Հալիձոր

Գյուղ
Հալիձոր
Հալիձոր գյուղի մուտքը
Երկիր	Հայաստան
Մարզ	Սյունիքի մարզՍյունիքի մարզ
Համայնք	Տաթև (համայնք) | Տաթև համայնք[1]
ԲԾՄ	1350 մ
Պաշտոնական լեզու	Հայերեն
Բնակչություն	551[2] մարդ (2011)
Ազգային կազմ	Հայեր
Կրոնական կազմ	Հայ Առաքելական եկեղեցի
Ժամային գոտի	UTC+4
Հալիձոր (Հայաստան) Հալիձոր (Սյունիքի մարզ)
Հալիձոր Վիքիպահեստում

Հալիձոր, գյուղ Հայաստանի Սյունիքի մարզի Տաթև համայնքում^[1]։

Բնակավայրն ունի բազմադարյա պատմություն և հարուստ է պատմամշակութային հուշարձաններով։ Այստեղ է գտնվում Հայաստանի զբոսաշրջային ամենահայտնի ուղղություններից մեկը՝ Տաթևեր ճոպանուղի-Տաթևի վանք երթուղին։ Հանդիսանում է աշխարհի ամենաերկար ճոպանուղու առաջին մեկնարկային կետը։

Ունի գեղեցիկ բնություն, որն արտահայտվում է անդնդախոր ձորերով, ժայռապատ և անտառապատ լեռնալանջերով, որոնց ստորոտով հոսում է արագահոս Որոտան գետը։

Անուն

Գյուղի պտոնական անունը^[1]։ Հալիձոր անունը ծագել է Հաբանդ գավառի Հալե, Հալիս կոչվող բնակավայրերի անվանումներից։

Աշխարհագրություն

Աշխարհագրորեն Հալիձրը գտնվում է Որոտան գետի ձախ ափի մոտ՝ ծովի մակարդակից 1300-1350 մ բարձրության վրա։ Սյունիքի մարզի մարզկենտրոն Կապան քաղաքից հեռու է 62 կմ։ Մոտակա քաղաքը Գորիսն է, որից հեռու է 12 կմ դեպի հարավ-արևմուտք։

Հալիձորից հյուսիս-արևելք գտնվում է Շինուհայր գյուղը, հարավում և արևելքում՝ Որոտան գետի կիրճը, արևելքում և հյուսիս-արևելքում՝ մշակովի դաշտեր են։

Հալիձոր բնակավայրով է անցնում հանրապետական նշանակության Հ 46 ավտոճանապարհը։

Պատմություն

Հալիձորը Հաբանդ գավառի հնագույն գյուղերից է, պատմական աղբյուրներում հիշատակվում է 10-րդ դարի սկզբից։ Ստ. Օրբելյանի՝ "Սյունիքի պատմություն" աշխատության մեջ այն դասվում է միջին մեծության գյուղերի շարքում ըստ իր վճարած հարկի^[3]։

Դեռևս 10-րդ դարում Սյունյաց Բարդեն իշխանի դուստր Համազասպուհին Հալիձոր գյուղը նվիրել է Տաթևի վանքին, որը կրկին հաստատել է Տարսայիճ Օրբելլանը 1274 թ.: Հալիձորը Տաթևի սեփականությունն էր համարվում մինչև 19-րդ դարը^[4]։

Ստեպանոս Օրբելյանի և հին հիշատակարանների մեջ գյուղի անունը գրվել է ՀԱԼԷ ձևով։ Հնում Հալիձոր գրելու դեպքում հասկացվում էր գյուղի շրջապատի ձորը։ Հետագայում գրվում է Հալի-ձոր և ի վերջո Հալիձոր։

Խորհրդային Միության ժամանակաշրջան

Խորհրդային տարիներին մասն է կազմել Հայկական ԽՍՀ Զանգեզուրի գավառի, իսկ 1930 թվականից` Գորիսի շրջանի։

Ներկայիս Հալիձորը կառուցվել է 1966 թվականին Հին Հալիձորից փոքր ինչ հեռու և մինչև 1991 թվականը գտնվում էր Հարժիսի խորհտնտեսության կազմում։

Հայաստանի անկախության շրջան

Հայաստանի անկախության սկզբի տարիներին Հալիձորը ընդգրկված է եղել Գորիսի շրջանի կազմում, իսկ 1995 թվականից Սյունիքի մարզում, որի մաս է կազմում նախկին Գորիսի շրջանը։ 2015 թվականից բնակավայրը ներառվել է Սյունիքի մարզի Տաթև խոշորացված համայնքի մեջ։

Պատմամշակութային հուշարձաններ

Հիմնական հոդված՝ Հալիձորի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկ (Սյունիքի մարզ)

Գյուղում է գտնվում կանգուն Սուրբ Մինաս եկեղեցին՝ կառուցված 1611 թվականին։ Գյուղից 2 կմ հարավ-արևմուտք գտնվում է նշանավոր Հարանց Անապատը, շրջակայքում են «Խաչին խութ» կոչվող եկեղեցին, «Պողոս-Պետրոս» մատուռը, մի շարք գյուղատեղիներ՝ «Հալիձոր», «Կարմիր», «Հայկաշեն», «Հայկատափ», Հալե, Հին Շենատեղ, , ինչպես նաև բազմաթիվ խաչքարերով գերեզմանոցը։ Որոտանի ձախ ափին, այգիների մեջ պահպանված է ժայռաբեկորի վրա կանգնեցված 1265 թ. արձանագրություն։ Հալիձորի ամենաշատ այցելվող պատմամշակութային կառույցներից է Հարսնաձորի դիտակետը։

Բնակչություն

Ըստ Հայաստանի 2011 թվականի կատարած մարդահամարի արդյունքների գյուղի բնակչությունը կազմել է 551 մարդ^[2]։ Ստորև ներկայացված է Հալիձոր գյուղի բնակչության թվային փոփոխությունն ըստ տարիների^[5]

Տարի	1831	1897	1926	1939	1959	1970	1979	1989	2001	2004	2011
Բնակիչ	58	584	615	657	577	518	482	509	602	625	551

Տնտեսություն

Բնակչությունը զբաղվում է դաշտավարությամբ, այգեգործությամբ, անասնապահությամբ և մեղվաբուծությամբ։

Պատկերասրահ

• 
  Հալիձորի փողոցներից մեկի համայնապատկերը Տաթևեր ճոպանուղու խցիկից
• 
  Հալիձոր գյուղի մոտ գտնվող հուշարձան-դիտակետ
• 
  Հին Հալիձոր գյուղատեղիի ավերակները Հալիձոր գյուղի մոտ
• 
  Հալիձոր գյուղի Սուրբ Մինաս եկեղեցին

• 
  Տեսարան դեպի Որոտանի կիրճը Հալիձոր գյուղից
• 
  Տաթևեր ճոպանուղու խցիկը Հալիձոր գյուղի վրայով անցնելիս
• 
  Հալիձոր գյուղի մոտ գտնվող Տաթևեր ճոպանուղու մեկնարկային կայանը
• 
  Հալիձոր գյուղի համայնապատկերը և հանրապետական նշանակության Հ 45 ավտոճանապարհը

Ծանոթագրություններ

1. Տեղեկություններ Տաթև համայնքի մասին Սյունիքի մարզի մարզպետարանի կայքում, (արխիվացված 12․01․2024 թվական)։
2. 2011 թ Հայաստանի մարդահամարի արդյունքները
3. Օրբելյան, Ստեփանոս (1986). Սյունիքի պատմություն. Երևան: Սովետական գրող հրատարակչություն.
4. Բարխուդարյան, Ս. Գ. (1960). Դիվան հայ վիմագրության. Երևան: ՀՍՍՌ ԳԱ հրատ. էջ 51.
5. «Հայաստանի հանրապետության բնակավայրերի բառարան, էջ 116» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2014 թ․ սեպտեմբերի 12-ին. Վերցված է 2014 Հունիսի 24-ին.