Գերմանա-իսրայելական հարաբերություններ

Իսրայելի դեսպանատունը Բեռլինում

Գերմանա-իսրայելական հարաբերություններ, Գերմանիայի և Իսրայել պետության միջև պատմական և ընթացիկ դիվանագիտական, մշակութային, ռազմական, քաղաքական, տնտեսական և այլ հարաբերություններ։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի և Հոլոքոստի ավարտից հետո հարաբերությունները աստիճանաբար սառել են, քանի որ Արևմտյան Գերմանիան առաջարկել է փոխհատուցում վճարել Իսրայելին 1952 թվականին^[1], և դիվանագիտական ​​հարաբերությունները պաշտոնապես հաստատվել են 1965 թվականի մայիսի 12-ին։ Այնուամենայնիվ, գերմանացի ժողովրդի հանդեպ խոր անվստահությունը երկար տարիներ բավական տարածված է եղել Իսրայելում և հրեական սփյուռքում ամբողջ աշխարհում։ ԳԴՀ-ի և Իսրայելի միջև հարաբերությունները երբեք չեն հաստատվել։ Այսօր Իսրայելը և Գերմանիան պահպանում են «հատուկ հարաբերություններ»՝ հիմնված ընդհանուր համոզմունքների, արևմտյան արժեքների և պատմական հեռանկարների համակցության վրա^[2]։ Նրանց հարաբերությունների կարևորագույն գործոններից է նացիստական ​​Գերմանիայի կողմից Հոլոքոստի ժամանակ հրեաների ցեղասպանությունը^[3]։

Գերմանիան Իսրայելում ներկայացված է Թել Ավիվում իր դեսպանությամբ։ Իսրայելը Գերմանիայում ներկայացված է Բեռլինում իր դեսպանությամբ և Մյունխենում գլխավոր հյուպատոսությամբ։ Երկու երկրներն էլ հանդիսանում են Տնտեսական համագործակցության և զարգացման կազմակերպության և Միջերկրածովյան միության լիիրավ անդամներ։ Գերմանիայում Իսրայելի դեսպանը Ռոն Պրոսորն է (2022 թվականից)։

Պատմություն

Վճարման պայմանագիր

Կոնրադ Ադենաուերը Իսրայելում հանդիպում է Զալման Շազարին

1950-ականների սկզբին բանակցություններ են սկսվել Իսրայելի վարչապետ Դավիդ Բեն-Գուրիոնի, Գերմանիայի դեմ նյութական պահանջների հրեական խորհրդի նախագահ Նաում Գոլդմանի և Գերմանիայի կանցլեր Կոնրադ Ադենաուերի միջև։ Թեմայի զգայունությունից ելնելով բանակցություններն անցկացվել են Իսրայելի Քնեսեթում։ 1952 թվականին ստորագրվել է փոխհատուցումների համաձայնագիրը։ 2007 թվականի դրությամբ Գերմանիան 25 միլիարդ եվրո փոխհատուցում է վճարել Իսրայել պետությանը և Հոլոքոստը վերապրածներին^[4]։

1950 թվականին Հերման Մաասը դարձել է առաջին գերմանացին, ով պաշտոնապես հրավիրվել է Իսրայել^[5]։ 1965 թվականի մայիսի 12-ին Գերմանիան և Իսրայելը դիվանագիտական ​​հարաբերություններ են հաստատել^[6]։ Այդ ժամանակից ի վեր պարբերաբար տեղի են ունենում պետական ​​այցեր, թեև երկար տարիներ հարաբերությունների վրա ազդել է այն փաստը, որ Իսրայելում և դրանից դուրս հրեաները խոր անվստահություն են պահպանել Գերմանիայի և գերմանացիների նկատմամբ։ Գերմանիայի նախագահ Ռոման Հերցոգի առաջին պաշտոնական այցը Եվրոպայի սահմաններից դուրս Իսրայել էր 1994 թվականին։ Իսրայելի վարչապետ Էհուդ Բարաքն առաջին օտարերկրյա ղեկավարն է եղել, ով հյուրընկալվել է Բեռլինում 1999 թվականին՝ մայրաքաղաքը Բոննից տեղափոխելուց հետո։ Գերմանիայի կանցլեր Գերհարդ Շրյոդերը Իսրայել է այցելել 2000 թվականի հոկտեմբերին։ 2005 թվականին՝ երկկողմ դիվանագիտական ​​հարաբերությունների հաստատման 40-ամյակի տարում^[7], Գերմանիայի նախագահ Հորստ Կյոլերը և Իսրայելի նախագահ Մոշե Կացավը պետական ​​այցեր են փոխանակել^[8][9]։

Բեն-Գուրիոնը Ադենաուերի հուղարկավորության արարողությանը Բոննում

Երկու երկրները կապեր են հաստատել խորհրդարանների, կառավարության, հասարակական կազմակերպությունների, ինչպես նաև ռազմավարական և պաշտպանական կապերի միջև։

2008 թվականի հունվարի 20-ին կանցլեր Անգելա Մերկելի մամուլի քարտուղարը հայտարարել է, որ Գերմանիայի և Իսրայելի կառավարության կաբինետները կհանդիպեն Իսրայելում 2008 թվականի մարտին՝ նշելու Իսրայելի անկախության 60-ամյակը։ Սա առաջին դեպքն էր, երբ գերմանական կաբինետը հանդիպել է Եվրոպայից դուրս մեկ այլ կաբինետի հետ։ Սպասվում էր, որ ամեն տարի տեղի կունենան համատեղ հանդիպումներ^[10]։ 2008 թվականի մարտի 17-ին Մերկելը եռօրյա այցով այցելել է Իսրայել՝ նշելու 60-ամյակը։ Նա հանդիպել է իր իսրայելցի գործընկեր Էհուդ Օլմերտի հետ և պայմանագրեր ստորագրել տարբեր հարցերի շուրջ՝ կրթություն, շրջակա միջավայր և պաշտպանություն^[11]։ 2008 թվականի մարտի 18-ին Անգելա Մերկելը Քնեսեթում ելույթ է ունեցել՝ ի պաշտպանություն Իսրայելի քաղաքականության^[12]։

2011 թվականի հունվարին Մերկելն այցելել է Իսրայել և հանդիպել վարչապետ Բենիամին Նեթանյահուի և ընդդիմադիր «Կադիմա» կուսակցության առաջնորդ Ցիպի Լիվնիի հետ^[13]։ 2011 թվականի փետրվարին Նեթանյահուն զանգահարել է Մերկելին՝ քննարկելու Գերմանիայի քվեարկությունը ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի նիստում պաղեստինյան առաջարկի օգտին։ Հաղորդվել է, որ Մերկելը Նեթանյահուին ասել է, որ ինքը հիասթափեցրել է նրան և ոչինչ չի արել խաղաղ համաձայնագիրը արագացնելու համար^[14]։ 2011 թվականի մարտի կեսերին Նեթանյահուն ժամանել է Բեռլին՝ քննարկելու տարաձայնությունները^[14]։

2011 թվականի սեպտեմբերին Մերկելը քննադատել է Իսրայելին Երուսաղեմում բնակավայրերի կառուցման համար և ասել, որ նոր բնակելի շենքերը կասկածներ են հարուցում պաղեստինցիների հետ բանակցելու Իսրայելի պատրաստակամության վերաբերյալ^[15]։ 2011 թվականի հոկտեմբերին Գերմանիան մեկն է եղել այն 14 երկրներից, որոնք դեմ են քվեարկել Պաղեստինին ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ին անդամակցելուն՝ որպես Պաղեստին 194 նախաձեռնության մաս։ Երբ Իսրայելը հայտարարել է, որ բնակավայրերի շինարարությունը կշարունակվի՝ ի պատասխան միակողմանի անկախություն հռչակելու Պաղեստինի փորձերին, Գերմանիան սպառնացել է դադարեցնել միջուկային ունակությամբ սուզանավերի մատակարարումը Իսրայելին^[16]։

Գերմանական Deutsche Bahn երկաթուղային ընկերությունը դուրս է եկել դեպի Երուսաղեմ արագընթաց երկաթուղու կառուցման նախագծից, քանի որ գծի մի մասն անցնելու է Հորդանան գետի արևմտյան ափով։ Մամուլի տեղեկությունների համաձայն՝ Գերմանիայի տրանսպորտի նախարար Պիտեր Ռամսուերը Deutsche Bahn-ի գործադիր տնօրենին ասել է, որ առաջարկվող երկաթուղային գիծը «խնդրահարույց կլինի քաղաքական տեսանկյունից» և կխախտի միջազգային իրավունքը։ Արդյունքում Գերմանիայի կառավարությանը պատկանող ընկերությունը դուրս է եկել նախագծից։ Ընկերության որոշումը ողջունվել է որպես հաղթանակ իսրայելցի ձախերի և պաղեստինցի ակտիվիստների կողմից, ովքեր արշավ են սկսել որպես միջազգային BDS շարժման մաս^[17]։

2017 թվականի օգոստոսի 29-ին Բեռլինում Իսրայելի նոր դեսպան Ժերեմի Իսախարոֆն իր հավատարմագրերն է հանձնել Գերմանիայի նախագահ Ստանմայերին։ Այս պաշտոնում նա փոխարինել է Յակով Ադասին, ով Գերմանիայում Իսրայելի առաքելությունը ղեկավարում էր 2012 թվականից^[18]։

2018 թվականի հունիսին Բեռլինում հանդիպել են Գերմանիայի կանցլեր Անգելա Մերկելը և Իսրայելի վարչապետ Բենիամին Նեթանյահուն։ Կողմերը քննարկել են Գազայում տիրող իրավիճակը և «իրանական հարցը»^[19]։

2018 թվականի հոկտեմբերի 3-ին Գերմանիայի կանցլեր Անգելա Մերկելը աշխատանքային այցով մեկնել է Իսրայել։ Սա նրա առաջին այցն է եղել հրեական պետություն վերջին 4 տարվա ընթացքում։ Նա այցելել է Երուսաղեմի «Յադ Վաշեմ» հուշահամալիր, արժանացել Հայֆայի համալսարանի պատվավոր դոկտորի կոչմանը, ներկա գտնվել նաև Իսրայելի նորարարություններին նվիրված ցուցահանդեսին։ Մերկելը բանակցություններ է վարել իր գործընկեր Բենիամին Նեթանյահուի և Իսրայելի նախագահ Ռեուվեն Ռիվլինի հետ^[19]։

Առևտուր

Իսրայելի առևտրի նախարար Շալոմ Սիմհոնը հանդիպում է գերմանացի պաշտոնյաների հետ

Գերմանիան Իսրայելի ամենամեծ առևտրային գործընկերն է Եվրոպայում, ինչպես նաև Իսրայելի երկրորդ խոշոր առևտրային գործընկերն է ԱՄՆ-ից հետո։ Ներմուծումը Իսրայել Գերմանիայից գնահատվում է տարեկան 2,3 մլրդ դոլար։ Գերմանիայի համար Իսրայելը 4-րդ խոշորագույն առևտրային գործընկերն է Հյուսիսային Աֆրիկայի/Մերձավոր Արևելքի տարածաշրջանում^[2]։

Մշակույթ, գիտություն և սոցիալական ծրագրեր

Յոահիմ Գաուկը հանդիպում է Ռեուվեն Ռիվլինի հետ Իսրայելում, 2015թ

Երկու երկրները լայնածավալ շփումներ ունեն գիտական ​​հետազոտությունների ոլորտում, այդ թվում՝ համագործակցություն Գերմանիայի և Իսրայելի համալսարանների միջև։ Նախագահ Մոշե Կացավի այցի ընթացքում Բունդեսթագի նախագահ Վոլֆգանգ Թիրզեն հանդես է եկել գերմանա-իսրայելական երիտասարդական գրասենյակի ստեղծման օգտին՝ Ֆրանսիայի և Լեհաստանի հետ համատեղ գերմանական կազմակերպությունների օրինակով, որպես գերմանացի և իսրայելցի դպրոցականներին պատմություն և նրանց հարաբերություններում զգայունություն սովորեցնելու միջոց^[2]։

Ներկայումս գերմանացի և իսրայելցի դպրոցականների միջև փոխանակման մի քանի ծրագրեր կան։ Մոտ 2000 իսրայելցի և 4500 գերմանացի տարեկան մասնակցում են Գերմանիայի՝ ընտանեկան հարցերի, թոշակառուների, կանանց և երիտասարդության հարցերով դաշնային նախարարության կողմից ստեղծված փոխանակման ծրագրերին։ Գերմանական Action Reconciliation (Aktion Sühnezeichen) կազմակերպությունը մեծ դեր է խաղում գերմանացիների և իսրայելցիների մերձեցման գործում։ 1961 թվականից ի վեր Action Reconciliation-ը ուղարկել է մոտավորապես 2500 կամավորների՝ աշխատելու Իսրայելի հիվանդանոցներում և սոցիալական աջակցության ծրագրերում։ Համատեղ ծրագրերին մասնակցում են նաև եկեղեցիներն ու արհմիությունները։

Իսրայելը մեծ նշանակություն է տալիս Գերմանիայի տարբեր քաղաքների հետ քույր քաղաքների համաձայնագրերի կնքմանը։ Օրինակ, Հայֆան Գերմանիայում ունի հինգ քույր քաղաք. Թել Ավիվն ունի հինգ, Նեթանյան՝ երկու։ Իսրայելի ավելի քան 100 քաղաքներ և քաղաքային խորհուրդներ կապեր են պահպանում գերմանացի գործընկերների հետ^[20]։

Ռազմական համագործակցություն

Գերմանիան և Իսրայելը արդյունավետ ռազմական համագործակցություն ունեն, սակայն այդ համագործակցության մեծ մասը դասակարգված է։ Այն սկսվել է 1955-1956 թվականներին, երբ Գերմանիան Իսրայելին մատակարարեց առափնյա պահպանության երկու պարեկային նավ^[21]։

1959-1967 թվականներին Գերմանիան Իսրայելի՝ ռազմական տեխնիկայի և զենքի կարևոր մատակարարն էր^[22]։ Սակայն 1965 թվականից հետո, երբ Գերմանիան դուրս եկավ Իսրայելին տանկեր վաճառելու համաձայնագրից, ԱՄՆ-ն ստանձնել է պատվերը և մատակարարել 210 միավոր M48 Patton տանկ։ Merkava 4 տանկերն օգտագործում են գերմանական MTU MB 873 Ka-501 շարժիչը, օդով հովացվող V12 դիզելային շարժիչ, որն արտադրվում է լիցենզիայի ներքո։ Գերմանիան Իսրայելին մատակարարում է Dolphin դասի սուզանավեր, իսկ Գերմանիան ոչնչացնում է Իսրայելի կողմից մշակված Spike հակատանկային հրթիռները։ 2008-ին պարզվել է, որ Գերմանիան և Իսրայելը գաղտնի համատեղ մշակում էին միջուկային նախազգուշացման համակարգ, որը կոչվում էր Operation Bluebird^[23]։

Գերմանա-իսրայելական ռազմական համագործակցությունը երկար ժամանակ գաղտնի է մնացել, քանի որ նման դաշինքը Իսրայելում կարող էր անբարենպաստ ընկալվել։ Այնուամենայնիվ, այս սերտ համագործակցությունը, որը իրականացվել է զենքի գործարքների և հետախուզական տվյալների փոխանակման միջոցով, վերածվել է ամուր վստահության և ի վերջո անհրաժեշտ հիմքը դրել դիվանագիտական ​​կապերի հաստատման համար^[24]։

Իսրայելի վրա ՀԱՄԱՍ-ի հարձակումից հետո Գերմանիան աջակցություն է հայտնել Իսրայելին^[25]։

Ծանոթագրություններ

1. «The Reparations Agreement of 1952 and the response in Israel». National Library of Israel. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ նոյեմբերի 16-ին. Վերցված է 2017 թ․ հուլիսի 29-ին.
2. «Israel's foreign relations. The Israel-German special relationship». Britain Israel Communications and Research Centre. 2005 թ․ նոյեմբերի 23. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ սեպտեմբերի 28-ին. Վերցված է 2006 թ․ օգոստոսի 18-ին.
3. German Embassy. Background Papers. Germany and Israel Արխիվացված 2007-09-27 Wayback Machine
4. «Congressional Research Service: Germany's Relations with Israel: Background and Implications for German Middle East Policy, Jan 19, 2007. (page CRS-2)» (PDF). Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2016 թ․ ապրիլի 15-ին. Վերցված է 2017 թ․ հուլիսի 29-ին.
5. Yad Vashem: «Hermann Maas» Արխիվացված 2017-07-30 Wayback Machine
6. «Beziehungen zu Deutschland (Relations to Germany)». Federal Foreign Office. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 16-ին. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 31-ին.
7. Israel and Germany to mark 40 years of diplomatic relations Արխիվացված 2019-11-13 Wayback Machine (Israel MFA) May 2005
8. Address by Horst Köhler, President of the Federal Republic of Germany, to the Knesset Արխիվացված 2019-11-13 Wayback Machine (Israel MFA) 2 February 2005
9. Israeli President Katsav: «Germany is a True Friend of Israel» Արխիվացված 2006-10-17 Wayback Machine (German embassy) June 2, 2005
10. AFP: Merkel to visit Israel marking 60th anniversary Արխիվացված 2011-05-20 archive.today
11. «Historic agreement for Israel, Germany — CNN.com». Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ մայիսի 26-ին. Վերցված է 2017 թ․ հուլիսի 29-ին.
12. «Merkel admits Germany's 'Holocaust shame'». CNN. 2008 թ․ մարտի 18. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ հունիսի 11-ին. Վերցված է 2009 թ․ հունիսի 11-ին. «German Chancellor Angela Merkel told Israel of Germany's "Holocaust shame," and asserted its support for the Jewish state during an unprecedented speech to the Knesset on Tuesday.»
13. «Netanyahu heads to Germany for reconciliation with Merkel». Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ մայիսի 26-ին. Վերցված է 2017 թ․ հուլիսի 29-ին.
14. Barak Ravid and DPA (2011 թ․ ապրիլի 11). «Netanyahu heads to Germany for reconciliation with Merkel». Haaretz. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մայիսի 26-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունվարի 7-ին.
15. Barak Ravid (2011 թ․ սեպտեմբերի 30). «Germany reprimands Israel over new Jerusalem construction». Haaretz. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 3-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունվարի 7-ին.
16. «Germany Threatens To Halt Submarine Sale to Israel». Spiegel Online International. 2011 թ․ հոկտեմբերի 31. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 3-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունվարի 7-ին.
17. Nir Hasson (2011 թ․ մայիսի 11). «Deutsche Bahn pulls out of TA-Jerusalem railroad». Haaretz. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հուլիսի 9-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունվարի 7-ին.
18. «Вступил в должность новый посол Израиля в Германии». Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ օգոստոսի 29-ին. Վերցված է 2017 թ․ օգոստոսի 29-ին.
19. Канцлер Германии Ангела Меркель прибыла в Израиль Արխիվացված 2018-10-09 Wayback Machine, NEWSru.co.il
20. [1] Արխիվացված 2008-04-13 Wayback Machine Choose your family, Haaretz
21. Кристофер Штайнмец. Германо-израильское военно-техническое сотрудничество : [арх. 26 նոյեմբերի 2022] // BITS Research Report. — 2003. — Սեպտեմբեր. — ISBN 3-933111-11-0.
22. Williamson, Murray, Knox, MacGregor, Bernstein, Alvin H., The making of strategy: rulers, states, and war, Cambridge University Press, 1994, p. 549
23. Lappin, Yaakov (2008 թ․ նոյեմբերի 17). «Israel, Germany develop nuclear warning system». The Jerusalem Post. Վերցված է 2009 թ․ հունվարի 25-ին. «Working in secret, Israel and Germany have jointly developed a nuclear missile detection system, according to the Defense News Web site.»(չաշխատող հղում)
24. Serr, Marcel (2015). «Bilateral Arms Cooperation: The Roots of German-Israeli Relations». Israel Journal of Foreign Affairs. IX(2).
25. «Germany's Scholz to Israel: 'Germany is at your side'». DW. 2023 թ․ հոկտեմբերի 8. Վերցված է 2023 թ․ հոկտեմբերի 8-ին.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Գերմանա-իսրայելական հարաբերություններ» հոդվածին։