Կորիկանչա

Կորիկանչա

Պաչակուտեկիի պատկերումը, Կորիկանչայում երկրպագում է Արևի աստված Ինկիին, նշված է Մարտին դե Մուրուայի 17-րդ դարի երկրորդ տարեգրությունում

Կորիկանչա^{[1][2][3][4][5]} («Ոսկե տաճար», Կեչուա լեզուներից թարգմանաբար quri` ոսկի, kancha` պարիսպ)^{[6][7][8][9][10]}, Ինկերի կայսրության ամենակարևոր տաճարը։ Գտնվում է Պերուի Կուսկո քաղաքում, որը կայսրության մայրաքաղաքն էր^[11][12]։

Պատմություն

Սկզբնապես ունենալով Ինտիկանչա կամ Ինտիվասի անվանումը՝ տաճարը նվիրված էր Ինկի աստծուն և գտնվում է ինկերի նախկին մայրաքաղաք Կուսկոյում^[11]։ Տաճարի մեծ մասը ավերվել է 16-րդ դարում կոնկիստադորների հետ պատերազմի հետևանքով, քանի որ վերաբնակիչները քանդել են նաև տաճարը՝ կառուցելու իրենց եկեղեցիներն ու բնակավայրերը։ Տաճարի քարերի մեծ մասը օգտագործվել է որպես տասնյոթերորդ դարի Սանտո Դոմինգոյի միաբանության հիմք։ Այն կառուցվել է 1650 թվականին երկրաշարժի հետևանքով Դոմինիկյան առաջին մենաստանի ավերումից հետո։

Կորիկանչայի կառուցման համար ինկերն օգտագործել են աշլարից որմնանկարներ՝ կառուցելով նույն չափի խորանարդ քարերից, որոնք նրանք կտրել և ձևավորել էին այդ նպատակով^[13]։ Աշլարից որմնադրությանը շատ ավելի դժվար է դարձրել տաճարի կառուցումը, քանի որ ինկերը մի փոքր անգամ թերություն կամ կոտրվածք ունեցող որևէ քար չեն օգտագործել։ Ընտրելով որմնադրության այս տեսակը՝ ինկերը ցանկացան ցույց տալ կառույցի կարևորությունը իրենց կատարած աշխատանքի չափով։ Շինարարության այս ձևը ցույց տվեց ինկերի կայսերական ուժը՝ մոբիլիզացնելու և ուղղորդելու տեղական բանվորական ուժերը։ Ամբողջ Հարավային Ամերիկայում, մասնավորապես Անդերում ինկերի ճարտարապետական տեխնիկայի կրկնօրինակումը, ինչպիսինն է Կորիկանչայում կիրառվածը, արտահայտում էր ինկերի վերահսկողության աստիճանը հսկայական աշխարհագրական տարածաշրջանի վրա^[14]։

Պաչակուտեկ Յուպանկին վերակառուցեց Կուսկոն և Արևի տունը՝ հարստացնելով այն ավելի շատ պատգամներով և շինություններով, ինչպես նաև ավելացնելով նուրբ ոսկուց թիթեղներ^[15]։ Նա ոսկուց և արծաթից ծաղկամաններ էր տրամադրում մայրերին, միանձնուհիներին կամ վանական կանանց՝ պաշտամունքի ժամանակ օգտագործելու նպատակով։ Ի վերջո, նա վերցրեց յոթ հանգուցյալ ինկերի մարմինները և զարդարեց դրանք դիմակներով, գլխաշորերով, մեդալներով, ապարանջաններով և ոսկե գավազաններով՝ վերջիններիս տեղավորելով ոսկե նստարանի վրա^[16]։

Պատերը ժամանակին պատված էին ոսկու թիթեղներով, իսկ հարակից բակը լցված էր ոսկե արձաններով։ Իսպանական զեկույցները վկայում են մի ճոխության մասին, որը «անհավատալիորեն հիասքանչ էր»։ Երբ 1533 թվականին իսպանացիները ինկերից պահանջեցին ոսկով փրկագին հավաքել իրենց առաջնորդ Աթաուալպայի կյանքի համար, ոսկու մեծ մասը հավաքվել էր Կորիկանչայից։

Իսպանացի գաղութարարները տեղում կառուցեցին Սանտո Դոմինգոյի վանքը՝ քանդելով տաճարը և դրա հիմքերն օգտագործելով վանքի համար։ Նրանք շենքի մասերն օգտագործել են նաև այլ եկեղեցիների և բնակավայրերի համար։ Շինարարությունը տևեց ավելի քան մեկ դար։ Սա բազմաթիվ վայրերից մեկն է, որտեղ իսպանացիները ներառել են ինկերի քարագործությունը գաղութային շենքի կառուցվածքում։ Խոշոր երկրաշարժերը լրջորեն վնասել են եկեղեցին, սակայն ինկերի քարե պատերը, որոնք կառուցվել են հսկայական, ամուր իրար միացած քարե բլոկներից, դեռ կանգուն են՝ շնորհիվ իրենց բարդ քարե որմնադրության։ Մոտակայքում է գտնվում ստորգետնյա հնագիտական թանգարանը, որը պարունակում է մումիաներ, գործվածքներ և սրբազան կուռքեր այդ վայրից։

Ինկերի աստղագիտություն

Նմանություններ են հայտնաբերվել Կուսկոյում գտնվող Արևի տաճարում, Մաչու Պիկչուի Տոռեոն աստղադիտարանում և Պիսակի Արևի տաճարում։ Երեք տաճարների մեջ էլ տեսանելի է «պարաբոլիկ պարիսպը»՝ արված բարձրորակ որմնադրությամբ, ինչպես նկարագրում է Բինգհեմը։ Այս կառույցները նույնպես օգտագործվել են նմանատիպ նպատակներով, այդ թվում՝ արևադարձների և Ինկերի համաստեղությունների դիտման համար։

Ծիր Կաթինում, որին ինկերը անվանում էին մայու կամ Երկնային գետ, ինկերը առանձնացնում էին մութ տեղանքներ կամ ամպեր, որոնք նրանք անվանում էին «yana phuyu»: Դրանք համարվում էին գետի ջրից խմող կենդանիների ուրվանկարներ կամ ստվերներ։ Ինկերի կողմից անվանված կենդանիների թվում կար մի լամա, որը տարածվում էր Կարիճի համաստեղությունից մինչև Կենտավրոսի ալֆա և Կենտավրոսի բետա, որտեղ այդ երկու աստղերը ձևավորում էին լամայի աչքերը։ Ներքևում շրջված վիճակում էր գտնվում փոքրիկ լաման՝ լամա-քրիան։ Լամաներից ձախ կարմիր աչքերով աղվեսն է՝ աթուկը, որը գտնվում է Աղեղնավորի և Կարիճի պոչի միջև։ Կարիճիի պոչը հայտնի է որպես պահեստ կամ «qullqa»: Կաքավը՝ յութուն, գտնվում էր Հարավային Խաչից անմիջապես ներքև, իսկ ներքևի աջ կողմում՝ համփաթուն, դոդոշը։ Մաչագուայ օձը ձգվում է դեպի աջ^[17][18][19]։

Կորիկանչան գտնվում է երկու գետերի միախառնման վայրում։ Այստեղ, ըստ Ինկերի առասպելի, Մանկո Կապակը որոշել կառուցել Կորիկանչան, Կուսկոյի հիմքը և վերջնական Ինկերի կայսրությունը։ Ըստ Էդ Կրուպի՝ «Ինկերը կառուցեցին Կորիկանչան գետերի միախառնման վայրում, քանի որ այդ վայրը երկրային առումով ներկայացնում էր դրախտի առանցքը։

Պատկերասրահ

• 
  Կորիկանչան, Սանտո Դոմինգոյի մենաստանը և բակը (Intipampa)
• 
  Կորիկանչայի հիմքի թվային վերակառուցումը Ինկերի ժամանակաշրջանում
• 
  Ինկերի ժամանակաշրջանի սկզբնական սենյակներից մեկը
• 
  Սենյակի թվային վերակառուցումը, երբ այն լցված էր ոսկով՝ ըստ Ինկա Գարսիլասո դե լա Վեգայի նկարագրության
• 
  Առաստաղի զարդարանք
• 
  Գաղութային Կուսկոյի դպրոցի նկարներ, ներսը
• 
  Բնօրինակ պատուհաններ տաճարի ներսում

Ծանոթագրություններ

1. Ring, Trudy; Watson, Noelle; Schellinger, Paul (2013). The Americas: International Dictionary of Historic Places (անգլերեն). Routledge. էջ 183. ISBN 9781134259304.
2. Krupp, E. C. (2012). Echoes of the Ancient Skies: The Astronomy of Lost Civilizations (անգլերեն). Courier Corporation. էջեր 271–272. ISBN 9780486137643.
3. Hyland, Sabine (2011). Gods of the Andes: An Early Jesuit Account of Inca Religion and Andean Christianity (անգլերեն). Penn State Press. էջ 8. ISBN 978-0271048802.
4. Bauer, Brian S. (1998). The Sacred Landscape of the Inca: The Cusco Ceque System (անգլերեն). University of Texas Press. ISBN 9780292792043.
5. Bauer, Brian S. (2004). Ancient Cuzco: Heartland of the Inca (անգլերեն). University of Texas Press. էջեր 139–158. ISBN 9780292792029.
6. «Machu Picchu, la Eternidad de la Piedra». Edición Extraordinaria (իսպաներեն). Universidad Alas Peruanas. 6 (9): 79–87. 2011.
7. DK (2016). DK Eyewitness Travel Guide: Peru (անգլերեն). Penguin. էջ 163. ISBN 9781465458919.
8. Inc, Encyclopaedia Britannica (2010). Native Peoples of the Americas (անգլերեն). Encyclopaedia Britannica, Inc. էջ 74. ISBN 9781615353651. {{cite book}}: |last= has generic name (օգնություն)
9. Compendio histórico del Perú (իսպաներեն). Editorial Milla Batres. 1993. էջեր 586, 593.
10. «GRUPO ARQUEOLÓGICO DE QORICANCHA». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ նոյեմբերի 19-ին. Վերցված է 2017 թ․ մայիսի 29-ին.
11. Qorikancha, A Homage to the Mystical, Magical, most Famous and Oldest City of the American Continent
12. Cristóbal Estombelo Taco, Inka taytanchiskunaq kawsay nintayacharispa, Instituto Superior Pùblico La Salle - PROYECTO CRAM II, Urubamba, Cusco 2002 (in Quechua)
13. Carolyn Dean, “The Inka Married the Earth: Integrated Outcrops and the Making of Place,” The Art Bulletin 89, no. 3 (2007): 502–18.
14. de Gamboa, P.S., 2015, History of the Incas, Lexington, 9781463688653
15. Prescott, W.H., 2011, The History of the Conquest of Peru, Digireads.com Publishing, 9781420941142
16. Cieza de León, Pedro (1998) [ca. 1553]. The Discovery and Conquest of Peru. Chronicles of the New World Encounter. Translated and edited by Alexandra Parma Cook and Noble David Cook. Duke University Press. ISBN 0-8223-2146-7.
17. Dearborn, D.S.P.; White, R.E. (1983). «The "Torreon" of Machu Picchu as an Observatory». Archaeoastronomy. 14 (5): S37. Bibcode:1983JHAS...14...37D.
18. Bingham, Hiram (1952). Lost City of the Incas. Weidenfeld & Nicolson. էջեր 268-269. ISBN 9781842125854.
19. Krupp, Edwin (1994). Echoes of the Ancient Skies. Mineola, NY: Dover Publications, Inc. էջեր 47–51. ISBN 9780486428826.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կորիկանչա» հոդվածին։