիտակների մի խմբի հետ թարգմանել է ու տպագրել Նոր կտակարանի հունգարերեն առաջին, գրեթե ամբողջական թարգմանությունը[5][11]։ Նրա շնորհիվ միաժամանակ աշխարհիկության առաջին տարրերն են մուտք գործել հունգարական գրականություն[12]։

Հելտաիի ամենաարժեքավոր գործը համարում են Անտոնիո Բոնֆինիի Rerum Hungaricum Decades ("Հունգարական իրադարձությունների տասհատորյակ") գրքի վերամշակումն ու թարգմանությունը, որը նա հրատարակել է 1575 թվականին Chronica az magyaroknak dolgairól ("Հունգարների պատմական գործերի ժամանակագրություն") խորագրով[13]։ Աշխատությունը տպագրվել է Կոլոշվարում (Կլուժ-Նապոկայում)[13]։

Նա հեղինակել է նաև պամֆլետներ, առակներ, որոնցում բացահայտ ու սուր քննադատության է ենթարկել կաթոլիկ եկեղեցին ու հասարակական արատավոր կարգերն ու բարքերը՝ մերկացնելով բուրժուազիայի ուժ հավաքող իշխանության հոռի կողմերը։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 NUKAT — 2002.
  3. ↑ 3,0 3,1 CONOR.SR
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Post-Reformation Digital Library
  5. ↑ 5,0 5,1 Greenslade, S. L. (1975). «The Bible in East-Central Europe». The Cambridge History of the Bible: Volume 3, the West from the Reformation to the present day. Cambridge University Press. էջ 132. ISBN 0-521-29016-3. Վերցված է 2008 թ․ հուլիսի 6-ին.
  6. ↑ 6,0 6,1 Kelemen, Miklós (2000). «Short History of the Unitarian Church». Unitarian Church of Hungary. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 3-ին. Վերցված է 2008 թ․ հուլիսի 5-ին.
  7. ↑ Burke, Peter. Languages and Communities in Early Modern Europe. Cambridge University Press. էջեր 105–106. ISBN 0-521-53586-7. Վերցված է 2008 թ․ հուլիսի 5-ին.
  8. ↑ 1579. Diary of the judge and townsman (Kolozsvár)
  9. ↑ Georg Daniel Teutsch, Helth, Kaspar Արխիվացված 2018-12-14 Wayback Machine,Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Band 11. Duncker & Humblot, Leipzig 1880, pag. 711–713.
  10. ↑ «Introduction by the Rector». Károli Gáspár University of the Hungarian Reformed Church. Վերցված է 2008 թ․ հուլիսի 5-ին.
  11. ↑ «The forerunners of the Hungarian Bible translation». Hungarian Bible Society. Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ հունիսի 14-ին. Վերցված է 2008 թ․ հուլիսի 5-ին.
  12. ↑ Molnár, Miklós; Anna Magyar (2001). «A Country Under Three Crowns, 1526-1711». A Concise History of Hungary. Cambridge University Press. էջ 111. ISBN 0-521-66736-4. Վերցված է 2008 թ․ հուլիսի 5-ին.
  13. ↑ 13,0 13,1 «Antonio Bonfini». Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica, Inc. 2008. Վերցված է 2008 թ․ հուլիսի 5-ին.

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Майтинская К. Е. Венгерский язык. — М., 1955—1960. — Т. 1. — С. 39.
  • Georg Daniel Teutsch| статья = Helth, Caspar| том = 11| страница = 711—713}}
  • Jenö Sólyom: Helth, Caspar(չաշխատող հղում). // Neue Deutsche Biographie (NDB). — Bd. 8. — Duncker & Humblot, 1969. — S. 508.(գերմ.)
  • The text of the New Testament translation of Heltai in its original orthographic form is available and searchable in the Old Hungarian Corpus.
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Գաշպար Հելտաի» հոդվածին։
 ⛭ 
  Բառարաններ և հանրագիտարաններ