Թոմ Սվիֆթ

Թոմ Սվիֆթ
Տեսակ	գրքերի շարք և գեղարվեստական անձ
Հեղինակ	Edward Stratemeyer?, Howard Roger Garis?, Harriet Adams?, Jim Lawrence? և Richard McKenna?
Սեռ	արական
Մասնագիտություն	գյուտարար
Tom Swift Վիքիպահեստում

Թոմ Սվիֆթ (անգլ.՝ Tom Swift), գիտական ֆանտաստիկայի և արկածային ժանրի՝ դեռահասների համար նախատեսված համանուն գրքերի շարքի գլխավոր հերոսը, որոնք ԱՄՆ-ում լույս են տեսել 20-րդ դարասկզբից։ Սկզբում Թոմ Սվիֆթը երիտասարդ հանճար է, որ իր ժամանակները գերազանցող գյուտեր է անում՝ ստեղծելով տուրբինային շարժիչով մոտոցիկլետ, մոտորանավակ, օդանավ, էլեկտրական հրացան, ֆոտոհեռախոս և այլն։

Տեսք

Հանճարեղ գյուտարարի մասին գրքերը հայտնվել են էդիսոնադայի ժանրի ժողովրդականության ժամանակ^[1]։ Թոմ Սվիֆթի մասին առաջին գրքերը լույս են տեսել 1910 թվականին մանկական և դեռահասների համար գրականության հրատարակմամբ զբաղվող «Stratemeyer Syndicate» հրատարակչության կողմից։ Հերոսի կերպարը հորինել է հրատարակչության հիմնադիր Էդվարդ Ստրատեմայերը^[2]։ Գրքերի վրա աշխատել է մի խումբ հեղինակներ՝ Վիկտոր Էփլթոն ընդհանուր կեղծանվամբ, որոնց թվում են եղել նաև Էդվարդ Ստրատեմայերը և նրա դուստրը՝ Հարիետը^[3]։ Այդ գոյություն չունեցող գրողի անունն օգտագործվել է նաև հաջորդ բոլոր շարքերում։ «Թոմ Սվիֆթ» անունն առաջին անգամ հանդիպում է Ստրատիմայերի հրատարակչության «Shorthand Tom the Reporter; Or, the Exploits of a Bright Boy» (1903) աշխատանքում։

Գրքերի առաջին շարքը հրատարակվել է 1910-1941 թվականներին և ունի 40 հատոր^[4]։

Գրքերի երկրորդ շարքն ընդգրկում է 33 հատոր։ 1954 թվականին Հարիետ Ադամսն ստեղծել է «Թոմ Սվիֆթ կրտսերին»՝ հասակ առած գյուտարարի որդուն և հրատարակել գրքեր «Վիկտոր Էփլթոն II» կեղծանունով։ Տեքստերը գրվել են նաև այլ գրողների կողմից^[3]։ Երկրորդ շարքի գրքերի սյուժեները նման են բնօրինակ շարքին և պատմում են Թոմ Սվիֆթի գիտատեխնիկական գյուտերի ու հայտնագործությունների և դրանց հետ կապված ամենատարբեր արկածների մասին։ Շարքը լույս է տեսել մինչև 1971 թվականը։

Երրորդ շարքը (1981-1984) նվիրված է Թոմ Սվիֆթ կրտսերի տիեզերական ճանապարհորդություններին և ներառում է 11 հատոր։ Ստրատեմայերի հրատարակչության հերոսի մասին գրքեր հրատարակելու իրավունքը ձեռք է բերել նաև «Simon & Schuster» հրատարակչությունը^[5]։ Վերջինս հետագայում տպագրել է հաջորդ երկու շարքերը։

Չորրորդ շարքը (1991-1993), որում Թոմ Սվիֆթը վերադառնում է Երկիր, բաղկացած է 13 հատորից։

Հինգերորդ շարքը՝ «Tom Swift, Young Inventor» (2006 թվականից) ներառում է վեց գիրք։

Թոմ Սվիֆթի մասին գրքերը Միացյալ Նահանգներից դուրս թարգմանվել են նորվեգերեն, ֆրանսերեն, իսլանդերեն և ֆիններեն^[6]։

Հերոս

Թոմ Սվիֆթ կրտսերի արկածների մասին պատմող գրքերից մեկի շապիկը (1961)

Թոմն ընդհանուր կրթություն ստացած բնածին հանճար է, որի կերպարն ստեղծվել է Հենրի Ֆորդի^[7], Թոմաս Էդիսոնի, Գլեն Կյորտիսի օրինակով^[4]։

Նկատելի է, թե ինչպես է Թոմ Սվիֆթի գյուտերի բնույթը փոխվում գիտական առաջընթացին զուգահեռ. եթե առաջին շարքում նա ստեղծում է առանց լարի կապի միջոցներ ու թռչող սարքեր, ապա վերջին շարքերը նվիրված են ժամանակակից գիտության ձեռքբերումներին (տիեզերական տեխնոլոգիաներ, կիբեռնետիկա, գենետիկական ճարտարագիտություն, նանոտեխնոլոգիաներ)։ Թոմ Սվիֆթի բազմաթիվ հայտնագործություններ ունեն իրական նախատիպեր (Չարլզ Պարսոնի ալմաստի սինթեզումը)^[8] կամ կանխագուշակել ապագա տեխնոլոգիական զարգացումները։ Օրինակ՝ «Թոմ Սվիֆթն ու նրա ֆոտոհեռախոսը» գիրքը լույս է տեսել 1912 թվականին, իսկ պատկերը հեռախոսով ուղարկելու գաղափարն սկսել է զարգանալ 1925 թվականից։ 1912 թվականի «Թոմ Սվիֆթն ու նրա կախարդական տեսախցիկը» (անգլ.՝ Tom Swift and His Wizard Camera) գրքում նկարագրվում է դյուրակիր տեսախցիկի գաղափարը, որն սկսել է քննարկվել միայն 1923 թվականից^[9]։

Ազդեցություն

1914 թվականին Էդվարդ Ստրատեմայերը ծրագրել է ստեղծել կինոնկար Թոմ Սվիֆթի մասին, բայց ֆիլմի ստեղծման այդ և հետագա նախագծերը չեն իրականացել^[10]։ 1946 թվականին Միացյալ Նահանգներում ռադիոյով հաղորդվել է գրքերի ընթերցումներ։ Թոմ Սվիֆթին ոգեշնչման աղբյուր են կոչել մի շարք գյուտարարներ, գիտնականներ ու գրողներ՝ Ռեյմոնդ Կուրցվեյլ^[11], Ռոբերտ Հայնլայն, Այզեկ Ազիմով^[12], Ստիվ Վոզնյակ^[13][14]։ «Քամուց քշվածները» գրքի հեղինակ Մարգարետ Միտչելը խոստովանել է, որ մանկության տարիներին կարդացել է Թոմ Սվիֆթի մասին գրքեր^[15]։ Թոմ Սվիֆթի մասին հիշատակումներ հաճախ կարելի է հանդիպել ամերիկացի գրողների, մասնավորապես Ռեյ Բրեդբերիի և Սթիվեն Քինգի գրքերում։

Թոմ Սվիֆթի մասին գրքերի գրական ոճը բարդացված է մակբայներով, ինչը 1950-1960-ական թվականներին ծաղրանմանակել է «սվիֆթիկա» կալամբուրի տիպը^[16] Սվիֆթի գրքերի երկխոսությունների բնորոշ ոճի շնորհիվ.

• «Մենք պետք է փախչենք,— սրընթաց ասաց Թոմ Սվիֆը»։
• «Ես պարզապես հայտնագործել եմ լամպի նոր տեսակ,— ասած Թոմ Սվիֆթը փայլելով»։

«Տազեր» էլեկտրաշոկային զենքի անվանումը Ջեք Քավերը տվել է «Tom Swift and His Electric Rifle» (1911) ստեղծագործության վերնագրի առաջին տառերով՝ արտասանության հեշտության համար ավելացնելով ձայնավոր՝ Taser^[17]։

Ծանոթագրություններ

1. Brooks Landon Science Fiction After 1900: From the Steam Man to the Stars. — Routledge, 2014-05-01. — С. 48. — 292 с. — ISBN 9781136761188
2. Dale C. Andrews (24.08.2013). «The Hardy Boys Mystery». Sleuth Sayers. www.sleuthsayers.org. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 3-ին.
3. Deidre Johnson Stratemeyer pseudonyms and series books: an annotated checklist of Stratemeyer and Stratemeyer Syndicate publications. — Greenwood Press, 1982. — С. 23, 26-27. — 392 с. — ISBN 9780313226328
4. John T. Dizer Tom Swift & Company: "Boys' books" by Stratemeyer and others. — McFarland & Co., 1982. — С. 35, 145. — 200 с. — ISBN 9780899500249
5. Plunkett-Powell, Karen The Nancy Drew Scrapbook: 60 years of America's favorite teenage sleuth. — New York: St. Martin's Press, 1993. — С. 23. — ISBN 978-0-312-09881-0
6. Fowler, Elizabeth M. (9 сентября 1962). «Personality: Bookkeeper Now a Publisher». The New York Times.
7. Daniel S. Burt The Chronology of American Literature: America's Literary Achievements from the Colonial Era to Modern Times. — Houghton Mifflin Harcourt, 2004. — С. 322. — 824 с. — ISBN 0618168214
8. Robert M. Hazen The Diamond Makers. — Cambridge University Press, 1999-07-22. — С. 30. — 264 с. — ISBN 9780521654746
9. Pyle, Richard Tom Swift tries to reinvent appeal (англ.) // The Tampa Tribune. — 1991. — С. 1.
10. James Keeline Tom Swift film attempt of 1966-69 and a few others before and after (англ.) // Yahoo! Groups: Tom-Swift.. — 2012. Архивировано из первоисточника 10 փետրվարի 2013.
11. Pilkington, Ed. «'The future is going to be very exciting'». The M&G Online (անգլերեն). Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 3-ին.
12. Everett Franklin Bleiler Science-fiction, the Early Years: A Full Description of More Than 3,000 Science-fiction Stories from Earliest Times to the Appearance of the Genre Magazines in 1930 : with Author, Title, and Motif Indexes. — Kent State University Press, 1990. — С. 15. — 1032 с. — ISBN 9780873384162
13. Martha E. Kendall Steve Wozniak: Inventor of the Apple Computer. — Highland Publishing Group, 2000. — С. 4. — 124 с. — ISBN 9780945783084
14. Owen W. Linzmayer Apple Confidential 2.0: The Definitive History of the World's Most Colorful Company. — No Starch Press, 2004. — С. 1. — 341 с. — ISBN 9781593270100
15. Anne Goodwyn Jones Tomorrow is Another Day: The Woman Writer in the South, 1859--1936. — LSU Press, 1982-05-01. — С. 322. — 446 с. — ISBN 9780807153277
16. Lundin, Leigh (20 ноября 2011). «Wellerness». Word Play. www.sleuthsayers.org. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 3-ին.
17. Sun Wire Services Taser inventor dies at 88 (англ.) // The Toronto Sun. — 2009. — С. 17. Архивировано из первоисточника 12 մարտի 2016.

Գրականություն

• Appleton, Victor (1981). The City in the Stars. New York: Simon & Schuster. ISBN 978-0-671-41115-2.
• Appleton II, Victor (1965). Tom Swift and His Polar-Ray Dynasphere. New York: Grosset & Dunlap.
• Bleiler, Everett Franklin; Richard Bleiler (1990). Science-fiction, the early years: a full description of more than 3,000 science-fiction stories from earliest times to the appearance of the genre magazines in 1930 : with author, title, and motif indexes. Ohio: Kent State University Press. ISBN 978-0-87338-416-2.
• Burt, Daniel S (2004). The chronology of American literature: America's literary achievements from the colonial era to modern times. New York: Houghton Mifflin Harcourt. ISBN 978-0-618-16821-7.
• Carr, Steven Alan (2001). Hollywood and Anti-Semitism: A cultural history up to World War II. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-79854-9.
• Carter, R.J. (2006 թ․ հունիսի 22). «Book Review: Into the Abyss (Tom Swift, Young Inventor #1)». The Trades. Burlee LLC. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ հոկտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2009 թ․ հունիսի 20-ին.
• «Chip off the Old Block». Time Magazine. 1954 թ․ հունվարի 4. Վերցված է 2009 թ․ մայիսի 3-ին.
• Davis, William A (1991 թ․ հունիսի 12). «Boy inventor moves Swiftly into the '90s». The Boston Globe. էջ 73. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 13-ին. Վերցված է 2009 թ․ մայիսի 5-ին.
• Disch, Thomas M (2007 թ․ դեկտեմբերի 21). «Book Review: Tom Swift: The Negative Zone». Entertainment Weekly. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 14-ին. Վերցված է 2009 թ․ մայիսի 22-ին.
• Dizer, John T (1982). Tom Swift & Company. Jefferson, North Carolina: McFarland Publishing. ISBN 978-0-89950-024-9.
• Erardi, Glenn (13 December 2008). "Porcelains are 'Piano Babies'". The Berkshire Eagle (Pittsfield, MA). Accessed through Access World News on 23 May 2009.
• Finnan, Robert (1996). «The Tom Swift Unofficial Home Page». Վերցված է 2014 թ․ հունվարի 30-ին.
• Fowler, Elizabeth M. (9 September 1962). "Personality: Bookkeeper Now a Publisher". The New York Times, p. 159. Accessed through ProQuest Historical Newspapers on 23 May 2009.
• Gurko, Leo (1953). Heroes, highbrows, and the popular mind. New Hampshire: Ayer Publishing. ISBN 978-0-8369-2160-1.
• Hayes, Dade (2007 թ․ նոյեմբերի 26). «Worldwide scoops up 'Tom Swift': Hecht's studio nabs rights to entire book series». Variety. Վերցված է 2009 թ․ մայիսի 3-ին.
• Hazen, Robert (1999). The Diamond Makers. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-65474-6.
• Johnson, Deidre (1982). Stratemeyer Pseudonyms and Series Books. California: Greenwood Press. ISBN 978-0-313-22632-8.
• Keeline, James D. «Tom Swift on the Silver Screen» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2008 թ․ սեպտեմբերի 7-ին. Վերցված է 2009 թ․ մայիսի 3-ին.
• Keeline, James D (2012 թ․ հունվարի 21). «Tom Swift film attempt of 1966–69 and a few others before and after». Yahoo! Groups: Tom-Swift. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 10-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 27-ին.
• Kendall, Martha (2000). Steve Wozniak: Inventor of the Apple Computer. California: Highland Publishing Group. ISBN 978-0-945783-08-4.
• Kurzweil, Ray (2005). The singularity is near: when humans transcend biology. New York: Viking. ISBN 978-0-670-03384-3.
• Landon, Brooks (2002). Science fiction after 1900: from the steam man to the stars. New York: Routledge. ISBN 978-0-415-93888-4.
• Linzmayer, Owen (2004). Apple confidential 2.0: the definitive history of the world's most colorful company. California: No Starch Press. ISBN 978-1-59327-010-0.
• Molson, Francis J (1999). Sullivan, Charles William (ed.). "American Technological Fiction for Youth: 1900–1940" in Young Adult Science Fiction. California: Greenwood Press. ISBN 978-0-313-28940-8.
• Molson, Francis J (Summer 1985). «Three Generations of Tom Swift». Children's Literature Association Quarterly. 10 (2): 60–63. doi:10.1353/chq.0.0612. ISSN 0885-0429.
• Nitrozac, Snaggy (2003). The Best of the Joy of Tech. California: O'Reilly. ISBN 978-0-596-00578-8.
• Pilkington, Ed (2009 թ․ մայիսի 2). «'The future is going to be very exciting'». Mail & Guardian Online. էջ 32. Վերցված է 2009 թ․ մայիսի 5-ին.
• Plunkett-Powell, Karen (1993). The Nancy Drew Scrapbook: 60 years of America's favorite teenage sleuth. New York: St. Martin's Press. ISBN 978-0-312-09881-0.
• Prager, Arthur (1976 թ․ դեկտեմբեր). «Bless my collar button, if it isn't Tom Swift, the world's greatest inventor». American Heritage. 28 (1): 64.
• Prager, Arthur (1971). Rascals at Large, or, The Clue in the Old Nostalgia. New York: Doubleday. ISBN 99974-860-7-2. OCLC 200980.
• Pyle, Richard (16 August 1991). "Tom Swift tries to reinvent appeal". The Tampa Tribune, p. 1. Accessed through Access World News on 23 May 2009.
• «Season for Swifties». Time Magazine. 1963 թ․ մայիսի 31. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ օգոստոսի 24-ին. Վերցված է 2009 թ․ մայիսի 22-ին.
• Sullivan, Charles William (1999). Sullivan, Charles William (ed.). "American Young Adult Science Fiction Since 1947" in Young Adult Science Fiction. California: Greenwood Press. ISBN 978-0-313-28940-8.
• Sun Wire Services (2009 թ․ փետրվարի 14). «Taser inventor dies at 88». The Toronto Sun. էջ 17. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 12-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունվարի 27-ին.
• «Tom Swift, Master Inventor». St. Petersburg Times. 1956 թ․ մարտի 19. Վերցված է 2009 թ․ մայիսի 22-ին.
• Turner, Fred (2006). From counterculture to cyberculture: Stewart Brand, the Whole Earth Network, and the rise of digital utopianism. Chicago: University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-81741-5.
• Virgin, Bill (2007 թ․ հուլիսի 19). «The Call of Wizardry is a Sign of the Technological Times». Seattle Post-Intelligencer (WA). Վերցված է 2009 թ․ մայիսի 5-ին.
• Von der Osten, Robert (2004 թ․ ապրիլ). «Four Generations of Tom Swift: Ideology in Juvenile Science Fiction». The Lion and the Unicorn. 28 (2): 268–283. doi:10.1353/uni.2004.0023.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Թոմ Սվիֆթ» հոդվածին։