Կլոր սեղան (Լեհաստան)

«Կլոր սեղան» (լեհ.՝ Okrągły Stół), բանակցություններ Լեհաստանի Ժողովրդական Հանրապետության իշխանությունների և ընդդիմադիր «Համերաշխություն» արհմիության միջև։ Տեղի են ունեցել Վարշավայում 1989 թվականի փետրվարի 6-ից ապրիլի 5-ը։ Ավարտվել են «Համերաշխության» ազատականացման և քաղաքական բարեփոխման համաձայնագրերով։ Կլոր սեղանի պայմանավորվածությունները, ի վերջո, հանգեցրին երկրում խորը քաղաքական և տնտեսական փոփոխությունների, Լեհական միավորված աշխատանքային կուսակցության ռեժիմի ապամոնտաժմանը, Լեհաստանի անցումը ժողովրդավարությանն ու շուկայական տնտեսությանը, Պոսպոլիտայի երրորդ խոսքի առաջացմանը։

Համատեքստ

1988 թվականի գարնանը և ամռանը Լեհաստանը հեղեղեց գործադուլային հզոր ալիքը^[1][2]։ Երկրում իրավիճակը փաստացի վերադարձավ 1980 թվականի ամռան իրավիճակին, սակայն Լեհական միավորված աշխատանքային կուսակցությունն արդեն չէր կարող հույսը դնել ԽՍՀՄ-ի աջակցության վրա։ ԼՄԱԿ-ի ղեկավարությունն ու կառավարությունը ստիպված են եղել բանակցությունների գնալ այդ պահին պաշտոնապես արգելված «Համերաշխության» հետ։

Կոմպրոմիսային կուրսի գլխավոր ղեկավար է դարձել ներքին գործերի նախարար, գեներալ Չեսլավ Կիշչակը, որը վերջերս ընդդիմության դեմ ռեպրեսիաների կազմակերպիչ էր^[3]։ Թվացյալ պարադոքսը բացատրվում էր նրանով, որ պատժիչ ապարատի ղեկավարը մյուսներից լավ էր հասկանում ստեղծված իրավիճակում «Համերաշխության» ուժային ճնշման անհնարինությունը։ Այդ գիծը պաշտպանում էին ԼՄԱԿ Կենտկոմի առաջին քարտուղար Վոյցեխ Յարուզելսկին և ԼՄԱԿ Կենտկոմի քարտուղար Մեչիսլավ Ռակովսկին, ով շուտով գլխավորում էր Նախարարների խորհուրդը, Կառավարության և Համերաշխության միջև միջնորդներ են հանդես եկել կաթոլիկ եկեղեցու ներկայացուցիչները, առաջին հերթին՝ փոխանորդ եպիսկոպոս Ալոիզի Օրշուլիկը (1980-ականների սկզբին լեհ եպիսկոպոսի մամուլի գրասենյակի ղեկավարը)^[4]։

Օգոստոսի վերջին կայացան անձնական հանդիպումներ Կիշչակի և Վալենսայի միջև։ Կառավարությունը ձգտում էր ամեն գնով խուսափել համընդհանուր գործադուլից։ «Համերաշխությունը» ձգտում էր օրինականացնել իր գործունեությունը։ 1988 թվականի սեպտեմբերին ապագա Կլոր սեղանի նախնական օրակարգը համաձայնեցվել էր Մագդալենքի գաղտնի բանակցություններում^[5]։

1988 թվականի դեկտեմբերին-1989 թվականի հունվարին ԼՄԱԿ Կենտկոմի պլենումում պաշտոնից հանվեցին «կուսակցական բետոնի» առաջատար ներկայացուցիչները՝ նոմենկլատուրայի ստալինիստական թևը։ Իր հրաժարականի սպառնալիքի տակ գեներալ Յարուզելսկին, գեներալ Կիշչակը, վարչապետ Ռակովսկին և պաշտպանության նախարար գեներալ Սիվիցկին Կենտրոնական կոմիտեից հասել են «Համերաշխության» հետ բանակցելու պատժամիջոցների^[6]։

Հիմնական մասնակիցներ

Կլոր սեղանի շուրջ պաշտոնական բանակցությունները տեղի են ունեցել Վարշավայում 1989 թվականի փետրվարի 6-ից ապրիլի 5-ը։ Խորհրդակցություններին մասնակցել է 58 մարդ (կոնֆիդենցիալ հանդիպումներին՝ 44)։ Ներկայացվեցին կառավարություն (ԼՄԱԿ, Արհմիությունների համապետական համաձայնագիր, փոխկապակցված կուսակցություններ), ընդդիմություն (Համերաշխություն) և դիտորդներ (կաթոլիկ եկեղեցու և Լյութերական համայնքի ներկայացուցիչներ)^[7]։

Կառավարության կողմից

• Չեսլավ Կիշչակ, ԼՄԱԿ Կենտկոմի քաղբյուրոյի անդամ, ներքին գործերի նախարար (1989 թվականի օգոստոսին՝ Լեհաստանի վարչապետ)
• Ստանիսլավ Չոսեկ, քաղբյուրոյի անդամ, ԼՄԱԿ Կենտկոմի քարտուղար
• Վլադիսլավ Բակա, էկոնոմիկայի փոխվարչապետ
• Մարիան Օժեխովսկի, ԼՄԱԿ կենտկոմի քաղբյուրոյի անդամ, կրթության կուսակցական կուրատոր
• Լեշեկ Միլեր, ԼՄԱԿ Կենտկոմի երիտասարդական քաղաքականության և սոցիալական հարցերի քարտուղար (2001-2004 թվականներին՝ Լեհաստանի վարչապետ)
• Ալֆրեդ Միոդովիչ, председатель ВСПС;
• Ալեքսանդր Կվասինևսկի, Սպորտի և երիտասարդության հարցերի կառավարական կոմիտեի նախագահ (1995-2005 թվականներին՝ Լեհաստանի նախագահ)
• Յուզեֆ Օլեքսի, արհմիությունների հետ համագործակցության նախարար (1995-1996 թվականներին՝ Լեհաստանի վարչապետ)
• Գժեգոժ Կոլոդկո, տնտեսագետ
• Վլոձիմեժ Ցիմոշևիչ, ագրոբիզնեսմեն (1996-1997 թվականներին՝ Լեհաստանի վարչապետ)։

«Համերաշխություն» կուսակցության կողմից․

• Լեխ Վալենսա, արհմիության նախագահ (1990-1995՝Լեհաստանի նախագահ);
• Թադեուշ Մազովեցկի, կաթոլիկ մտավորականության առաջնորդ (1989-1991 թվականներին՝ Լեհաստանի վարչապետ);
• Զբիգնև Բույակ, արհմիության ընդհատակյա կառույցների ղեկավար;
• Բոգդան Լիս, Գդանսկի գործադուլի կենտրոնի ակտիվիստ;
• Վլադիսլավ Ֆրասինյուկ, Վրոցլավյան պրոֆկենտրոնի նախագահ;
• Յացեկ Կուրոն, այլախոհ, արհմիության փորձագետ;
• Ադամ Միխնիկ, այլախոհ, արհմիության փորձագետ;
• Բրոնիսլավ Գերեմեկ, պատմաբան, արհմիության փորձագետ;
• Յան Օլշևսկի, լրագրող, այլախոհների փաստաբան (1991-1992 թվականներին՝ Լեհաստանի վարչապետ);
• Լեխ Կաչինսկի, իրավաբան, գործադուլային կոմիտեի խորհրդական (2005-2010 թվականներին՝ Լեհաստանի նախագահ);
• Յարոսլավ Կաչինսկի, իրավաբան, գործադուլային կոմիտեի խորհրդական (2006-2007 թվականներին՝ Լեհաստանի վարչապետ);
• Ստեֆան Բրատկովսկի, Լեհ լրագրողների միության նախագահ;
• Անջեյ Ստելմահովսկի, իրավաբան, արհմիության փորձագետ։

Միջնորդներ դավանանքից․

• Ալոիզի Օրշուլիկ, Սեդլցեի կաթոլիկ փոխանորդ եպիսկոպոս
• Բրոնիսլավ Դեմբովսկի, կոստել սբ. Մարտինի վանահայր
• Յանուշ Նարզինսկի, Լեհաստանի Ավետարանական (Լյութերական) եկեղեցու եպիսկոպոս

Ծանոթագրություններ

1. ««Wiosna nasza» — kwietniowo-majowy strajk w Hucie im. Lenina». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ ապրիլի 3-ին. Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 21-ին.
2. «Polish Strikes `Broke The Barrier Of Fear`. Militant Steelworkers Sense Victory». Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 16-ին. Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 21-ին.
3. Алексей Макаркин. Круглый стол: польский опыт
4. Трубников В. П. Крах «операции Полония». М. 1983.
5. Piotr Osęka. Jak wygraliśmy w Magdalence
6. «Grzegorz Sołtysiak. Telefon do Wałęsy». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 21-ին.
7. Marek Henzler. Ludzie Okrągłego Stołu