Իսխակ Ախմերով
| Իսխակ Ախմերով | |
|---|---|
| Ծնվել է | ապրիլի 7, 1901 |
| Ծննդավայր | Տրոիցկ, Troitsk Uyezd, Օրենբուրգի մարզ, Ռուսական կայսրություն |
| Մահացել է | 1975 |
| Մահվան վայր | Մոսկվա, ԽՍՀՄ |
| Քաղաքացիություն |  Ռուսական կայսրություն և  ԽՍՀՄ |
| Կրթություն | Մոսկվայի պետական համալսարան |
| Մասնագիտություն | սպա և հետախույզ |
| Ամուսին | Helen Lowry? |
| Պարգևներ և մրցանակներ |  և  |
 Iskhak Akhmerov Վիքիպահեստում | |
Իսխակ Ախմերով (թաթ.՝ Исхак Габдулла улы Әхмәров, ապրիլի 7, 1901, Տրոիցկ, Troitsk Uyezd, Օրենբուրգի մարզ, Ռուսական կայսրություն - 1975, Մոսկվա, ԽՍՀՄ), Խորհրդային հետախուզության սպա, գնդապետ, ԱՄՆ-ի խորհրդային ռեզիդենտության պետ 1937-1945 թվականներին։
Կյանք և գործունեություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Իսխակ Ախմերովը ազգությամբ թաթար է։ Ստանալով միջնակարգ կրթություն՝ 1921 թվականին, ուսումը շարունակել է Արևելքի ժողովուրդների կոմունիստական համալսարանում։ Մեկ տարի անց ընդունվել է Մոսկվայի պետական համալսարանի միջազգային հարաբերությունների ֆակուլտետը և ավարտել 1930 թվականին, աշխատել պետական անվտանգության մարմիններում։ 1930-1931 թվականներին մասնակցել է Ուզբեկական ԽՍՀ-ի և Տաջիկական ԽՍՀ-ի տարածքում բասմաչության դեմ պայքարին։
1932 թվականին Ախմերովին տեղափոխում են Միացյալ պետական քաղաքական վարչություն (ОГПУ, արտաքին հետախուզություն) և արտաքին գործերի ժողովրդական կոմիսարիատում կարճ պրակտիկա անցնելուց հետո ուղարկվում է Թուրքիա, ապա՝ Չինաստան։ 1935 թվականին նրան ապօրինի աշխատանքի են ուղարկել ԱՄՆ, որտեղ քիչ առաջ անհասկանալի հանգամանքներում մահացել է անօրինական հետախուզության մի ռեզիդենտ։ Նրան հաջողվեց արագ օրինականացնել և սկսել հետախուզական աշխատանքը: Նա հավաքագրեց մի շարք գործակալների Պետդեպարտամենտում, Ֆինանսների նախարարությունում և հետախուզական ծառայություններում, որտեղից կարևոր տեղեկություններ սկսեցին հոսել Մոսկվա, իսկ 1937 թվականից Ախմերովը գլխավորեց ԱՄՆ-ում անօրինական ռեզիդենտությունը։
1939 թվականին նա ամուսնացավ երիտասարդ, գրավիչ ամերիկուհու՝ ԱՄՆ կոմունիստական կուսակցության առաջնորդ Էրլ Բրաուդերի զարմուհու՝ Հելեն Լոուրիի հետ։ Տարեվերջին ժողովրդական կոմիսար Բերիան հրաման ստացավ Մոսկվա հետ կանչելու Ախմերովի կայանի ողջ անձնակազմը, ինչը լրջորեն խաթարեց ԱՄՆ-ում խորհրդային հիմնական տեղեկատվական բազան: ԳՈՒԳԲ-ի 5-րդ վարչությունում[1] որոշեցին չտեղափոխել Ախմերովի ամենաարժեքավոր գործակալներին, որպեսզի նվազեցնեն նրանց վերծանման ռիսկերը:
1940 թվականի հունվարին Մոսկվայում Ժողովրդական կոմիսարը կազմակերպեց հետախույզների գրեթե ողջ հին գվարդիայի պատժիչ գործողություն, շատերը բռնադատվեցին, ոմանք գնդակահարվեցին։ Ախմերովը և մի շարք այլ փորձառու հետախույզներ իջեցվել են վերապատրաստվողների մակարդակի և տեղափոխվել ՆԿՎԴ հատուկ նշանակության դպրոց-ի կուրսանտների հրամանատարության տակ։
|
Դուք պատկերացնում եք իմ վիճակը։ Ես՝ քսանհինգ տարեկան մի երիտասարդ, ով երբևէ չէի եղել շղթայի հետևում և դեռ չէի տեսել, այսպես ասած, կենդանի գործակալ, պետք է վերահսկեի երեք փորձառու անօրինական հետախույզների՝ աշխատանքային մեծ փորձով - կուրսանտ Վիտալի Պավլովի հուշերից
|
|
Հայրենական մեծ պատերազմի բռնկումով որոշվեց Ախմերովին վերադարձնել ԱՄՆ և հնարավորինս արագ գործարկել Վաշինգտոնում ապօրինի ցանցը, որը սառեցվել էր 1940 թվականին։ Խորհրդային հետախուզական ծառայության ամենափայլուն գործողություններից մեկը, որի նախաձեռնողն ու հեղինակը Ախմերովն էր, «Ձյուն» օպերացիան, ազդեց Ճապոնիայի՝ ԽՍՀՄ-ի վրա հարձակվելուց հրաժարվելու վրա։
Այնուհետև Ախմերովը ղեկավարել է Միացյալ Նահանգների խորհրդային կայանը մինչև 1945 թվականը։ Ախմերովը ռուսերենից և թաթարերենից բացի ազատ տիրապետում էր թուրքերենին, անգլերենին և ֆրանսերենին։
1946 թվականին Մոսկվա վերադառնալուց հետո Ախմերովը նշանակվել է ԽՍՀՄ պետական անվտանգության նախարարության անօրինական հետախուզության վարչության (1954 թվականից՝ ԿԳԲ) ղեկավարի տեղակալ և այդ պաշտոնում աշխատել մոտ 10 տարի[2]։
Անօրինական հետախուզության ոլորտում հատուկ առաջադրանքներ կատարելու համար գնդապետ Ախմերովը պարգևատրվել է Կարմիր դրոշի երկու շքանշանով, Պատվո նշանի շքանշանով և բազմաթիվ մեդալներով։ Պարգևատրվել է նաև «Պետական անվտանգության ծառայության պատվավոր աշխատակից» կրծքանշանով։
Ախմերովը մահացել է 1976 թվականին։ Թաղված է Խիմկիի գերեզմանատանը։
Կեղծանուններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Հայտնի է, որ Ախմերովն օգտագործել է «William Grienke», «Michael Green», «Michael Adamec» և մի քանի այլ կեղծանուններ, երբ գտնվում էր ԱՄՆ-ում: Խորհրդային հետախուզական հաղորդագրությունների «Վենոնա» նախագծում, որը վերծանում էր խորհրդային հետախուզության հաղորդագրությունները, Ախմերովի ծածկաանուններն են «Մայոր» և «Ալբերտ»[3]:
Հիշատակ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- 2011 թվականի ապրիլի 7-ին խորհրդային լեգենդար հետախույզ Իսխակ Աբդուլովիչ Ախմերովի ծննդյան 110-ամյակի պատվին տեղի ունեցավ հուշատախտակի հանդիսավոր բացումը[4]։
- 2015 թվականի ապրիլի 16-ին Չելյաբինսկում, А́лое по́ле այգում (Հետախույզների հրապարակի Պիոներների պալատի բակում) բացվել է Իսխակ Աբդուլովիչ Ախմերովի հուշարձանը[5]։
- 2015 թվականի դեկտեմբերի 14-ին տեղի ունեցավ Մաքսիմ Բոդյագինի «Ախմերով. սխրանքի պատմությունը» գրքի շնորհանդեսը[6]։
- Թաթարստան-ի Կազան քաղաքի Սովետսկի շրջանում կա Ախմերովի անվան փողոց։
- «Հետախուզության պետ» սերիալում Ախմերովի դերում հանդես է եկել Եգոր Բերոևը։
Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Антонов В. С., Карпов В. Н. Тайные информаторы Кремля. Нелегалы. — М.: ОЛМА-ПРЕСС Образование, 2002. — 352 с. — (Досье). — 5000 экз. — ISBN 5-94849-019-X
- Энциклопедия секретных служб России / Автор-составитель А.И.Колпакиди. — М.: АСТ, Астрель, Транзиткнига, 2004. — С. 425—426. — 800 с. — ISBN 5-17018975-3
- Haynes, John Earl; Klehr, Harvey (2000). Venona: Decoding Soviet Espionage in America. New Haven: Yale University Press. էջ 99 (Bentley), 99–100 (Price), 118 (Perlo, Bentley, Golos), 121 (Perlo, Bentley), 122 (Silvermaster), 130 (wife, Silvermaster), 134–135 (Silvermaster), 146 (Silvermaster), 153–156 (Straight), 154–155 (bio), 155 (wife as partner), 203 (Duggan), 221 (Zubilin), 226 (Silvermaster), 391 (major Soviet source). ISBN 0300084625. Վերցված է 23 January 2017-ին.
- Richard C.S. Trahair and Robert Miller, Encyclopedia of Cold War Espionage, Spies, and Secret Operations (New York: Enigma Books, 2008) 978-1-929631-75-9
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ «Архивированная копия». Արխիվացված է օրիգինալից 2021-05-18-ին. Վերցված է 2022-04-26-ին.
{{cite web}}: Unknown parameter|deadurl=ignored (|url-status=suggested) (օգնություն) - ↑ Михаил Бирин. «Исхак Ахмеров: «Не будь его, Союз бы разорвали пополам!»» (ռուսերեն). БИЗНЕС Online. Արխիվացված է օրիգինալից 2019-09-24-ին. Վերցված է 2019-09-24-ին.
{{cite web}}: Unknown parameter|deadurl=ignored (|url-status=suggested) (օգնություն) - ↑ Benson, Robert L. (2001). «The Venona Story». էջ 35. Վերցված է 22 January 2017-ին.
- ↑ «Об открытии мемориальной доски на сайте ФГОУ ВПО Уральская государственная академия ветеринарной медицины». Արխիվացված է օրիգինալից 2011-04-03-ին. Վերցված է 2011-03-31-ին.
{{cite web}}: Unknown parameter|deadurl=ignored (|url-status=suggested) (օգնություն) - ↑ «На Алом Поле открыли памятник легендарному разведчику». Արխիվացված է օրիգինալից 2020-02-17-ին. Վերցված է 2022-06-04-ին.
{{cite web}}: Unknown parameter|deadurl=ignored (|url-status=suggested) (օգնություն) - ↑ «Книгу о подвиге разведчика Исхака Ахмерова презентует Челябинский государственный краеведческий музей». Урал-пресс-информ. Արխիվացված է օրիգինալից 2015-12-22-ին. Վերցված է 2015-12-15-ին.
{{cite web}}: Unknown parameter|deadurl=ignored (|url-status=suggested) (օգնություն)
Արտաքին հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Հոդված Ախմերովի մասին ՌԴ արտաքին հետախուզական ծառայության կայքում
- Հետախույզ Ախմերովի գաղտնագրված կյանքը
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Իսխակ Ախմերով» հոդվածին։ |
