Իրվինգն ընդդեմ Լիպշտադտի

Իրվինգն ընդդեմ Լիպշտադտի
Մեղադրյալ(ներ)	Penguin Books և Դեբորա Լիպշտադտ
Մեղադրող	Դևիդ Իրվինգ
Երկիր	Միացյալ Թագավորություն
Վարչական շրջան	Լոնդոն
Դատարան	High Court of Justice?
Գլխավոր դատավոր	Charles Gray?
Դատի սկիզբ	սեպտեմբերի 5, 1996
Դատի վերջ	ապրիլի 11, 2000
Տեքստի իրավական մեջբերում	[2000] EWHC QB 115
Իրավասությունը տարածվում է	England and Wales?

Իրվինգն ընդդեմ Լիպշտադտի, դատական գործընթաց, որը տեղի է ունեցել Մեծ Բրիտանիայում 1996 թվականից մինչև 2000 թվականը։ Դատավարության կողմերն են եղել բրիտանացի գրող Դևիդ Իրվինգը՝ որպես հայցորդ և ամերիկացի պատմաբան Դեբորա Լիպշտադտն ու Penguin Books հրատարակչությունը՝ որպես պատասանող։ Իրվինգը նրանց մեղադրել է զրպարտության և իր գիտական ու գործնական համբավին վնաս հասցնելու մեջ։

Դատական լսումներն սկսել են 2000 թվականի հունվարի 11-ին և ավարտվել նույն թվականի ապրիլի 11-ին։ Դատարանը ճանաչել է Լիպշտադտի ու հրատարակչության իրավացիությունը։ Դատավարությունն արժանացել է հասարակության մեծ ուշադրությանը ոչ միայն Մեծ Բրիտանիայում։

Կոնֆլիկտ

1993 թվականին ամերիկացի պատմաբան Դեբորա Լիպշտադտը հրատարակել է «Հոլոքոստի ժխտումը։ Ահագնացող հարձակում ճշմարտության ու հիշողության վրա» (անգլ.՝ Denying the Holocaust: The Growing Assault on Truth and Memory)^[1] գիրքը՝ նվիրված Հոլոքոստը ժխտողներին ու նրանց փաստարկումներին և մասնավորապես Դևիդ Իրվինգին։ Լիպշտադտն Իրվինգին բնութագրել է որպես առավել վտանագավոր նեոնացիստներից և Հոլոքոստը ժխտողներից մեկը, քանի որ նա շատ ավելի խելացի ու կրթված է, քան Հիտլերի սովորական հետևորդները և իր հայացքները պրոպագանդում է բավական նուրբ ու մտածված կերպով։

Սկզբում Իրվինգի միակ արձագանքը Լիպշտադտի գրքի հրատարակությանը եղել է այն, որ նա հայտնվել է Ատլանտայում Լիպշտադտի ելույթներից մեկի ժամանակ և կրկնել նախկինում տված խոստումը՝ հազարական դոլար տալ նրանց, ովքեր կապացուցեն «հրեական հարցի վերջնական լուծման» պատմական արժանահավատություն^[2]։

1996 թվականին Իրվինգը բրիտանական դատարանում հայց է ներկայացրել ընդդեմ Դեբորա Լիպշտադտի ու Penguin Books հրատարակչության՝ նրանց մեղադրելով զրպարտության և իր գիտական ու գործնական համբավին վնաս հասցնելու մեջ։ Իրվինգն ընդգծել է, որ ինքը հանդես է գալիս ոչ թե իր հակառակորդների՝ սեփական կարծիք ունենալու և ուրիշներին կշտամբելու, այլ իրեն նեոնացիզմի մեջ մեղադրելու դեմ^[2]։

Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ բրիտանական դատարանում ապացույցները հավաքելու պարտականությունը դրված է պատասխանող կողմի վրա, Դեբորա Լիպշտադտն ու Penguin Books հրատարակչությունն ստիպված են եղել շատ ջանք թափել^[3][4]։ Գործը հաղթելու համար պատասխանող կողմը պետք է ապացուցեր, որ Իրվինգը միտումնավոր կերպով աղավաղել է պատմական փաստերը, այսինքն՝ Հոլոքոստը իրական պատմական փաստ է^[5]։

Լիպշտադտը գործի մեջ ներգրավել է թագավորական փաստաբան Ռիչարդ Ռեմպտոնին, Էնթոնի Ջուլիուսին և Ջեյմս Լիբսոնին, իսկ հրատարակչությունը՝ իրավաբաններ Քևին Բեյսին ու Մարկ Մեթմանին, ովքեր մաստագիտացած էին զրպարտության վերաբերյալ գործերում։

Դատարանում գործի լսումն սկսվել է 2000 թվականի հունվարի 11-ին^[6]։

Դատական փորձաքննություն

Պատասխանող կողմը որպես փորձագետ հրավիրել է բրիտանացի պատմաբան Ռիչարդ Էվանսին, ով զբաղվում էր Երրորդ ռայխի պատմության ուսումնասիրությամբ։ Էվանսն ուսումնասիրել է Իրվինգի գրքերը, հրապարակումներն ու ելույթները՝ պարզելու համար, թե արդյոք Հոլոքոստի ժխտումը եղել է Իրվինգի քաղաքական հետաքրքրությունների ու հայացքների պատճառով կատարված միտումնավոր մանիպուլյացիաների արդյունք։ Էվանսն Իրվինգի աշխատանքներում գտել է մի շարք դեպքեր, որոնցում նա օգտագործել է կեղծ փաստաթղթեր, անտեսել փաստաթղթերով հիմնավորված փաստերը, ընտրողաբար մեջբերումներ կատարել աղբյուրներից՝ քաղվածքները ներկայացնելով համատեքստից դուրս^[7]։

Մասնավորապես Իրվինգը խիստ չափազանցրել է Դրեզդենի ռմբակոծումների ժամանակ զոհվածների թիվը և պակասեցրել Հոլոքոստի զոհերի թիվը։ Ընդ որում նա մշտապես ոչ ճիշտ համեմատություններ է կատարել այդ ռմբակոծումների և Հոլոքոստի միջև՝ որպես հավաստի աղբյուրներ օգտագործելով այնպիսի փաստաթղթեր, որոնց մասին ստույգ հայտնի է, որ դրանք կեղծ են։

Իրվինգը հավաստիացրել է, Հիտլեր ոչինչ չգիտեր Հոլոքոստի մասին։ Էվանսն ապացուցել է, որ դա չի համապատասխանում իրականությանը, և որ Իրվինգն անտեսել է տասնյակ հավաստի աղբյուրներ՝ փոխարենը ներկայացնելով զրույցներ կողմնակալ անձանց հետ, ինչպիսին է Հիտլերի անձնական վարորդը։ Էվանսը նաև պարզել է, որ Իրվինգի՝ հարցազրույցն անցկացնելու ոչ ճիշտ մեթոդը հանգեցրել է իր դիրքորոշումն ապացուցող վկայությունների ստացմանը։

Իրվինգը հավաստիացնում էր, որ Հոլոքոստը՝ որպես ոչնչացման համակարգ, չի եղել։ Նա նաև պնդում էր, որ Հոլոքոստի զոհերի թիվը կազմում է 1 միլիոնից պակաս մարդ, և որ այդ մարդկանցից շատերը մահացել են հիվանդության հետևանքով և ոչ թե նպատակաուղղված ոչնչացման արդյունքում։ Էվանսը ցույց է տվել, որ դա չի համապատասխանում իրականությանը և ցույց է տվել, որ Իրվինգն աղավաղում է պատմական փաստաթղթերը. նա մերժում էր բազմաթիվ հասժվաստի աղբյուրներ հօգուտ առանձին վիճելի ու կասկածելի աղբյուրների։ Իրվինգը հերքում էր իր դիրքորոշմանը հակասող պատմական փաստաթղթերի հավաստիությունը նույնիսկ այն ժամանակ, երբ կասկածելու ոչ մի հիմք չկար։ Մասնավորապես նա բազմիցս ասել է, որ Աննա Ֆրանկի օրագիրը կեղծ է, և շարունակել պնդել դա նույնիսկ դատական փորձաքննությունից հետո, որը հաստատել է փաստաթղթի վավերականությունը։

Իրվինգը պնդում էր, որ հրեաների ու նացիզմի այլ կալանավորների ոչնչացման համար նախատեսված գազի խցիկներ երբեք գոյություն չեն ունեցել։ Էվանսն ապացուցել է, որ դա ճիշտ չէ, և ցույց է տվել, թե ինչպես է Իրվինգը եկել այլ եզրահանգմանը։ Իրվինգը մասնավորապես հիմք է ընդունել Գեբելսի օրագրերը՝ առանց հաշվի առնելու համատեքստը։ Նա հաջորդաբար օգտագործել է բնօրինակն ու նրա անգլերեն թարգմանությունը այնպես, որ համատեքստից դուրս ներկայացված քաղվածքներն ապացուցել են իր դիրքորոշման ճիշտ լինելը։

Դրանից բացի Էվանսն ապացուցել է, որ Իրվինգը կապված է հայտնի հակասեմական կազմակերպությունների հետ։ Նա ցույց է տվել, որ Իրվինգը բազմիցս ռասիստական ու հակասեմական բովանդակությամբ ուղղակի հայտարարություններ է արել։

Դատարանում ելույթ են ունեցել նաև այլ փորձագետներ^[8].

• Պրոֆեսոր Պետեր Լոնգերիխ, Լոնդոնի համալսարանի Հոլոուեյ քոլեջի գերմանական բաժնի դասախոս, նացիզմի ու Երրորդ ռայխի պատմության մասնագետ։ Նա ներկայացրել է վկայություններ նացիստների կողմից Եվրոպայի հրեաների ոչնչացման ծրագրի գոյության և հրեաների հետապնդման գործում Հիտլերի դերի մասին։
• Ռոբերտ Յան վան Պելտ, ճարտարապետության պրոֆեսոր Ուոթերլու համալսարանի (Կանադա) ճարտարապետության դպրոցում։ Նա դատարանին է ներկայացրել եզրակացություն Օսվենցիմի՝ հենց որպես մահվան ճամբար կառուցված և օգտագործված լինելու մասին։
• Քրիստոֆեր Բրաունինգ, պատմության ամերիկացի պրոֆեսոր Խաղաղօվկիանոսյան լյութերական համալսարանում (Տակոմա, Վաշինգտոն նահանգ)։ Վկայություն է տվել «հրեական հարցի վերջնական լուծման» մեթոդների, այդ թվում նաև Արևելքում հրեաների գնդակահարությունների և մահվան ճամբարներւոմ նրանց գազով խեղդելու (Օսվենցիմից բացի) վերաբերյալ։
• Հայտո Ֆունկե, քաղաքական գիտությունների պրոֆեսոր Բեռլինի անկախ համալսարանում։ Ներկայացրել է եզրակացություն այն մասին, որ Իրվինգը կապ ունի նեոնացիստների ու աջ ուժերի հետ, այդ թվում նաև Գերմանիայում։

Ռիչարդ Էվանսի ու մյուս փորձագետների եզրակացությունները պատասխանող կողմին օգնել են հաղթել դատը։ Հետագայում Ռիչարդ Էվանսն այդ գործի մասին գրել է «Սուտ Հիտլերի մաիսն։ Պատմությունը, Հոլոքոստն ու դատը Դևիդ Իրվինգի հետ» (անգլ.՝ Lying About Hitler: History, Holocaust, and the David Irving Trial) գիրքը, որ «Դևիդ Իրվինգը, Հիտլերն ու Հոլոքոստի ժխտումը» (անգլ.՝ David Irving, Hitler and Holocaust Denial) խորագրով ներկայացված է Էմորիի համալսարանի կայքում^[9]։

Դատավճիռ

2000 թվականի ապրիլի 11-ին դատավոր Գրեյը հրապարակել է 333 էջանոց դատավճիռը^[3]։ Իրվինգի բոլոր պահանջները մերժվել են, և նա պարտավորվել է վճարել 3 մլն ֆունտ՝ որպես դատական ծախսերի փոխհատուցում^[10][11]։

Դատարանը որոշել է, որ Իրվինգն բազմիցս հայտարարություններ է կատարել՝ նպատակ ունենալով Հոլոքոստի մասշտաբները ներկայացնել եղածից պակաս։ Դատարանի կարծիքով՝ Իրվինգը միտումնավոր կերպով մանիպուլյացիաներ է արել փաստաթղթերի հետ կապված, և դրա պատճառ եղել է նրա հակասեմական լինելը^[7][12]։ Դատարանի վճռում Իրվինգը կոչվել է հակասեմական և ռասիստ, որ կապ ունի նեոնացիստական կազմակերպությունների հետ^[13]։

Հատված դատավորի եզրափակիչ ելույթից^[14]  

Արդյոք Իրվինգը «Հոլոքոստը ժխտող» է

Ես անվիճելի եմ համարում այն փաստը, որ Իրվինգը Հոլոքոստի ժխտող է։ Նա ոչ միայն ժխտել է Աուշվիցում գազի խցիկների գոյությունը և պնդել, թե ոչ մի հրեա չի խեղդվել այնտեղ, նա դա արել է շատ հաճախ, իսկ երբեմն էլ շատ վիրավորական ձևով։ Նրա պնդումը, թե Քենեդիի մեքենայի ետևի նստարանին Չապակվիդիկում ավելի շատ մարդ է մահացել, քան Աուշվիցի գազի խցիկներում, ականատեսների փաստարկումների ժխտումը իբրև ստախոսների կամ հոգեկան հիվանդների, նրա հղումը Աուշվիցում կենդանի մնացածների միությանը՝ իբրև ստախոսների և այլն։

Իրվիգն ավելի նդհանուր հայտարարություններ էլ է արել՝ նպատակ ունենալով նվազեցնել Հոլոքոստի մասշտաբները։ Օրինակ՝ նա պնդել է, թե հրեաներին Արևելքում գնդակահարել են առանձին բանդիտներ ու հանցագործներ, և որ գոյություն չեն ունեցել զանգվածային ոչնչացման հրահանգներ կամ քաղաքականություն։ Իրվինգի այն հավաստիացումը, որ պատասխանողները բնորոշել են որպես Հոլոքոստի ժխտում, սուտ է այն իմաստով, որ չի հենվում ոչ մի վկայության վրա։

Այսպիսով, ապացուցված է, որ հրեաների գնդակահարությունն Արևելքում եղել է համակարգված և ուղղորդվել է Բեռլինից, ընդ որում՝ Հիտլերն իմացել է գնդակահարությունների մասին և հավանության է արժանացրել դրանք, որ Ռեյնհարդի մի քանի ճամբարներում եղել են գազի խցիկներ, և հարյուր հազարավոր հրեաներ զոհվել են դրանցում (դատի ընթացքում Իրվինգը դա ընդունել է), որ Աուշվիցում նույնպես եղել են գազի խցիկներ, որտեղ ևս հարյուր հազարավոր հրեաներ են խեղդվել։

Ես եզրակացնում եմ, որ Իրվինգի կողմից այդ ենթադրությունների ժխտումը հակասում է ապացույցներին։

Արդյոք Իրվինգը հակասեմական է և ռասիստ։

Ինձ թվում է, որ Իրվինգի պնդումների մե մասը, եթե ոչ բոլորը, հստակ ապացույցներ են այն բանի, որ Իրվինգը հակասեմական է։

Նրա խոսքերն ուղղված են հրեաների դեմ (անհատապես կամ կոլեկտիվ) այն իմաստով, որ դրանք թշնամական են, քննադատական, վիրավորական և ծաղրական նրանց բնութագրերի ու արտաքինի վերաբերյալ։ Բավական են մի քանի օրինակներ. Իրվինգը պնդում է, որ հրեաներին արժանավորապես չեն սիրում, որ նրանք իրենք են Հոլոքոստի տեղիք տվել, որ հրեա ֆինանսիստներն անազնիվ են, որ հրեաները հակասեմականության տեղիք են տալիս իրենց ագահությամբ ու կեղծավորությամբ, որ հրեաները մարդկության փրփուրն են, որ հրեաները փախչում ու թաքնվում են աննկատելիորեն՝ չկարողանալով տանել ցերեկային լույսը...

Իրվինգն արդարացրել է իր խոսքերը՝ դրանք բացատրելով որպես հրեաներին զգուշացնելու փորձ, որ նրանք իրենց վարքով հասարակությանը չտրամադրեն իրեց դեմ։ Եթե նա ուզենար ասել հենց սա, ես չեմ հավատում, թե նա օգտագործեր այսքան վիրավորական ձև...

Ես համաձայն եմ, որ հրեաներին կարելի է քննադատել այնպես, ինչպես և մյուսներին։ Բայց ինձ թվում է, որ Իրվինգը պարբերաբար խախտել ու խախտում է խելամիտ քննադատության ու հրեա ժողովրդին անարգելու միջև եղած սահմանը, ինչը հիմնված է նախապաշարմունքների վրա։

Եզրակացությունը, որ կարելի է անել այն ամենից, ինչ ասել և գրել է Իրվինգը, այն է, որ նա հակասեմական է։

Այն եզրակացությունը, որ Իրվինգը ռասիստ է, արվել է համանման պատճառներով։ Եվ դա զարմանալի չէ, քանի որ հակասեմականությունը ռասիզմի մի ձև է։

Բնօրինակ տեքստ (անգլ.)  

Whether Irving is a “Holocaust denier”

Even so, it appears to me to be incontrovertible that Irving qualifies as a Holocaust denier. Not only has he denied the existence of gas chambers at Auschwitz and asserted that no Jew was gassed there, he has done so on frequent occasions and sometimes in the most offensive terms... his claim that more people died in the back of Kennedy’s car at Chappaquiddick than died in the gas chambers at Auschwitz; his dismissal of the eye-witnesses en masse as liars or as suffering from a mental problem; his reference to an Association of Auschwitz Survivors and Other Liars or “ASSHOLS”...

Irving has also made broader claims which tend to minimise the Holocaust. For example he has claimed that the Jews in the East were shot by individual gangsters and criminals and that there was no direction or policy in place for mass extermination to be carried out... It is part of the Defendants’ case on justification that the statements made by Irving which are apostrophised by the Defendants as Holocaust denials are false in the sense that they are unsupported by the evidence.

I have already made findings that the evidence supports the following propositions: that the shooting of the Jews in the East was systematic and directed from Berlin with the knowledge and approval of Hitler; that there were gas chambers at several of the Operation Reinhard camps and that (as Irving during the trial admitted) hundreds of thousands of Jews were killed in them and that there were gas chambers at Auschwitz, where hundreds of thousands more Jews were gassed to death. It follows that it is my conclusion that Irving’s denials of these propositions were contrary to the evidence.

Anti-semitism

It appears to me to be undeniable that most, if not all, of the statements set out in paragraph 9.5 reveal clear evidence that, in the absence of any excuse or suitable explanation for what he said or wrote, Irving is anti-semitic. His words are directed against Jews, either individually or collectively, in the sense that they are by turns hostile, critical, offensive and derisory in their references to semitic people, their characteristics and appearances. A few examples will suffice: Irving has made claims that the Jews deserve to be disliked; that they brought the Holocaust on themselves; that Jewish financiers are crooked; that Jews generate anti-semitism by their greed and mendacity; that it is bad luck for Mr Wiesel to be called ‘Weasel’; that Jews are amongst the scum of humanity; that Jews scurry and hide furtively, unable to stand the light of day; that Simon Wiesenthal has a hideous, leering evil face; and so on.

In the preceding paragraph I did introduce the caveat that the evidence of Irving’s anti-semitism is clear in the absence of any excuse or sensible explanation for his words. It is possible to envisage circumstances in which words, which on their face are anti-semitic, turn out on analysis to be susceptible of innocent explanation. Irving did advance a number of reasons why he claims it is unreasonable to regard him as an anti-semite. I have summarised them at paragraphs 9.9 to 9.17 above.

The principal explanation or justification offered by Irving for his comments about Jews is that he is seeking to explain to Jews why anti-semitism exists and not himself adopting the anti-semitism. But I do not think that this was the message that Irving was seeking to convey to his audiences and it was certainly not the sense in which his remarks were understood. Irving advances a similar justification of his characterisation of the Jewish stereotype as an attempt to warn Jews not to enhance by their conduct the negative public perception of them. If this were Irving’s objective, I do not believe that he would have used such offensive language. If (as Irving claims) his remark about Wiesenthal was a joke, it was an anti-semitic joke.

I have more sympathy for Irving’s argument that Jews are not immune from his criticism. He said that he was simply expressing legitimate criticisms of them. Irving gave as an example what he claimed was his justified criticism of the Jews for suppressing his freedom of expression. Another legitimate ground of criticism might be the manner in which Jews in certain parts of the world appear to exploit the Holocaust. I agree that Jews are as open to criticism as anyone else. But it appears to me that Irving has repeatedly crossed the divide between legitimate criticism and prejudiced vilification of the Jewish race and people. I can well understand too that, because of his perceived views, Irving and his family have from time to time been subjected to extreme pressure, for example when his flat house was besieged by rioters in 1994 (see paragraph 9.14 above). In the heat of the moment ill-considered remarks are often made. But it is in just such circumstances that racial prejudice manifests itself. In my view that is what occurred in 1994.

The inference which in my judgment is clearly to be drawn from what Irving has said and written is that he is anti-semitic.

Racism

I have concluded that the allegation that Irving is a racist is also established for broadly analogous reasons. This is unsurprising for anti-semitism is a form of racism.

Բողոքարկում

Իրվինգը չի համաձայնել դատարանի վճռի հետ և բողոք է ներկայացրել։ Այն դատարանը քննել է 2001 թվականի հուլիսին, իսկ Իրվինգն ինքը դատին ներկա չի եղել։ Իրվինգի փաստաբան Դևիսը պնդել է, թե իր պաշտպանյալը կարող էր հանդես բերել անփութություն որպես պատմաբան, բայց միտումնավոր չի ստել։ Այնուամենայնիվ, բողոքը քննող դատավորները եկել են այն եզրահանգման, որ դատավոր Գրեյի դատավճիռը եղել է «լիարժեքության ու ոճի» օրինակ և այն թողել են ուժի մեջ^[6]։ Իրվինգի բողոքը մերժվել է^[15]։

2002 թվականի մայիսի 21-ին դատարանը որոշել է, որ Իրվինգն անվարկունակության պատճառով չի ազատվում օրենքի առջև պատասխանատվությունից^[16]։ Դատական ծախսերի փոխհատուցման համար Իրվինգն ստիպված է եղել վաճառել իր տունն Անգլիայում, ինպես նաև իրեն հայտարարել է սնանկ^[17][18]։

Արձագանքներ

Դատավարությունն արժանացել է հասարակության ուշադրությանը ոչ միայն Մեծ Բրիտանիայում^[3]։ Դատից հետո լրագրող Դ. Գուտենպլանը հրատարակել է գիրք, որում ներկայացրել է երկու կողմերի հայացքները։ Դատավարությունն ու դատավճիռը մեկնաբանել են խոշոր պարբերականներ։ Մասնավորապես Նյու Յորք Թայմսը գրել է^[6].

Այս դատավճիռը ջախջախում է այն համոզումը, թե Իրվինգն ավելին է, քան Հիտլերի տնաբույծ պաշտպան։

Դատարանի որոշումն ակտիվ քննարկվել է ակադեմիական շրջանում։ Բրիտանացի պատմաբան Դևիդ Ցեսարանին ողջունել է դատավճիռը։ Նա համարում է, որ խոսքը վերաբերում է ոչ միայն անցյալին, այլև ապագային։ Նրա կարծիքով՝ Հոլոքոստի ժխտումը նացիզմի վերականգնման փորձ է։ Ամերիկացի պատմաբան Դենիել Գոլդհագենը կարծում է, որ դատարանում պատմական հարցեր չեն որոշվում, իսկ Իրվինգին ընդհանրապես պետք չէ լուրջ ընդունել. այն քննարկումը, թե արդյոք Հոլոքոստն իրականություն է, թե ոչ, անհեթեթ է, ինչպես եթե քննարկվեն այն հարցերը, թե արդյոք եղել է ստրկատիրություն ԱՄՆ-ում, կամ պատմական փաստ է արդյոք Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը^[19]։

Ծանոթագրություններ

1. Deborah Lipstadt, Denying the Holocaust: The Growing Assault on Truth and Memory, Penguin, New-York, 1993; London, 1994
2. Цветков А. Что расскажем детям // Радио Свобода. — 29.02.2000.
3. Кушнир Б. Одна,но пламенная страсть // Вестник : журнал. — 5 марта 2003. — № 5 (316).
4. Резник С. Е. Индустрия поклёпа // Чайка : журнал. — Seagull Publications Corporation, 1 августа 2001. — № 7 (7).
5. Taylor C. Evil takes the stand(անգլ.) // Salon. — May 23, 2001.
6. «Ирвинг против Липштадт». Holocaust Denial on Trial. Университет Эмори. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հոկտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 11-ին.
7. Evans, Richard. Lying About Hitler: History, Holocaust, and the David Irving Trial, London. Perseus Books, 2002 год, (անգլ.)
8. М. Альтман, 2001, էջ 76-77
9. Richard J. Evans. «David Irving, Hitler and Holocaust Denial». Holocaust Denial on Trial (անգլերեն). hdot.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հոկտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 11-ին.
10. Индустрия поклепа
11. «Дэвид Ирвинг — виновен». Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ մայիսի 13-ին. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
12. R.J. van Pelt, The case for Auschwitz: Evidence from the Irving Trial, Indiana University Press, 2002
13. «В Австрии задержан "отрицающий Холокост"». Би-би-си. Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 11-ին.
14. М. Альтман, 2001, էջ 78
15. «Лондонские судьи отклонили апелляцию историка-антисемита Дэвида Ирвинга». jewish.ru. 21.07.2001. Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 11-ին.
16. Суд вынес решение против отрицателя Холокоста
17. «Holocaust denier bankrupt» (անգլերեն). BBC News. 4 March, 2002. Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 11-ին.
18. Раз табу, два табу
19. «History's verdict on Holocaust upheld» (անգլերեն). The Guardian. Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 15-ին.

Գրականություն

• Альтман М. М. Приложение 2. Судебный процесс по делу: Д. Ирвинг против Деборы Липстадт. // Отрицание Холокоста: история и современные тенденции / И. А. Альтман (состав.). — М.: Фонд «Холокост», 2001. — С. 75-78. — 88 с. — (Российская библиотека Холокоста). — 1500 экз. — ISBN 978-5-8989-7008-6.
• Richard J. Evans. Lying about Hitler: History, Holocaust, and the David Irving Trial. — New York: Basic Books, 2001. — 336 p. — ISBN 978-0465021529
• D. Guttenplan, The Holocaust on Trial, W.W. Norton and Co, New York, London, 2001
• Marouf Hasian, Jr. Holocaust Denial Debates: The Symbolic Significance of Irving V. Penguin & Lipstadt(անգլ.) // Communication Studies. — 2002. — Т. 53. — № 2.(չաշխատող հղում)
• Schneider, Wendie Ellen. Objective Historian Standard Applied to Determine Libel in Irving V. Penguin Books Ltd(անգլ.) // The Yale Law Journal. — 2001. — Т. 110. — № 8.
• Henderson, A. Scott. Fighting for the Past: Lessons from the David Irving Trial(անգլ.) // Social Education. — 2008. — Т. 72. — № 6.

Արտաքին հղումներ

• «Ирвинг против Липштадт». Holocaust Denial on Trial. Университет Эмори — Материалы конфликта. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հոկտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 11-ին.