Կին, կյանք, ազատություն

Վիեննա՝ որմնանկարում պատկերված է քուրդ կին և «Կին, կյանք, ազատություն» կարգախոսը (քրդերեն):

Կին, կյանք, ազատություն (քրդ.՝ Jin, Jiyan, Azadî, ژن، ژیان، ئازادی, պարս.՝ زن، زندگی، آزادی) ` քրդական հայտնի կարգախոս է, որն օգտագործվում է ինչպես քրդական անկախության, այնպես էլ դեմոկրատ-կոնֆեդերալիստական շարժումներում[1][2][3]։ Կարգախոսը դարձել է հանրահավաքների կարգախոս Իրանում տեղի ունեցած բողոքի ցույցերի ժամանակ՝ ի պատասխան Ջինա (Մահսա) Ամինիի մահվան[4]։

Ցուցանակ կարգախոսով՝ գրված քրդերեն, ինչպես նաև անգլերեն

Ծագում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կարգախոսի ծագումը կարելի է գտնել քսաներորդ դարավերջի քրդական ազատության շարժման ժամանակ։ Առաջին անգամ կարգախոսն օգտագործվեց քրդական կանանց շարժման անդամների կողմից, որը քրդական ազատության շարժման մի մասն էր՝ հիմնված զանգվածային ակտիվության վրա՝ ի պատասխան Իրանի, Իրաքի, Թուրքիայի և Սիրիայի կառավարությունների հալածանքների[5]։ Այն հետագայում տարածվեց քուրդ գործիչների կողմից, ինչպիսին է Աբդուլլահ Օջալանը, իր հակակապիտալիստական և հակապատրիարքական գրություններում[6]։ Իր առաջին կիրառությունից ի վեր կարգախոսն օգտագործվել է քրդական կազմակերպությունների անդամների և քրդական շարժումից դուրս գտնվողների կողմից[7]։ Կարգախոսն օգտագործվել է քուրդ կանանց ինքնապաշտպանական ջոկատների կողմից Իսլամական պետության դեմ պատերազմի ժամանակ[8]։

Օգտագործվում է դեմոկրատ կոնֆեդերալիստների կողմից

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կարգախոսը կապված է Ժինեոլոգիայի հետ, որը հանդիսանում է դեմոկրատական կոնֆեդերալիզմի մի մասը, և ասվում է, որ այն հորինել է Քրդստանի աշխատավորական կուսակցության (PKK) առաջնորդ Աբդուլլահ Օջալանը[9]։ Կարգախոսը նշանավորում էր քուրդ կանանց քաղաքական գործունեությունը 2000-ականներին և գրավիչ էր համարվում իր ուղղագրության, ռիթմի և իմաստային նշանակության պատճառով[3]։

Տարածումը աշխարհով մեկ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կարգախոսը սկզբում ստեղծվել է քուրդ կին մարտիկների կողմից, այնուհետև հայտնի է դարձել աշխարհի այլ բողոքի ակցիաների ժամանակ[10]։ Օրինակ, 2015 թվականի նոյեմբերի 25-ին այն օգտագործվել է եվրոպական մի շարք երկրներում կանանց նկատմամբ բռնության վերացման միջազգային օրվան նվիրված հավաքների ժամանակ[11]։

Աֆղանստան

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ստեղծագործություն՝ կին, կյանք, ազատություն պարսկերեն կարգախոս:

2022 թվականի սեպտեմբերի 20-ին կարգախոսը վանկարկել են աֆղան կանայք՝ ի աջակցություն Իրանում կանանց բողոքի ակցիայի[12]։

Ֆրանսիա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2018 թվականին Կաննի կինոփառատոնի ժամանակ «Արևի աղջիկները» ֆիլմի դերասանական կազմը վանկարկել է «ջին ջիյան ազադի»[13]։ Ավելի ուշ կարգախոսը պարսկերեն տպագրվեց ֆրանսիական «Libération» թերթի առաջին էջում 2022 թվականի սեպտեմբերին՝ Մահսա Ամինիի մահվան դեմ բողոքի ցույցերից հետո[14]։

Իրան

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Կին, կյանք, ազատություն» կարգախոսի օգտագործումը վերադառնում է 2022 թվականի սեպտեմբերին Մահսա Ամինիի մահից հետո տեղի ունեցած բողոքի ցույցերի ժամանակ։ Կարգախոսը վանկարկվել է Ամինիի հուղարկավորության ժամանակ Սաքեզում, այնուհետև հնչել է հուղարկավորությունից հետո Սանանդաջում տեղի ունեցած նախնական բողոքի ցույցերի ժամանակ[15][16][17]։ Սեպտեմբերի 21-ին կարգախոսը վանկարկել են Թեհրանի համալսարանի ուսանողները, իսկ հաջորդ օրերին ամբողջ երկրում ցուցարարները[18][19][20]։ Սեպտեմբերի 28-ին և բողոքի ակցիաների շարունակմանը, Շիրազի բժշկական գիտությունների համալսարանի ուսանողներն իրենց բողոքի ակցիաներում օգտագործեցին նոր ձևափոխված կարգախոսը` «Կին, կյանք, ազատություն, տղամարդ, հայրենիք, բարգավաճում»[21]։

Իրանի բողոքի ցույցերի ընդլայնումից հետո տարբեր քաղաքներում անցկացվել են ցույցեր, որտեղ ցուցարարները այլ կարգախոսների հետ միասին օգտագործել են «Կանայք, կյանք, ազատություն» կարգախոսը[22][23]։ Աշխարհի տարբեր քաղաքներում իր ընդլայնման և արտասահմանյան լրատվամիջոցների լայնածավալ լուսաբանման պատճառով ֆրանսիական «Libération» թերթն օգտագործել է իրանական բողոքի պատկերը՝ պարսկերեն կարգախոսով, որն ուղեկցվում է ֆրանսերեն թարգմանությամբ[24][25]։ Այն օգտագործվել է նաև Շերվին Հաջիփուրի «Բարայե» երգի խոսքերի փակման հատվածում, ով ձերբակալվել է ոստիկանության կողմից այն բանից հետո, երբ երգի համար համաշխարհային ճանաչում է ստացել։ Նրա «Բարայե» երգը ավելի ուշ հնչեց Իրանի համար համաշխարհային բողոքի ցույցերի ժամանակ 2022 թվականի հոկտեմբերի 1-ին աշխարհի մոտ 150 քաղաքներում[26][27]։

2023 թվականի փետրվարին Իրանի քսան անկախ արհմիություններ, ֆեմինիստական խմբեր և ուսանողական կազմակերպություններ հրապարակեցին 12 կետից բաղկացած մանիֆեստ[28]։ Այն ձևակերպված և մշակված է «կին, կյանք, ազատություն» կարգախոսի իմաստի շուրջ՝ ձգտելով վերջ տալ ճնշումներին, խտրականությանը, բռնակալությանը և բռնապետությանը[29]։

Թուրքիա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Տորոնտոյում բողոքի ցույցի ժամանակ «Կին, կյանք, ազատություն» (Jin, Jiyan Azadî) գրված ցուցանակ՝ կենտրոնական քրդերեն և անգլերեն գրված։

Այս կարգախոսը Թուրքիայում բազմիցս օգտագործվել է« Շաբաթօրյա մայրեր» կազմակերպության կողմից[13]։ Կարգախոսը վանկարկել են նաև թուրք ցուցարարները Թուրքիայում, երբ նրանք հավաքվել էին 2022 թվականի սեպտեմբերի 21-ին Իրանի Իսլամական Հանրապետության դեսպանատան առջև բողոքի ցույց անելու[30]։

Ընդունելություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Իրանցի սոցիոլոգ Թաղի Ազադարմակին հայտարարել է, որ կարգախոսը «միջին խավի ամենաարմատավոր ցանկություններից մեկն է»[31][32]։
  • Իրանցի սոցիոլոգ Ֆարհադ Խոսրոխավարը կարգախոսը համարում է «նոր կրակոց Իրանի քաղաքացիական բողոքի ցույցերի հաջորդականության մեջ»[33]։
  • Սոցիոլոգ Մեհրդադ Դարվիշփուրը կարծում է, որ կարգախոսի միտքն է՝ «Մարտահրավեր ենք նետում բռնի հայրապետական, մահացու և ավտորիտար իշխող գաղափարախոսությանը»[34]։
  • Իրանցի ամերիկական քաղաքական վերլուծաբան Քարիմ Սադջադփուրը «Կին, կյանք, ազատություն» կարգախոսը համարում է իշխանության հակակշիռ[35]։
  • Իրանցի սոցիոլոգ, սոցիոլոգիայի պրոֆեսոր Մոհամմադ Ֆազելին կարծում է, որ այս կարգախոսում կինն ունի խորհրդանշական դեմք և ցուցադրում է բռնության ատելությունը[36]։

Պատասխան

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Գերմանիայի արտաքին գործերի նախարար Անալենա Բաերբոքը «Ջին, Ջիյան, Ազադի» պաստառներով բողոքի ակցիա է անում հանուն կանանց իրավունքների կուսակցության կոմիտեում[37]։
  • Եվրախորհրդարանի շվեդ պատգամավոր Աբիր Ալ-Սահլանին Իրանում քուրդ կանանց հետ համերաշխ ելույթի ժամանակ կտրում է մազերը Եվրախորհրդարանում և վերցնելով մի զույգ մկրատ՝ ասել է «Ջին, Ջիյան, Ազադի»[38]։
  • Ֆինն-ամերիկյան քուրդ երգչուհի Հելլի Լյուվը թողարկել է «Jin, Jiyan, Azadi» երգը[39]։
  • Իրանաբնակ հոլանդացի երգչուհի Սևդալիզան թողարկել է «Woman Life Freedom» երգը[40]։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ Dirik, Dilar (2022). The Kurdish Women's Movement: History, Theory, and Practice. Pluto Press.
  2. ↑ Bocheńska, Joanna (2018). Rediscovering Kurdistan's Cultures and Identities: The Call of the Cricket. Palgrave Macmillan. էջ 47.
  3. ↑ 3,0 3,1 Çağlayan, Handan (2019). Women in the Kurdish Movement: Mothers, Comrades, Goddesses. Springer Nature. էջ 197.
  4. ↑ «Jina Mahsa Amini: The face of Iran's protests – DW – 12/06/2022». dw.com (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 26-ին.
  5. ↑ Chotiner, Isaac (2022 թ․ հոկտեմբերի 2). «How Iran's Hijab Protest Movement Became So Powerful». The New Yorker. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ մարտի 27-ին. Վերցված է 2022 թ․ հոկտեմբերի 6-ին.
  6. ↑ Neven, Brecht; Schäfers, Marlene (2017 թ․ նոյեմբերի 25). «Jineology: from women's struggles to social liberation». ROAR Magazine. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ սեպտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2022 թ․ հոկտեմբերի 6-ին.
  7. ↑ «'The fire of Newroz was lit with the slogan 'freedom'». Welat. 2022 թ․ մարտի 11. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ հոկտեմբերի 7-ին. Վերցված է 2022 թ․ հոկտեմբերի 6-ին.
  8. ↑ Hamad, Words by Sarah Lazarus Photographs by Sonja (2019 թ․ հունվարի 28). «Women. Life. Freedom. Female fighters of Kurdistan». CNN (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հունվարի 28-ին. Վերցված է 2022 թ․ սեպտեմբերի 29-ին.
  9. ↑ Neven, Brecht; Schäfers, Marlene (2017 թ․ նոյեմբերի 25). «Jineology: from women's struggles to social liberation». ROAR Magazine. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ սեպտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2022 թ․ հոկտեմբերի 1-ին.
  10. ↑ «کام ژن؟ کام ژیان؟ کام ئازادی؟» [Which woman? which life? which freedom?]. Iran's Kurdistan Human Rights Watch (պարսկերեն). 2020 թ․ դեկտեմբերի 5. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ ապրիլի 4-ին. Վերցված է 2022 թ․ սեպտեմբերի 28-ին.
  11. ↑ «"زن, زندگی, آزادی" شعار زنان جهان شد» ["Woman, Life, Freedom" became the slogan of the women of the world]. ANF News (պարսկերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ սեպտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2022 թ․ սեպտեմբերի 28-ին.
  12. ↑ «همصدایی زنان افغانستان با زنان ایران درپی قتل مهسا امینی: ما هم‌سرنوشتیم» [Afghan women's solidarity with Iranian women after the murder of Mahsa Amini: We share the same fate]. ار.اف.ای - RFI (պարսկերեն). 2022 թ․ սեպտեմբերի 20. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ սեպտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2022 թ․ սեպտեմբերի 28-ին.
  13. ↑ 13,0 13,1 «شعار "زن، زندگی، آزادی" از کجا آمد؟». آسو (պարսկերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ դեկտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2022 թ․ սեպտեմբերի 29-ին.
  14. ↑ «Libération». journal.liberation.fr (ֆրանսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ սեպտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2022 թ․ սեպտեմբերի 29-ին.
  15. ↑ «مهسا امینی با شرکت گسترده مردم به خاک سپرده شد» [Mehsa Amini was buried with the large participation of people]. dw.com (պարսկերեն). 2022 թ․ սեպտեմբերի 17. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ դեկտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2022 թ․ սեպտեմբերի 28-ին.
  16. ↑ فردا, رادیو (2022 թ․ սեպտեմբերի 21). «خشم عمومی از جان‌باختن مهسا امینی؛ معترضان شعار "زن، زندگی، آزادی" سر دادند» [Public anger over Mehsa Amini's death; Protesters chanted "Woman, Life, Freedom".]. Radio Farda (պարսկերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ սեպտեմբերի 18-ին. Վերցված է 2022 թ․ սեպտեմբերի 28-ին.
  17. ↑ «مردم کردستان بار دیگر به خیابان‌ها آمدند؛ شلیک نیروهای امنیتی به معترضان» [The people of Kurdistan once again came to the streets; Security forces shot at protesters]. Iran International (պարսկերեն). 2022 թ․ սեպտեմբերի 21. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ հոկտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2022 թ․ սեպտեմբերի 28-ին.
  18. ↑ «تجمع دانشجویان دانشگاه تهران در اعتراض به قتل مهسا امینی با شعار "زن، زندگی آزادی"» [Tehran University students gathered to protest against murder of Mehsa Amini with the slogan "Woman, Life ,Freedom"]. Iran International (պարսկերեն). 2022 թ․ սեպտեմբերի 21. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ հոկտեմբերի 2-ին. Վերցված է 2022 թ․ սեպտեմբերի 28-ին.
  19. ↑ «از کردستان تا تهران اعتراض به مرگ فجیع مهسا و در دفاع از زن، زندگی و آزادی» [From Kurdistan to Tehran, protest against the horrible death of Mahsa and in defense of women, life and freedom]. RFI (պարսկերեն). 2022 թ․ սեպտեմբերի 19. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ հոկտեմբերի 2-ին. Վերցված է 2022 թ․ սեպտեմբերի 28-ին.
  20. ↑ تصاویر دریافتی از اعتراض مردم مریوان؛ دوشنبه ۲۸ شهریور شعار مردم: زن، زندگی، آزادی [Images received from the protest of the peopke of Marivan; Monday, 28 September, people's slogan: women, life, freedom] (պարսկերեն), VOA Persian, 2022 թ․ սեպտեմբերի 20, Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ սեպտեմբերի 29-ին, Վերցված է 2022 թ․ սեպտեմբերի 28-ին
  21. ↑ تجمع دانشگاه پزشکی شیراز؛ "زن، زندگی، آزادی؛ مرد، میهن، آبادی" [Gathering at Shiraz Medical University; "Woman, life, freedom; Man, homeland, settlement"] (պարսկերեն), VOA Persian, 2022 թ․ սեպտեմբերի 28, Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ դեկտեմբերի 6-ին, Վերցված է 2022 թ․ սեպտեմբերի 28-ին
  22. ↑ «انعکاس اعتراض‌های سراسری در مطبوعات جهان؛ لوموند: صدای زنان ایرانی همه‌جا شنیده می‌شود» [Reflecting nationwide protests in the world press; Le Monde: Iranian women's voices are heard everywhere]. Voice of America (պարսկերեն). 2022 թ․ սեպտեմբերի 26. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ դեկտեմբերի 9-ին. Վերցված է 2022 թ․ սեպտեմբերի 28-ին.
  23. ↑ «اعتراضات گسترده در حوالی سفارت جمهوری اسلامی در پاریس و لندن» [Massive protests around the embassy of the Islamic Republic in Paris and London]. Radio Zamaneh (պարսկերեն). 2022 թ․ սեպտեմբերի 27. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ դեկտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2022 թ․ սեպտեմբերի 28-ին.
  24. ↑ «اعتراض‌های گسترده و سرکوب شدید در ایران؛ شورای هماهنگی تشکل‌های صنفی فرهنگیان دعوت به اعتصاب کرد» [Widespread protests and severe repression in Iran; The Coordinating Council of Educators' Union Organizations called for a strike]. euronews (պարսկերեն). 2022 թ․ սեպտեմբերի 25. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ դեկտեմբերի 7-ին. Վերցված է 2022 թ․ սեպտեմբերի 28-ին.
  25. ↑ «خیزش مردم ایران؛ تیتر اول رسانه‌های جهان» [The uprising of the Iranian people; The first headline of the world's media]. Independent Persian (պարսկերեն). 2022 թ․ սեպտեմբերի 26. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ սեպտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2022 թ․ սեպտեմբերի 28-ին.
  26. ↑ «Worldwide Rallies Show Unprecedented Support For Iran Protests». Iran International (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ փետրվարի 20-ին. Վերցված է 2022 թ․ հոկտեմբերի 20-ին.
  27. ↑ Baraye (անգլերեն), Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հունվարի 31-ին, Վերցված է 2022 թ․ հոկտեմբերի 20-ին
  28. ↑ «Trade Unions Issue Charter Of Minimum Demands». Iranwire. Վերցված է 2023 թ․ ապրիլի 15-ին.
  29. ↑ Dagres, Holly (2023 թ․ փետրվարի 23). «Iran's 'women, life, freedom' revolution has a manifesto. Here are the next steps». Atlantic Council (ամերիկյան անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ մարտի 13-ին. Վերցված է 2023 թ․ մարտի 13-ին.
  30. ↑ «شهروندان ترکیه در اعتراض به مرگ مهسا امینی و در همبستگی با زنان ایران تظاهرات کردند» [Turkish citizens protested the death of Mehsa Amini and demonstrated in solidarity with Iranian women]. RFI (պարսկերեն). 2022 թ․ սեպտեմբերի 21. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ սեպտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2022 թ․ սեպտեմբերի 28-ին.
  31. ↑ «شعار "زن، زندگی و آزادی " یکی از ریشه‌دارترین خواسته‌های طبقه متوسط است» [The slogan "woman, life and freedom" is one of the most rooted desires of the middle class]. Islahat News (պարսկերեն). 2022 թ․ սեպտեմբերի 21. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ սեպտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2022 թ․ սեպտեմբերի 28-ին.
  32. ↑ «آزاد ارمکی: شعار "زن، زندگی و آزادی" یکی از ریشه‌دارترین خواسته‌های طبقه متوسط است» [Azadarmaki: The slogan "woman, life and freedom" is one of the most rooted desires of the middle class]. Asr-e Iran (պարսկերեն). 2022 թ․ սեպտեմբերի 21. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ սեպտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2022 թ․ սեպտեմբերի 28-ին.
  33. ↑ ضرغامی, محمد (2022 թ․ սեպտեմբերի 22). «جمهوری اسلامی قادر به مدیریت جامعه برای طولانی‌مدت نیست» [The Islamic Republic is not able to manage the society for a long time]. رادیو فردا (պարսկերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ փետրվարի 10-ին. Վերցված է 2022 թ․ սեպտեմբերի 28-ին.
  34. ↑ «جرقه انفجار "ابر جنبش" و "انقلاب زنانه" درایران؟» [The spark of the explosion of "super movement" and "women's revolution" in Iran?]. BBC Persian (պարսկերեն). 2022 թ․ սեպտեմբերի 22. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ սեպտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2022 թ․ սեպտեմբերի 28-ին.
  35. ↑ Alonso, Pierre (2022 թ․ սեպտեմբերի 25). «Iran: "femme, vie, liberté", ces trois mots que le régime honnit» [Iran: "Woman, Life, Freedom", three words that the regime hates]. Libération (ֆրանսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ մարտի 6-ին. Վերցված է 2022 թ․ սեպտեմբերի 28-ին.
  36. ↑ «موانع اعتماد عمومي در ايران» [Obstacles of public trust in Iran]. Etemad Newspaper. 2022 թ․ սեպտեմբերի 27. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ հոկտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2022 թ․ սեպտեմբերի 28-ին.
  37. ↑ «German Foreign Minister Annalena Baerbock official Facebook posts pictures of Party Committee with Banners of "Jin, Jiyan, Azadî"». Facebook. 2022 թ․ հոկտեմբերի 28. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ դեկտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2022 թ․ հոկտեմբերի 28-ին.
  38. ↑ «A Swedish member of the European Parliament Abir Al-Sahlani cuts hair during speech in solidarity with Kurdish women and taking a pair of scissors, she said "Jin, Jiyan, Azadi"». Euronews. 2022 թ․ հոկտեմբերի 6. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ մարտի 19-ին. Վերցված է 2022 թ․ հոկտեմբերի 6-ին.
  39. ↑ «Helly Luv released new song of Woman, Life, Freedom». YouTube. 2022 թ․ հոկտեմբերի 13. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ դեկտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2022 թ․ հոկտեմբերի 13-ին.
  40. ↑ «SEVDALIZA - WOMAN LIFE FREEDOM زن زندگی آزادی». YouTube. 2022 թ․ նոյեմբերի 26. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ նոյեմբերի 26-ին. Վերցված է 2022 թ․ նոյեմբերի 26-ին.

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]