Կենդանիների գիտակցություն

Կենդանիների գիտակցություն, կենդանիների ինքնագիտակցության վիճակ կամ արտաքին օբյեկտի կամ իր ներսում ինչ-որ բանի մասին տեղեկացվածություն[1][2]։ Մարդկանց մոտ գիտակցությունը որոշվում է զգայունության միջոցով՝ սուբյեկտիվություն, որակավորում, զգայնության կամ զգալու ունակություն, արթնություն, ինքնագնահատական և մտքի գիտակցված վերահսկողության համակարգ[3]։ Չնայած սահմանման դժվարություններին, շատ փիլիսոփաներ կարծում են, որ կա լայնորեն տարածված ընդհանուր պատկերացում այն մասին, թե ինչ է գիտակցությունը[4]։

Կենդանիների գիտակցության թեման բախվում է մի շարք դժվարությունների։ Այն վեր է հանում այլ գաղափարների խնդիրը, քանի որ կենդանիները, որոնք զրկված են բանականությունից և չեն կարող մեզ պատմել իրենց փորձի մասին[5]։ Բացի այդ, դժվար է օբյեկտիվորեն տրամաբանել այս հարցի շուրջ, և ժխտել, որ կենդանին գիտակցություն չունի, ենթադրում է, որ նա չի զգում, նրա կյանքը արժեք չունի, և որ նրան վնասելը բարոյապես սխալ չէ։ Այնուամենայնիվ, դա չի նշանակում, որ կենդանին գիտակցություն ունի:17-րդ դարի ֆրանսիացի փիլիսոփա Ռենե Դեկարտին երբեմն մեղադրում էին կենդանիների նկատմամբ դաժան վերաբերմունքի մեջ, քանի որ նա պնդում էր, որ միայն մարդիկ գիտակցություն ունեն[6]։

Փիլիսոփաները, ովքեր սուբյեկտիվ են համարում կենդանիների գիտակցության էությունը, սովորաբար կարծում են, որ անհնար է իմանալ, կենդանիների մոտ գիտկցություն գոյություն ունի արդյոք և որն է դրա բնույթը։ Ամերիկացի փիլիսոփա Թոմաս Նագելը այս տեսակետը ներկայացրել է հայտնի՝ «Ինչպիսին է չղջիկ լինելը»էսսեում, որտեղ ասվում է, որ մկիայն ճղջիկը կարող է գիտակցել, գիտակցություն ունի, թե՞ ոչ։ Եվ նա պնդում էր, որ անկախ նրանից, թե որքան բան գիտենք կենդանու ուղեղի և վարքի մասին, մենք երբեք իսկապես չենք կարող ընկղմվել կենդանու մտքի մեջ և զգալ նրա աշխարհը այնպես, ինչպես անում է ինքը[7]։ Իսկ օրինակ հայտնի գիտնական գիտնական Դուգլաս Հոֆշտադտերը, համաձայն չէ այս փաստարկի հետ՝ համարելով այն անիրական[8]։

Կենդանիների գիտակցության ուսումնասիրությամբ զբաղվում են արդեն երկար տարիներ[9]։1927թ ամերիկացի հոգեբան Հարվի Կարրը պնդում է, որ կենդանիների գիտակցությունը ուսումնասիրելու համար կարելի է փորձեր կատարել երեխաների հետ՝ օնտոգենեզի վաղ փուլերում[10]։

2012 թվականին մի խումբ նյարդաբաններ ստորագրեցին Քեմբրիջյան հռչակագիրը, որը միանշանակ պնդում էր, որ միայն մարդիկ չեն, որ ունեն գիտակցություն։ Կենդանիները, հատկապես կաթնասուններն ու թռչունները, նույնպես օժտված են գիտակցությամբ[8]։

Տես նաև

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ Robert van Gulick. «Consciousness». Stanford Encyclopedia of Philosophy. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ դեկտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 19-ին.
  2. ↑ «consciousness». Merriam-Webster. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ դեկտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 22-ին.
  3. ↑ Farthing G. The Psychology of Consciousness. — Prentice Hall, 1992. — ISBN 978-0-13-728668-3
  4. ↑ John Searle Consciousness // The Oxford companion to philosophy / Honderich T.. — Oxford University Press, 2005. — ISBN 978-0-19-926479-7
  5. ↑ Colin Allen. Edward N. Zalta (ed.). «Animal consciousness». Stanford Encyclopedia of Philosophy (Summer 2011 Edition). Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հուլիսի 31-ին. Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 19-ին.
  6. ↑ Peter Carruthers Sympathy and subjectivity(անգլ.) // Australasian Journal of Philosophy : journal. — 1999. — Т. 77. — № 4. — С. 465—482. — doi:10.1080/00048409912349231
  7. ↑ англ. «if and only if there is something that it is like to be that organism—something it is like for the organism»
  8. ↑ 8,0 8,1 Douglas Hofstadter Reflections on What Is It Like to Be a Bat? // The Mind's I / Douglas Hofstadter; Daniel Dennett. — Basic Books, 1981. — С. 403—414. — ISBN 978-0-7108-0352-8
  9. ↑ Burghardt, Gordon M. Animal awareness: Current perceptions and historical perspective(անգլ.) // American Psychologist : journal. — 1985. — Т. 40. — № 8. — С. 905—919. — doi:10.1037/0003-066X.40.8.905 Архивировано из первоисточника 16 Սեպտեմբերի 2012.
  10. ↑ Carr, H. The interpretation of the animal mind(անգլ.) // Psychological Review : journal. — 1927. — Т. 34. — № 2. — С. 87—106 [94]. — doi:10.1037/h0072244