Ինքնասպանության միջոցներ

Ինքնասպանության միջոցներ, ցանկացած միջոցներ, որոնց օգնությամբ մարդը կատարում է ինքնասպանություն՝ մտադրված հեռանալով կյանքից։

Ընդհանուր վիճակագրություն

Ըստ վիճակագրության ամենամահացու ինքնասպանության միջոցներն են կրակոցը հրազենից և կախվելը։ Դեղերից և այլ նյութերից թունավորումը, երակների կտրելը ամենաանարդյունավետ միջոցներ են, դրանցից հետո մարդը, որպես կանոն, մնում է կենդանի^[1][2]։

Կախումը ամենատարածված ինքնասպանության միջոցն է ամբողջ աշխարհում, որը բացատրվում է իր արդյունավետությամբ և հասանելիությամբ^[3]։ Սակայն տարբեր պետություններում այն օգտագործվում է տարբեր հաճախականությամբ, Ճապոնիայում 70 % տղամարդ և 60 % կին, սակայն նույն ժամանակ ԱՄՆ-ում այդ թվերը ավելի ցածր են՝ 18 % տղամարդ և 16 % կին^[4]։

Ինքնասպանության միջոցներ և սեռ

Կանայք, ըստ վիճակագրության, ավելի հաճախ են կատարում ինքնասպանության փորձեր, սակայն ամբողջ աշխարհում ավարտված ինքնասպանությունները (բացառությամբ Ասիայի) նշանակալիորեն բարձր է տղամարդկանց մոտ։

Եթե համեմատել կանանց հետ, ապա տղամարդիկ ինքնասպանություն են անում ավելի մահացու ձևերով։ Կան ենթադրություններ, որ տղամարդկանց համար ինքնասպանություն գործելը «ոչ տղամարդկային է», որոնք չեն համապատասխանում սեռային դերի և այդ պատճառով տղամարդիկ ընտրում են ավելի դաժան և արդյունավետ միջոցներ, որպեսզի ինքնասպանությունը հաստատ կկատարվի։ Նաև նշում են, որ կանայք ավելի անհանգստացնում է այն, թե ինչպես կնայվի իրենց մարմինը մահից հետո, այդ պատճառով նրանք ընտրում են միջոցներ, որոնք ավելի քիչ են տգեղացնում արտաքին տեսքը^[5][6]։

Եթե կանայք և տղամարդիկ օգտագործում են նույն ինքնասպանության ձևը, տղամարդիկ մահանում են ավելի հաճախ^[7]։

Ինքնասպանության միջոցների հասանելիություն

Միջազգային առողջապահության կազմակերպության հետազոտությունների համաձայն՝ մի քանի ինքնասպանության ձևերի հասանելիության նվազման շնորհիվ, ինքնասպանությունների թիվը հնարավոր է նվազեցնել։ Օրինակ տոքսիկական պեստիցիդների արգելքը կամ դեղերի գնման սահմանափակումներ, որոնք վտանգավոր են կյանքի համար^[3]։

Արյունահոսություն

Մարդիկ, ովքեր պլանավորել են ինքնասպանություն կատարել, դրա արդյունավետությունը իմանալու համար կարող է սկզբում կատարեն ոչ խոր կտրվածքներ, որոնք գրականության մեջ անվանում են անորոշ վերքեր կամ նախնական վերքեր։ Հաճախ դրանք շատ զուգահեռ կտրվածքներ են, որոնք չունեն մահացու բնույթ^[8]։

Երակների կտրում

Երակների կտրումը մարդիկ երբեմն կիրառում են իրենց վնասելու, այլ ոչ թե ինքնասպանության նպատակով, սակայն եթե արյունահոսությունն առատ է և /կամ անկառավարելի, ապա այդ գործողությունները հանգեցնում են սրտի առիթմիայի, այնուհետև` հիպոթերապիայի, ցնցման, անոթային խանգարման և/կամ սրտի կանգման։ Եվ վերջնականապես՝ վերջում հնարավոր է մահ^[9]։

Անհաջող ինքնասպանության փորձի դեպքում անձը կարող է տառապել արտաքին ֆլեորային մկանների, գլիցիրիի կամ մեդալիալիի նյարդերի վնասվածքից, որոնք վերահսկում են ձեռքերի մկանները։ Այդ վնասվածքները կարող են հանգեցնել ժամանակավորապես կամ մշտականապես նվազեցնել զգայունությունը և/կամ շարժման ունակությունը, ինչպես նաև առաջացնում է քրոնիկ սոմատիկ կամ վեգետատիվ ցավ^[10]։ Ինչպես ցանկացած արյունահոսություն՝ շրջանառվող արյան ավելի քան 40%-ի կորստի դեպքում, անհրաժեշտ է ագրեսիվ վերակենդանացում՝ հիվանդի մահը կանխարգելու համար։ Նախնական արյունահոսության կանխարգելման համար կիրառվում են առաջին բուժօգնության ստանդարտ մեթոդները։

Խորտակում

Խորտակման միջոցով ինքնասպանությունը կատարվում է գիտակցաբար ջրի կամ որևէ այլ հեղուկի մեջ սուզվելու՝ շնչառությունը կանխելու և ուղեղը թթվածնից զրկելու միջոցով։ Կենդանի օրգանիզմի բնական՝ ողջ մնալու պայքարի հետևանքով, ինքնասպանություն գործելու փորձերի հետ ռեֆլեքսը հաղթահարելու համար հաճախ ներառում են ծանր օբյեկտի օգտագործումը։ Քանի որ արյան ածխածնի երկօքսիդի մակարդակը բարձրանում է, կենտրոնական նյարդային համակարգը ստիպում է շնչառական մկանները կրճատվել, իսկ ինքնասպանը փորձում է շնչել՝ գտնվելով ջրի տակ։ Մահը սովորաբար վրա է հասնում, երբ արյան մեջ թթվածնի մակարդակը դառնում է շատ ցածր, գանգային ուղեղի աշխատանքն աջակցելու համար։ Խորտակումը, ամենաքիչ օգտագործվող ինքնասպանության ձևերից մեկն է, նրա տոկոսային հարաբերությունը կազմում է ավելի քիչ, քան 2% ԱՄՆ-ում բոլոր գրանցված ինքնասպանություններից^[11]։

Խեղդում կամ կախում

Խեղդման միջոցով ինքնասպանությունը թթվածնի հասանելիության սահմանափակումն է, որն առաջացնում է հիպոքսիա և, վերջնականապես՝ ասֆիկսիա։ Դրա համար կարող է օգտագործվել հատուկ պլաստիկ տոպրակ, որը ամրագրվում է գլխին կամ լինել փակ տարածքում առանց թթվածնի։ Նման փորձերը կարող են ներառել դեպրեսանտների օգտագործումը ուշաթափվելու համար, հիպերկապնիայում ասֆիքսիայի խուճապիային և ռեֆլեքտորային փորձերից խուսափելու համար։ Անհնար է կատարել ինքնասպանություն, ուղղակի շունչը պահելով, երբ արյունում ածխաթթու գազի մակարդակը դառնում է շատ բարձր, ուղեղը ուղարկում է ազդակ, ինչը հանգեցնում է ռեֆլեքսային շնչառության։ Նույնիսկ, եթե մարդը հաղթահարում է այդ ռեֆլեքսը, ուշաթափվելու ժամանակ նա դադարում է վերահսկել շնչառությունը, և նորմալ ռիթմը վերականգնվում է^[12]։ Այդ պատճառով ինքնասպանության ավելի օգտագործվող միջոցը գազի ներշնչումն է։ Ազնիվ գազերը՝ հելիումը, ազոտը, արգոնը կամ այլ թունավոր գազերը, ինչպիսիք են ածխածնի երկօքսիդը, լայնորեն կիրառվում են ինքնասպանությունների համար, քանի որ նրանք ունեն գիտակցության կորստի ունակություն և մի քանի րոպեի ընթացքում հանգեցնում է մահի^[13][14]։

Ընկնել բարձրությունից

ԱՄՆ-ում բարձրությունից ընկնումը ամենատարածված ինքնասպանություններից մեկն է^[15] (քիչ, քան 2 % բոլոր գրանցված ինքնասպանություններից 2005 թվականին)^[11][16]։

Հոնկոնգում բարձրությունից ցատկելը ամենատարածված ինքնասպանության տեսակներից է, որը կազմում է ամբողջ գրանցած ինքնասպանություններից^[17][18] 52,1 %-ը (2006 թվականի վիճակագրություն)^[19]։ Հոնկոնգի համալսարանի ինքնասպանությունների հետազտությունների և կանխարգելման կենտրոնը պնդում է, որ^[20] այդքան տարածվածության պատճառը Հոնկոնգում բարձրահարկ շենքերի հեշտ մատչելիությունն է^[21]։

Հրազենի օգնությամբ

Տարածված տեսակներից մեկը հրազենի օգնությամբ ինքնասպանությունն է։ Աշխարհում այն տարածված է և կախված է զենքի հասանելիությունից։ Ինքնասպանության համար զենքի օգտագործումը Ավստրալիայում 10 % է^[22], ԱՄՆ-ում՝ 53,7 %^[23]։ կարող է տանել քրոնիկ ցավը, նվազեցնել մտավոր ունակությունները, շարժիչային գործառույթները, ուղեղային արյունահոսությունը, բեկորների ներթափանցումը արկղում եւ կարող է նաեւ առաջացնել պնեւմոֆեֆի եւ

Ինքնասպանության անհաջող փորձերից հետո, այն կարող է հասցնել քրոնիկ ցավերի, ինտելեկտուալ նվազեցնել մտավոր ունակությունները, շարժիչային գործառույթները, հնարավոր է նաև բեկորների ներթափանցում գանգի մեջ, նաև առաջացնում է pneumocerephaly և cerebrospinal հեղուկների արտահոսք։ Քունքի ոսկորի մեջ ոչ մահացու կրակոցը կարող է առաջացնել ժամանակային այտուցներ, մենինգիտ, աֆասիա, հեմիենոպիա, հեմիպլեգիա և ընդհանուր գանգամիջային բարդություններ։ Քունքի ոսկրին կրակոցից հետո վերապրածների 50 տոկոսը տառապում է դեմքի նյարդի վնասվածքներից, նրա խզվածքի պատճառով^[24][25]։

Հետազոտությունները, որոնք հրապարակվել են «New England Journal of Medicine and the National Academy of Science»-ում, հայտնաբերել է տանը հրազենի տիրապետման և դրա օգտագործման հետ կապված ինքնասպանության դեպքերի միջև կապը^[26][27], սակայն Միլեր Հեմենվեյի հետազոտություններում չեն գտնվել ստատիկ ինչ-որ կապ տանը զենք պահելու և ինքնասպանություն կատարելու միջև^[28], բացի 5-14 տարեկանում երեխանների ինքնասպանությունների դեպքեր^[28]։ 1980-ականներին և 1990-ականների սկզբին նկատվել է անչափահասների ինքնասպանությունների բացահայտ սպառնալիք, որտեղ կիրառվում էր զենք^[29], նաև այդպիսի ինքնասպանությունների քանակի կտրուկ բարձրացում նկատվել է 75 և բարձր տարեկան մարդկանց մոտ^[30]։

Երկու տարբեր հետազոտություններ, որոնք անցկացվեցին Կանադայում և Ավստրալիայում, որտեղ հրազենի պահման կանոնադրությունը ավելի խիստ է, ցույց են տվել, որ հրազենով ինքնասպանության տոկոսային թիվը նվազում է, իսկ մյուս միջոցները, որոնցից են կախումը՝ աճում է։ Ավստրալիայում ինքնասպանությունների թիվը աճում էր, մինչև ինչ-որ միջոցներ չեն կատարվել դրա դեմ^{[31][32][33][34][35][34][35]}։

Ծանոթագրություններ

1. Spicer RS, Miller TL. Suicide acts in 8 states: incidence and case fatality rates by demographics and method // American Journal of Public Health. — 2000.
2. Meerae Lim, Sang Uk Lee, Jong-Ik Park Difference in suicide methods used between suicide attempters and suicide completers // International Journal of Mental Health Systems. — 2014.
3. Vladeta Ajdacic-Gross, Mitchell G Weiss, Mariann Ring, Urs Hepp, et al. Methods of suicide: international suicide patterns derived from the WHO mortality database // Bulletin of the World Health Organization. — 2008.
4. Ojima T, Nakamura Y, Detels R Comparative study about methods of suicide between Japan and the United States // Journal of epidemiology. — 2004.
5. Värnik A, Kõlves K, et al. Suicide methods in Europe: A gender-specific analysis of countries participating in the “European Alliance Against Depression” // Journal of Epidemiology and Community Health. — 2008.
6. Roland Mergl, Nicole Koburger, Katherina Heinrichs, András Székely, Mónika Ditta Tóth What Are Reasons for the Large Gender Differences in the Lethality of Suicidal Acts? An Epidemiological Analysis in Four European Countries // PLoS ONE. — 2015. — PMID 26147965.
7. Cibis A1, Mergl R, Bramesfeld A, Althaus D, Niklewski G, Schmidtke A, Hegerl U. Preference of lethal methods is not the only cause for higher suicide rates in males // Journal of Affective Disorders. — 2012. — PMID 21937122.
8. Pounder, Derrick. «Lecture Notes in Forensic Medicine» (PDF). էջ 6. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011-06-14-ին. Վերցված է ապրիլի 16, 2011-ին.
9. Dutton MD. MBA, Richard P. «Pathophysiology of Traumatic Shock» (PDF). Web. Վերցված է օգոստոսի 23, 2013-ին.
10. Bukhari, AJ (2004). «Spaghetti wrist: management and outcome». J Coll Physicians Surg Pak. 14 ((10)): 608–11. doi:10.2004/JCPSP.608611. PMID 15456551. {{cite journal}}: Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (օգնություն); Unknown parameter |month= ignored (օգնություն)
11. «WISQARS Leading Causes of Death Reports». Վերցված է 2009-07-06-ին.
12. Kurzban, Robert (փետրվարի 7, 2011). «Why Can't You Hold Your Breath Until You're Dead?». Web. Վերցված է օգոստոսի 23, 2013-ին.
13. «Deaths Involving the Inadvertent Connection of Air-line Respirators to Inert Gas Supplies».
14. Goldstein M (2008). «Carbon monoxide poisoning». Journal of Emergency Nursing: JEN: Official Publication of the Emergency Department Nurses Association. 34 (6): 538–542. doi:10.1016/j.jen.2007.11.014. PMID 19022078. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (օգնություն)
15. http://articles.cnn.com/2002-01-10/world/britain.cessna_1_plane-light-aircraft-sas?_s=PM:WORLD Արխիվացված 2013-04-07 archive.today = CNN World News — SAS Soldier dies in plane plunge — 10 January 2002
16. David Dolinak, Evan W. Matshes and Emma O. Lew (2005). Forensic pathology: principles and practice. Academic Press. էջ 293. ISBN 0-12-219951-0.
17. Tony Banks, Storming the Falklands, My War and After (2012). Chapter 6. Little Brown Publishing. ISBN 978-0-7481-3060-3
18. Clive Emsley, Soldier, Sailor, Beggarman, Thief: Crime and the British Armed Services since 1914 (2013). Page 193. ISBN 978-0-19-965371-3.
19. «Statistics - III) Method Used in Completed Suicides». Faculty of Social Sciences, The University of Hong Kong. Արխիվացված է օրիգինալից 2009-09-10-ին. Վերցված է 2009-09-10-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
20. http://www.guardian.co.uk/world/2002/jan/16/law.military: The Guardian — The Forgotten Army, Clare Dyer (16 January 2002)
21. «遭家人責罵：掛住上網媾女唔讀書 成績跌出三甲　中四生跳樓亡». Apple Daily. օգոստոսի 9, 2009. Վերցված է 2009-09-10-ին. {{cite news}}: |first2= missing |last2= (օգնություն); |first= missing |last= (օգնություն)
22. «A review of suicide statistics in Australia». Government of Australia.
23. «U.S.A. Suicide: 2000 Official Final Data» (PDF). American Association of Suicidology.(չաշխատող հղում)
24. Backous, Douglas (օգոստոսի 5, 1993). «Temporal Bone Gunshot Wounds: Evaluation and Management». Baylor College of Medicine. Արխիվացված է օրիգինալից մայիսի 17, 2008-ին.
25. «Management of gunshot wounds» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2009-10-07-ին. Վերցված է 2012-01-15-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
26. Committee on Law and Justice (2004). «Executive Summary». Firearms and Violence: A Critical Review. National Academy of Science. ISBN 0-309-09124-1.
27. Kellermann; A.L.; F.P. Rivara; G. Somes; և այլք: (1992). «Suicide in the home in relation to gun ownership». New England Journal of Medicine. 327 (7): 467–472. doi:10.1056/NEJM199208133270705. PMID 1308093. {{cite journal}}: Unknown parameter |author-separator= ignored (օգնություն)
28. Miller, Matthew and Hemenway, David (2001). Firearm Prevalence and the Risk of Suicide: A Review. Harvard Health Policy Review. էջ 2. «One study found a statistically significant relationship between gun ownership levels and suicide rate across 14 developed nations (e.g. where survey data on gun ownership levels were available), but the association lost its statistical significance when additional countries were included.»
29. Cook, Philip J., Jens Ludwig (2000). «Chapter 2». Gun Violence: The Real Costs. Oxford University Press. ISBN 0-19-513793-0.
30. Ikeda, Robin M., Rachel Gorwitz, Stephen P. James, Kenneth E. Powell, James A. Mercy (1997). Fatal Firearm Injuries in the United States, 1962-1994: Violence Surveillance Summary Series, No. 3. National Center for Injury and Prevention Control.
31. «Bases.bireme.br». Bases.bireme.br. Վերցված է 2012-01-15-ին.
32. «Atypon-link.com». Atypon-link.com. 1970-01-01. Արխիվացված է օրիգինալից 2012-07-21-ին. Վերցված է 2012-01-15-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
33. «Questia.com». Questia.com. Վերցված է 2012-01-15-ին.
34. Kleck, Gary (2004). «Measures of Gun Ownership Levels of Macro-Level Crime and Violence Research» (PDF). Journal of Research in Crime and Delinquency. 41: 3–36. doi:10.1177/0022427803256229. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2006-09-20-ին. Վերցված է 2017-10-27-ին. «Studies that attempt to link the gun ownership of individuals to their experiences as victims (e.g., Kellermann, et al. 1993) do not effectively determine how an individual's risk of victimization is affected by gun ownership by other people, especially those not living in the gun owner's own household.» {{cite journal}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
35. Lott, John, John E. Whitley (2001). «Safe-Storage Gun Laws: Accidental Deaths, Suicides, and Crime» (PDF). Journal of Law and Economics. 44 (2): 659–689. doi:10.1086/338346. «It is frequently assumed that safe-storage laws reduce accidental gun deaths and total suicides. We find no support that safe-storage laws reduce either juvenile accidental gun deaths or suicides.»

Գրականություն

• Humphry, Derek. «Final Exit։ The Practicalities of Self-Deliverance and Assisted Suicide for the Dying». Dell. 1997. 240 стр.
• Philip Nitschke. «The Peaceful Pill Handbook». Exit International US, 2007. ISBN 0-9788788-2-5. 211 стр.
• Stone, Geo. «Suicide and Attempted Suicide։ Methods and Consequences». New York։ Carroll & Graf, 2001. ISBN 0-7867-0940-5.
• «Guide to a Humane Self-Chosen Death» Dr. Pieter Admiraal et al. WOZZ Foundation, Delft, The Netherlands. ISBN 90-78581-01-8. 112 стр
• Docker, Chris «Five Last Acts» (2nd edition) 2010. ISBN 978-1-4538-6937-6. 414 стр.
• Docker, Chris «The Exit Path» 2013 ISBN 978-1-4825-9409-6. 752 стр.

Արտաքին հղումներ

• Doctors who commit suicide, methods and statistics
• Suicide methods by effectiveness and agony