Դանիական Արևմտյան Հնդկաստանի պայմանագիր

Դանիական Արևմտյան Հնդկաստանի պայմանագիր
Կոնվենցիա Միացյալ Նահանգների և Դանիայի միջև Դանիական Արևմտյան Հնդկաստանի ցեսիայի մասին

Պայմանագրի ստորագրումից հետո 25,000,000 ԱՄՆ դոլարի ստացականի փոխանցում
Ստորագրվել է
— վայր 		1916 թվականի օգոստոսի 4-ին
Նյու Յորք
Ուժի մեջ է մտել 1916 թվականի մարտի 31-ին
Կողմեր Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ ԱՄՆ
Դանիա Դանիա
Լեզուներ Անգլերեն, դանիերեն
Վիքիդարան պարունակում է տեքստը.
en:Page:United States Statutes at Large Volume 39 Part 2.djvu/513
Դանիական Արևմտյան Հնդկաստանի քարտեզ

Դանիական Արևմտյան Հնդկաստանի պայմանագիր (անգլ.՝ Treaty of the Danish West Indies) կամ պաշտոնապես Կոնվենցիա Միացյալ Նահանգների և Դանիայի միջև Դանիական Արևմտյան Հնդկաստանի ցեսիայի մասին[1] (անգլ.՝ Convention between the United States and Denmark for cession of the Danish West Indies), ստորագրվել է 1916 թվականի օգոստոսի 4-ին, իսկ 1917 թվականի մարտի 31-ին դանիական գաղութն անցել է ԱՄՆ-ի տիրապետությանը։

Պատմություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նախապատմություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

17-րդ դարից դանիացիներին պատկանում էր Սենտ Թոմասին և Սենտ Ջոնին, իսկ 1733 թվականին նրանք գնել են ֆրանսիացիներից Սանտա Կրուզը։ Գաղութի ծաղկումը տեղի է ունեցել 1750-1850-ական թվականներին։ Առաջին հերթին դրան նպաստել է բարենպաստ կլիման, որը թույլ է տվել մեծ քանակությամբ ռոմ և շաքար արտադրել ստրկատիրական աշխատանքի օգտագործման ժամանակ[2]։ Այնուամենայնիվ, այս ժամանակահատվածի երկրորդ կեսին շաքարի արտադրությունը դժվար ժամանակներ էր ապրում, ինչը կապված էր շաքարի ճակնդեղի առաջացման և տնտեսական ճգնաժամի հետ, որը բռնկվեց Եվրոպայում 1820-ականներին և մեծապես հարվածեց գաղութում շաքարի արտադրությանը։ Հարկ է նշել, որ 1792 թվականին գաղութում արգելվեց ստրկավաճառությունը, իսկ 1848 թվականին ստրկությունն ընդհանրապես վերացվեց։ Այնուամենայնիվ, դրանից հետո սևամորթ բնակչության կենսապայմանները չեն բարելավվել. սպիտակամորթները դեռ վերահսկում էին հողն ու առևտուրը գաղութում։

Ավստրո-դանիական-պրուսական պատերազմից հետո Վիեննայում տեղի ունեցած բանակցությունների ընթացքում դանիացիները փորձեցին փոխանակել Հարավային Յուտլանդիան, որը պետք է գնար Պրուսիա, դանիական գաղութների, Իսլանդիայի և Արևմտյան Հնդկական կղզիների հետ, բայց պրուսական կառավարությունը չհետաքրքրվեց կղզիներով[2]։

Ամերիկյան քաղաքացիական պատերազմի ավարտին ամերիկացիները փորձեցին կղզիներ գնել դանիացիներից. նրանց Կարիբյան ծովում ռազմածովային բազա էր պետք։ 1867 թվականի հոկտեմբերի 24-ին Դանիայի խորհրդարանը վավերացրեց պայմանագիրը, որով Սենթ Թոմաս և Սենթ Ջոն կղզիները 7,500,000 դոլարով անցնում էին ԱՄՆ-ին[3][4]։ Այնուամենայնիվ, ԱՄՆ Սենատն իր կողմից չի վավերացրել պայմանագիրը՝ վախենալով բնական աղետներից, որոնք կարող էին հարվածել կղզիներին, ինչպես նաև նախագահ Էնդրյու Ջոնսոնի հետ բացահայտ թշնամանքի պատճառով[3]։

Կղզիների վաճառքի շուրջ բանակցությունները վերսկսվել են 1899 թվականին։ 1902 թվականի հունվարի 24-ին ամերիկյան կառավարությունը պայմանագիր կնքեց 5,000,000 դոլարով կղզիների առք ու վաճառքի մասին[5][6]։ Դանիայի խորհրդարանի պալատներից մեկը՝ Ֆոլկետինգը, հաստատել է պայմանագիրը, սակայն խորհրդարանի վերին պալատը՝ Լանդսթինգը, օրինագիծը չի հաստատել[7][8]։ Մասնավորապես, Հոյր Պահպանողական կուսակցությունը հրաժարվել է աջակցել կղզիների վաճառքին այն հիմքով, որ տեղական մակարդակում տվյալ հարցի վերաբերյալ հանրաքվե չի անցկացվել, տեղի բնակչությանը ամերիկյան քաղաքացիություն կամ ԱՄՆ շաքարի արտահանման մաքսատուրքերից ազատում չի տրվել[2]։

1915-1916 թվականների բանակցություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
$25 000 000-ի ստացականը

1915 թվականին Կոպենհագեն ժամանեց նախկին ստրուկների առաջնորդներից մեկը՝ Դեյվիդ Համիլթոն Ջեքսոնը, որը փորձեց կառավարության ուշադրությունը հրավիրել կղզիների տնտեսական խնդիրների վրա։ Նրա այցից հետո Ֆոլկետինգի պատգամավորների մեծ մասը եկել է այն եզրակացության, որ կղզիներում դանիական տիրապետությունը մոտենում է ավարտին[9]։ Գերմանական կայսրության կողմից անսահմանափակ ստորջրյա պատերազմի սանձազերծումը հանգեցրեց նրա և ԱՄՆ-ի միջև հարաբերությունների կտրուկ վատթարացմանը։ Վերջինիս կառավարությունը նաև վախենում էր, որ գերմանացիները կարող են ներխուժել Դանիա և առանց խնդիրների գրավել Կարիբյան ծովի դանիական գաղութները[10] և վերահսկողություն հաստատել Պանամայի ջրանցքի վրա։ Ամերիկացիների համար, ովքեր խստորեն հետևում էին Մոնրոյի վարդապետությանը, դա անընդունելի էր։

Դանիայի կառավարությունը համոզված էր, որ կղզիները պետք է վաճառվեն ամերիկացիներին՝ ինչպես գաղութի, այնպես էլ մետրոպոլիայի բնակիչների անվտանգությունն ապահովելու համար, և մինչև ԱՄՆ-ի մուտքը պատերազմ, որպեսզի Դանիայի չեզոքությունը չխախտվի[5][9]։ 1915 թվականի մայիսին Դանիայի արտաքին գործերի նախարար Էրիկ Սկավենիուսը ամերիկյան կառավարությանը հայտնեց, որ ինքը դեմ չէ կղզիները հանձնելուն, բայց դանիացիները պատրաստ չեն գնման պաշտոնական առաջարկ անել[10]։

1915 թվականի հոկտեմբերի 29-ին ԱՄՆ պետքարտուղար Ռոբերտ Լանսինգը վերսկսեց բանակցությունները կղզիներ գնելու վերաբերյալ[10][11]։ Բանակցությունները, որոնք շարունակվեցին մինչև 1916 թվականի օգոստոսը, գաղտնի էին՝ Դանիական չեզոքությունը պահպանելու համար[10][12]։ Չնայած մամուլում տեղեկություններ են հայտնվել բանակցությունների մասին, թե դանիացիները, թե ամերիկացիները հերքել են այդ փաստը[13]։ 1916 թվականին ամերիկացիներն ու դանիացիները համաձայնության եկան կղզիների 25 000 000 դոլար գնի շուրջ։ Հարկ է նաև նշել, որ ամերիկացիները ճանաչել են դանիացիների իրավունքները Գրենլանդիա կղզու ողջ տարածքում[10][14]։ Պատմաբան Բո Լինդեգարդը կասկածի տակ է դնում նման հայտարարության օգտակարությունը, քանի որ ամերիկացիները երբեք չեն վիճարկել Դանիայի ինքնիշխանությունը[10]։

Վավերացում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Դանիայի դրոշի բարձրացումը Սանտա Կրուս կղզում, 1917 թվականի մարտի 31

Պայմանագիրը ստորագրվել է 1916 թվականի օգոստոսի 4-ին Նյու Յորքի Բիլթմոր հյուրանոցում[1]։ Դանիական կողմը ներկայացնում էր նախարար Կոնստանտին Բրյունը, իսկ ԱՄՆ-ի կողմը՝ պետքարտուղար Ռոբերտ Լանսինգը։ Սեպտեմբերի 7-ին Սենատը հաստատեց պայմանագիրը։ Դեկտեմբերի 14-ին Դանիայում անցկացվել է ազգային հանրաքվե՝ կղզիները Միացյալ Նահանգներին վաճառելու հարցով։ Դրա արդյունքներով կղզիների բնակչության 60 %-ը քվեարկել է ԱՄՆ-ի կազմի մեջ մտնելու օգտին, և դեկտեմբերի 22-ին Դանիայի խորհրդարանը վավերացրել է գաղութի վաճառքի մասին պայմանագիրը[15]։ 1917 թվականի հունվարի 16-ին ԱՄՆ նախագահ Վուդրո Վիլսոնը վավերացրեց պայմանագիրը։ Հաջորդ օրը կողմերը պաշտոնապես փոխանակեցին վավերագրերը։ Հունվարի 25-ին ԱՄՆ նախագահը հռչակագիր է հրապարակել պայմանագրի վերաբերյալ, իսկ մարտի 9-ին նման հռչակագիր է հրապարակել Դանիայի թագավոր Քրիստիան X-ը։

1917 թվականի մարտի 31-ին Դանիայի նախարար Կոնստանտին Բրյունը պետքարտուղար Ռոբերտ Լանսինգից ստացավ 25,000,000 ԱՄՆ դոլարի հրաման։ Ապրիլի 1-ին տեղի ունեցավ կղզիները Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներին հանձնելու պաշտոնական ընթացակարգը՝ ԱՄՆ-ի Առաջին աշխարհամարտին միանալուց 5 օր առաջ։ Ավարտվեց Կարիբյան ավազանի Դանիական գաղութների 250-ամյա պատմությունը[15]։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 Convention between the United States and Denmark for cession of the Danish West Indies
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Schepelern, Otto (2007 թ․ ապրիլի 3). «Dansk Vestindien: En bittersød historie» (Danish). Министерство иностранных дел Дании. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ հուլիսի 19-ին. Վերցված է 2008 թ․ մայիսի 13-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  3. ↑ 3,0 3,1 «Transfer Day». Royal Danish Consulate - United States Virgin Islands. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ հուլիսի 7-ին. Վերցված է 2007 թ․ հուլիսի 8-ին.
  4. ↑ Frantz Wendt, 1951, էջ 292
  5. ↑ 5,0 5,1 Erik Scavenius, 1959, էջ 92
  6. ↑ Engelstoft, Povl[da] Under grundloven af 1866 // Den danske rigsdag 1849-1949 bind II - Rigsdagens historie 1866-1949 / Bomholt, Jul.[da]; Fabricius, Knud[da]; Hjelholt, Holger; Mackeprang, M.; Møller, Andr. (eds.). — Copenhagen: J. H. Schultz Forlag, 1951. — С. 197—199.
  7. ↑ «Los Angeles Herald 23 October 1902 — California Digital Newspaper Collection». Cdnc.ucr.edu. 1902 թ․ հոկտեմբերի 23. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ հունվարի 2-ին. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 3-ին.
  8. ↑ «San Francisco Call 23 October 1902 — California Digital Newspaper Collection». Cdnc.ucr.edu. 1902 թ․ հոկտեմբերի 23. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 4-ին. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 3-ին.
  9. ↑ 9,0 9,1 Bo Lidegaard, 2006, էջ 80
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 10,5 Bo Lidegaard, 2006, էջ 81
  11. ↑ Erik Scavenius, 1959, էջ 93
  12. ↑ Frantz Wendt, 1951, էջ 293
  13. ↑ Frantz Wendt, 1951, էջ 293–294
  14. ↑ Tansill, Charles Callan The Purchase of the Danish West Indies. — Gloucester, Massachusetts: Peter Smith, 1966. — С. 537. — (The Albert Shaw lectures on diplomatic history).
  15. ↑ 15,0 15,1 Frantz Wendt, 1951, էջ 314