Գենետիկ խտրականությունը մեկնաբանվում է որպես մարդու հանդեպ տարբեր կամ կողմնակալ վերաբերմունք՝ (համեմատած այլ մարդկանց հանդեպ վերաբերմունքի) իր գենետիկ տեղեկատվության տվյալների հիման վրա[1], որը կարող է դրսևորվել, օրինակ՝ հնարավորությունների, իրավունքների, առավելությունների մերժմամբ[2] և այլն։
Առողջապահության կոնտեքստում գենետիկ խտրականությունը կարող է վերաբերվել այն մարդկանց, որոնց բուժում են իրենց գենետիկ կարգավիճակի հիման վրա, այլ ոչ թե ըստ ինչ-որ ավելի համապատասխան չափանիշի[3]։
Մարդու գենոմի հետազոտման ԱՄՆ-ի ազգային համալսարանը (անգլ.՝ National Human Genome Research Institute National Human Genome Research Institute) նշում է, որ գենետիկ խտրականությունը՝ դա նախապաշարմունք է, որն ուղղված է այն մարդկանց դեմ, որոնք ունեն կամ կարող են ունենալ գենետիկ հիվանդություն[3]։
Այսպիսով գենետիկ խտրականությունը կարող է բերել բնակչության այնպիսի պահանջմունքների բավարարման հնարավորության սահմանափակմանը, ինչպիսիք են առողջապահությունը, ապահովագրությունը, բնակավայրի ապահովումը, վերարտադրողականության (սեռական) ազատությունը և զբաղվածությունը[4]։
- Ֆրենսիս Քոլինզ, ԱՄՆ-ի առողջապահության ազգային համալսարանի տնօրեն
|
Ապահովագրության ոլորտում գենետիկ խտրականությունը կարող է բերել ավելի բարձր սակագների սահմանման կամ առանց նախանշանների առողջ մարդկանց ապահովագրության մերժման, որոնք ունեցել են օրինակ՝ մանգաղաբջջային անեմիյայի գենի կամ այլ գենի, որը որոշակիացնում է իրենց երեխաների հակումը ապագա հիվանդության հանդեպ, այնպիսին, ինչպիսին Գենտինգտոնի հիվանդությունն է, ուռուցքային հիվանդությունները, հեմոխրոմատոզան, ընտանեկան հիպերխոլեստերինեմիան[2]։
Ապահովագրական ընկերությունները տարբերում են ռացիոնալ (ակտուար) և իռացիոնալ խտրականություն (անգլ․ rational (actuarial) — irrational discrimination)[5], իրավաբանները՝ լեգալ և անլեգալ (արգելված) (անգլ.՝ legal — illegal (illicit) discrimination)[6]։ Միաժամանակ ապահովագրական ընկերությունների կողմից ապահովագրված անձանց գենետիկ վերլուծական տվյալների միակողմանի ձևով օգտագործումը կարող է բերել գենետիկ խտրականության[7]։ 1970-ական թվականների սկզբում՝ ԱՄՆ-ում որոշ ապահովագրական ընկերություններ մերժում էին կամ ավելի բարձր սակագներ էին սահմանում այն աֆրոամերիկացիների համար,որոնք ունեին մանգաղաբջջային անեմիայի գեն[8]։ Ավելին, փաստեր են հայտնի դառնում այն մարդկանց ապահովագրության մերժման, ում մոտ հայտնաբերվել է MSH6 գենի մուտացիա[9]։ Որպես գենետիկ խտրականության ռիսկի բացասական հետևանք՝ բնակչությունը հրաժարվում է մասնակցել գենետիկ հետազոտություններում, որոնք իրականացվում են այլ գիտական կազմակերպությունների կողմից՝ ելնելով այն հավանականությունից, որ արդյունքները կօգտագործվեն ապահովագրական ընկերությունների կողմից[10]։
ԱՄՆ-ում գործում է Գենետիկ տեղեկատվության հիման վրա խտրականության արգելքի օրենքը, որն ընդունվել է 2008 թվականին։ Կանադայում գործում է նմանօրինակ օրենք՝ «Գենետիկ խտրականության կանխարգելման արգելքի մասին»։
|