ԿազԿոսմոս

ԿազԿոսմոս
Տեսակկազմակերպություն
Երկիր Ղազախստան
gharysh.kz
 KazKosmos Վիքիպահեստում

Ղազախստանի Հանրապետության ազգային տիեզերական գործակալություն (ղազ.՝ Қазақстан Республикасы Ұлттық ғарыш агенттiгi), հայտնի է նաև որպես ԿազԿոսմոս (անգլ.՝ KazCosmos), Ղազախստանի ազգային տիեզերական գործակալությունն է և պաշտոնապես հիմնադրվել է 2007 թվականի մարտի 27-ին[1]։

Տիեզերագնացների ջոկատ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2000 թվականի հունվարի 7-ին Ղազախստանի կառավարությունը որոշում է ընդունել տիեզերագնացների ջոկատ կազմելու մասին[2]։ Այդ ժամանակ արդեն թռել էին երկու ղազախ տիեզերագնացներ՝ Թոքթար Աուբակիրովը (ղազ.՝ Тоқтар Оңғарбайұлы Әубәкіров) 1991 թվականին[3] և Թալգաթ Մուսաբաևը (ղազ.՝ Талғат Аманкелдіұлы Мұсабаев) (1994, 1998, ավելի ուշ՝ 2001)[4]։ 2002 թվականին 2000 թեկնածուներից ընտրվել են երկուսը՝ Այդին Այիմբետովը (ղազ.՝ Айдын Ақанұлы Айымбетов) և Մուխթար Այմախանովը (ղազ.՝ Мұхтар Рабатұлы Аймаханов)[5]։ Սովորելու նպատակով նրանք ուղարկվել են Յուրի Գագարինի անվան տիեզերագնացների գիտահետազոտական կենտրոն (ռուս.՝ Центр подготовки космонавтов имени Ю. А. Гагарина) 2003-ից 2009 թվականներին, երբ համաշխարհային ֆինանսական ճգնաժամը անորոշ ժամանակով հետաձգել է տիեզերական թռիչքը։ 2009 թվականին նրանք վերադարձել են Կազկոսմոսում աշխատելու[6]։ Նրանք ի սկզբանե նախապատրաստվել էին 2005 կամ 2006 թվականներին տիեզերական թռիչքի համար[7]։ Այմախանովը Ղազախստանից հեռացել է 2012 թվականին՝ Ռուսաստանի քաղաքացի դառնալու և տիեզերագնացի կարիերան շարունակելու նպատակով։ Այիմբետովը դեռևս 2015 թվականի ապրիլին էր պատրաստ տիեզերական թռիչքի, և ի սկզբանե թռիչքը նախատեսվել էր 2017 թվականի սկզբին[8]։ 2015 թվականի հունիսին նա ընտրվել է որպես Սոյուզ ՏՄԱ-18Մ (ռուս.՝ Союз ТМА-18М) / Սոյուզ ՏՄԱ-16Մ (ռուս.՝ Союз ТМА-16М) տիեզերանավի վրա Սառա Բրայթմանի փոխարինող, ով հրաժարվել էր թռիչքից, և նրան հաջորդող Սաթոշի Տակամածուն (ճապ.՝ 高松聡) նույնպես հրաժարվել էր։ Նա մեկնարկել է Բայկոնուրից 2015 թվականի սեպտեմբերի 2-ին, նավարկել է Միջազգային տիեզերական կայանի հետ և վերադարձել է 2015 թվականի սեպտեմբերի 11-ին՝ վայրէջք կատարելով Ղազախստանի տափաստանում՝ տիեզերքում անցկացնելով 10 օր[9][10]։

Ստեղծումից մեկ տարի առաջ՝ 2006 թվականի հունիսի 18-ին, Բայկոնուր տիեզերակայանից արձակվել է ԿազՍաթ-1 (ղազ.՝ ҚазСат-1) կապի արբանյակը, որը նշանավորել է Ղազախստանի անկախ տիեզերական գործունեության սկիզբը[11][12]։ 2008 թվականին արբանյակի հետ կապն ընդհատվել է, և այն հայտարարվել է կորած[13]։ Հաջորդ պլանավորված արբանյակը՝ ԿազՍաթ-2-ը (ղազ.՝ ҚазСат-2), մի շարք ուշացումներ է ունեցել, բայց 2011 թվականի հուլիսի 16-ին արձակվել է Պրոտոն հրթիռի վրա։ ԿազՍաթ-2-ը կառուցվել է Խրունիչևի (ռուս.՝ Хруничев) և Իտալիայի Թալես Ալենիա Սփեյսի (իտալ.՝ Thales Alenia Space) կողմից[14]։ 2011 թվականի հունիսի 21-ին ԿազԿոսմոսը Երրորդ հեռահաղորդակցական արբանյակի համար պայմանագիր է կնքել Ակադեմիկոս Մ. Ֆ. Ռեշետնյովի անվան «Տեղեկատվական արբանյակային համակարգեր» ԲԲԸ-ի (ռուս.՝ Информационные спутниковые системы имени академика М. Ф. Решетнёва) և Թալես Ալենիա Սփեյս Իտալիայի հետ, որը կոչվում էր ԿազՍաթ-3 (ղազ.՝ ҚазСат-3), և այն գործարկել է 2014 թվականին[15][16]։

2018 թվականի նամականիշ, Ղազախստան, ԿազԿոսմոսի 25-րդ տարեդարձը

Գործառնություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գործակալության ղեկավար Թալգաթ Մուսաբաևը երեք տիեզերական թռիչքների վետերան է, այդ թվում՝ ռուսական «Միր» ուղեծրակայանում երկու երկարաժամկետ ներկայություն։ Մուսաբաևն ասում է, որ Բայկոնուր տիեզերակայանը, որը գտնվում է Ղազախստանում, ռուսական և ղազախական տիեզերական ծրագրերի միջև համագործակցության հիմնական բաղադրիչն է[17]։ Ռուսները գործարկման համար դեռ ակտիվորեն օգտագործում են Բայկոնուրը։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. «PM introduced new head of Kazakh National Space Agency». kazinform. 2007 թ․ ապրիլի 12. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2023 թ․ ապրիլի 10-ին.
  2. Press-Service of Kazcosmos. «Aidyn Aimbetov: "I will travel into space only under the Kazakh flag"». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 7-ին.
  3. «Flying-research institute by M.M. Gromov». web.archive.org. 2003 թ․ օգոստոսի 16. Արխիվացված է օրիգինալից 2003 թ․ օգոստոսի 16-ին. Վերցված է 2023 թ․ ապրիլի 10-ին.
  4. «Cosmonaut Biography: Talgat Musabayev». www.spacefacts.de. Վերցված է 2023 թ․ ապրիլի 10-ին.
  5. «Aidyn Aimbetov: Flying into the Space is not Buying a Theater Ticket». Akimat of Astana. 2015 թ․ ապրիլի 13. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հունիսի 27-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 23-ին.
  6. Sara Kabikyzy (2009 թ․ սեպտեմբերի 11). «A. Aimbetov appointed Advisor to Kazkosmos Chairman». KazInform. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 12-ին. Վերցված է 2023 թ․ ապրիլի 10-ին.
  7. «2 Kazakh Cosmonauts to Undergo Training at Russia's Stellar City». PRAVDA.ru. 2003 թ․ մարտի 6.
  8. AFP (2015 թ․ հունիսի 22). «Russia eyes Kazakh cosmonaut as space tourist». Space Daily.
  9. Irene Klotz (2015 թ․ սեպտեմբերի 11). «Record-setting cosmonaut, two visiting crewmen head home from space station». Science Daily. Reuters. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 14-ին.
  10. Chris Gebhardt (2015 թ․ սեպտեմբերի 3). «Soyuz TMA-18M docks to increase ISS crew size to nine». NASA Spaceflight .com.
  11. «First Kazakh satellite into orbit». BBC News. 2006 թ․ հունիսի 18. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 28-ին.
  12. «Первый казахстанский спутник выведен на заданную орбиту». NEWSru.com (ռուսերեն). 2006 թ․ հունիսի 18. Վերցված է 2023 թ․ ապրիլի 10-ին.
  13. «KazSat». russianspaceweb.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հունիսի 22-ին.
  14. «KazSat 2». Gunter's Space Page (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ ապրիլի 10-ին.
  15. [https://web.archive.org/web/20131113101654/http://www.iss-reshetnev.ru/?cid=kazsat3 «��� «���» ����� ��������� �.�. ��������� | KazSat-3»]. web.archive.org. 2013 թ․ նոյեմբերի 13. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ նոյեմբերի 13-ին. Վերցված է 2023 թ․ ապրիլի 10-ին. {{cite web}}: replacement character in |title= at position 1 (օգնություն)
  16. «Казахстанский спутник связи и вещания KazSat-3 введен в штатную эксплуатацию». web.archive.org. 2015 թ․ հունվարի 1. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հունվարի 1-ին. Վերցված է 2023 թ․ ապրիլի 10-ին.
  17. «Interfax-Kazakhstan». web.archive.org. 2011 թ․ հուլիսի 19. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հուլիսի 19-ին. Վերցված է 2023 թ․ ապրիլի 10-ին.

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]