Կադոմացու

Կադոմացու

Ենթակատեգորիա	• արտեֆակտ  • զարդապատկեր   • New Year's decoration
Երկիր	Ճապոնիա
Նյութ	սոճի, Բամբուկազգիներ, Prunus mume

Կադոմացուն Կոբեի տաճարի դարպասների մոտ

Կադոմացու, ամանորյա զարդարանք Ճապոնիայում։ Ավանդական Սինտոիզմի պիտույք։ Սովորաբար պատրաստվում է սոճուց, բամբուկից, պտերից և ծղոտե պարանով կապած այլ առարկաներից (սիմենավա)^[1]։ Ցուցադրվում է փողոցում՝ դարպասի, տան կամ բնակարանի մուտքի դիմաց. սովորաբար դեկտեմբերի վերջից մինչև հունվարի առաջին կեսը^[2]։ Համարվում է նոր տարվա Աստվածության ողջույնը և նրա ժամանակավոր հանգրվանը^[3]։

Սիմվոլիկա

Օգտագործված բույսերի և առարկաների հավաքածուն խորհրդանշական նշանակություն ունի։ Սոճին և դրա ասեղները ճապոնական ավանդական մշակույթում անձնավորում են կայունություն, ամրություն, առողջության, բարգավաճման ցանկության արտահայտում^[4][5]․ «դարավոր սոճին ճապոնական գրականության, պոեզիայի, նկարչության մեջ ծառայում է որպես երկարակեցության, քաջության, բարոյական կայունության պատկեր»^[2]։ Դիմացկունությունն ու քաջությունը դժվարություններից առաջ արտահայտում են բամբուկի ցողունները, որոնք հայտնի են նաև որպես արագ բարգավաճման, հարստության աճի խորհրդանիշ^[2][5]։ Հաճախ փշատերև ճյուղերի փոխարեն օգտագործվում են դեղձի ծառի ծաղիկներ՝ կայունության, անմահության ավանդական խորհրդանիշ։ «Նրանց նուրբ թերթիկները չեն վախենում նույնիսկ կատաղի ցրտից. նրանք կարծես մարտահրավեր են նետում ձյան ծածկույթին, որի միջով անխորտակելի ճեղքվում են գարնան առաջին շնչառության ժամանակ»,- կարծում են ճապոնացիները^[2]։ Կադոմացուն կազմելիս օգտագործվել են պտերի ճյուղեր (մաքրություն, բերքատվություն), մանդարիններ (ընտանեկան երկարակեցություն), ավելի հազվադեպ՝ ջրիմուռներ (երջանկություն), չորացրած ծովախեցգետին, խեցգետին (ընտանեկան երկարակեցություն)^[5]։ Մեկ այլ է սալորի ծաղկող ճյուղը (գեղեցկություն, ամրություն)։ Զարդերը տեղադրվում են փայտե ամանների մեջ։ Կառույցի հիմքում ստեղծվել են ավազի սլայդներ կամ տեղադրվել են առարկաներ, որոնք նման են մանրանկարչական բլուրների։ Հետազոտողները կարծում են, որ այս դեպքում նման կոմպոզիցիաները կոչված էին հիշեցնելու Հորայ սուրբ լեռը (անմահների և իմաստունների առասպելական բնակավայրը), որի գագաթը պսակված է մշտադալար սոճով^[4]։

Ավանդույթներ

Ավանդական կադոմացուն Կամպուկուջի վանքի դարպասի մոտ

Կադոմացու նախատիպը կենդանի ծառ է, որը ցուցադրվել է տան բակում Ամանորի ժամանակ։ Տարբեր վայրերում Այս ծառը տարբեր կերպ էր կոչվում․

• օգամիմացու (ճապ.՝ 拝み松, սոճին՝ խոնարհվելու համար)
• կաձարիմացու (ճապ.՝ 飾り松, զարդարված սոճին)
• իվաիմացու (ճապ.՝ 祝い松, տոնական սոճին)
• մոմբայասի (ճապ.՝ 門ばやし, անտառ դարպասի մոտ)
• մոնկամբասիրա (ճապ.՝ 門神柱, աստվածային սյուն դարպասի մոտ)

12-րդ դարում Կամակուրա Սայգյոյի ժամանակաշրջանի հայտնի ճապոնացի բանաստեղծը թանկայում «այն մասին, թե ինչպես են բոլոր տներում բոլորը նշում գարնան գալուստը» գրել է^[6]․

Յուրաքանչյուր դարպասի մոտ Երիտասարդ սոճիները կանգնած են։ Տոնական տե՛սք Բոլոր տները անխտիր Այսօր գարուն է եկել։

Յոշիդա Կենկոն՝ կամակուրայի և Մուրոմաթիի ժամանակաշրջանների գրող, «Նոթեր ձանձրույթից»-ի (էսսե) հեղինակը, նշել է նաև այս զարդը՝ կապված բնության գեղեցկության, եղանակների հանդեպ իր խոնարհման հետ։ «Գեղեցիկ և ուրախ է սոճիների շարքերով մաքրված մեծ փողոցի տեսարանը, և դա նույնպես կախարդում է»^[4]։ Մուրոմաթիի ժամանակաշրջանից սկսած փշատերև ճյուղերը սկսեցին կապվել բամբուկի ցողունների հետ, իսկ 17-րդ դարից նրանց սկսեցին ավելացնել սալորի ճյուղեր (ումե)։ Նման կոմպոզիցիան («սոճին, բամբուկը և սալորը»)՝ սետիկուբայը, իր տեղն Է զբաղեցրել երջանկության սիմվոլիկայում։ Նույն կերպ, բույսերի այս հավաքածուն ընկալվում է հարևան Չինաստանում, որտեղ այն կոչվում է «ձմեռային ցրտի երեք ընկերներ»^[4]։ Էդոյի ժամանակաշրջանում կադոմացու ցուցադրման ավանդույթը տարածված էր քաղաքներում, գյուղական վայրերում և տարբեր դասերի շրջանում։ Այսպիսով, 19-րդ դարի վերջին Ամանորի առաջին օրերը հայտնի էին որպես մացունոուտի («սոճու զարդերի շաբաթ», «սոճու շաբաթ»)^[4]։ 1860-ական թվականներին Ճապոնիա այցելած ֆրանսիացի դիվանագետ Էմե Գյումբերն իր «Գեղատեսիլ Ճապոնիա» գրքում գրել է. «որոշ տների դռների առջև մուտքի երկու կողմերում խրված էին սոճու կամ Բամբուկե ծառեր՝ գագաթներով, որոնք կապված էին բրնձի ծղոտի ծաղկեպսակներով, կախված էին կարմիր վայրի հատապտուղներից և նարինջներից և ծածկված էին ոսկե և արծաթե թղթի երկար ժապավեններով»^[7]։

Երկու կադոմացու տան դարպասի մոտ

Կադոմացու արտադրության, տեղադրման և ձևավորման մեկ ձև և ոճ գոյություն չունի։ Հնարավոր են տեղական տարբերակներ, որոնք նույնպես կախված էին տան սեփականատիրոջ ֆինանսական վիճակի մակարդակից։ Բացի սոճուց, օգտագործվում են կաղնու, կամելիայի, ուռենու, շագանակի, կլեյերի կամ բամբուկի։ Դրանք ցուցադրվում են առանձին կամ զուգակցված ծառերի այլ տեսակների հետ։ Կադոմացու գտնվելու վայրը չի սահմանափակվում միայն մուտքով։ Նրանք կարող են զարդարել այգիները, սենյակները, տան զոհասեղանները և այլն։ Եթե կադոմացուն ցուցադրվում է փողոցում, ապա այն միշտ զույգով է՝ դրանք տեղադրելով դարպասի կամ դռների ձախ և աջ կողմում։ Վերևից նրանց միջև սովորաբար կախված է պարանի նման կախազարդ, որը կոչվում է սիմենավա։ Այս դեպքում ծղոտե պարանի վրա զույգ կոմպոզիցիաների միջև կարող են տեղադրվել զարդեր (ծղոտե ճյուղեր կամ դրանցից ծաղկեփնջեր)^[4]։ Փակ տարածքներում կադոմացուն ցուցադրվում է մեկ առ մեկ։ Շատ դեպքերում, զարդարանքի կենտրոնում կան երիտասարդ սոճու կամ այլ ծառի ճյուղեր, որոնք տեղադրված են երեք, հինգ կամ յոթ շարքերում։ Դրանք շրջանակված են դաֆնիֆիլումի և պոմերանացիների տերևներով, կապվում են ջրիմուռներով և ավելացվում ճյուղի ստորոտին։

Ավանդական ճապոնական մշակույթում կադոմացուն ոչ այնքան զարդարանք է, որքան Սինտոիզմի պաշտամունքի հատկանիշը՝ Ամանորի Աստվածության ժամանակավոր սրբավայրը։ Որոշ շրջաններում այս աստվածությունը հարգանքով կոչվում է օ մացու սամա (պարոն սոճին)։ Նրա ժամանակավոր սրբավայրի դիմաց, որը մաքուր է պահվում, ընծաներ են պատրաստվում տոնական ուտեստների տեսքով ՝ ձոնի ապուր և մոչի բրնձի տորթեր։ Աստվածության հանդեպ հարգանքի պատճառով կադոմացու համար ընտրվում են ծառերի լավագույն տեսակները, որոնք կտրվում են երջանիկ օրը՝ դեկտեմբերի 13-ին։ Կադոմացուն հանվում է հունվարի 4-ին, 7-ին կամ 14-ին և այրվում փոքր նոր տարվա տոնի համար։

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո, ճապոնացիների ավանդական կյանքի փոփոխության պատճառով, քաղաքներում տարածվեց արհեստական կադոմացու օգտագործումը պլաստիկից կամ թղթից, չնայած գյուղական վայրերում կենդանի սոճիներ ցուցադրելու սովորույթը պահպանվում է։ Այն տարածքներում, որտեղ սոճին համարվում է տեղանքի կամ սեռի հովանավոր աստվածություն, օգտագործվում են ծառերի այլ տեսակներ։

Ծանոթագրություններ

1. Коллектив авторов, 2010
2. Федоренко, 1966
3. «НОВЫЙ ГОД» — статья на сайте Посольства Японии в России. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ ապրիլի 18-ին. Վերցված է 2010 թ․ փետրվարի 22-ին.
4. Коллектив авторов, 1985
5. Молодякова, 2003
6. Сайгё, 1979
7. Гюмбер, 1870

Գրականություն

• Гюмбер, Эме. Живописная Япония. — СПб: Товарищество «Общественная польза», 1870. — 415 с.
• Коллектив авторов Календарные обычаи и обряды народов Восточной Азии. Новый год / Отв. ред. Р. Ш. Джарылгасинова, М. В. Крюков. — М.: Главная редакция восточной литературы издательства «Наука», 1985. — 264 с.
• Э. В. Молодякова Вещь в сакральной среде // Вещь в японской культуре / Сост. Н. Г. Апарина, Е. М. Дьяконова. — М.: Восточная литература, 2003. — С. 216—233. — 262 с. — ISBN 978-5020183506
• Сайгё Горная хижина / Пер. со старояп. В. Марковой; Вступ. статья и комментарии В. Марковой. — М.: Художественная литература, 1979. — 127 с.
• Боги, святилища, обряды Японии. Энциклопедия синто / Под ред. И. С. Смирнова. — М.: Российский государственный гуманитарный университет, 2010. — 337 с. — (Orientalia et Classica: Труды Института восточных культур и античности. Выпуск XXVI). — ISBN 978-5-7281-1087-3
• Федоренко Н. Т. Японские записи. — М.: Советский писатель, 1966. — 416 с.