Հայ-ադրբեջանական ռազմական բախում (հուլիս, 2020)

Հայ-ադրբեջանական հակամարտություն
Արցախյան հակամարտություն

Թվական Հուլիսի 12, 2020 — Հուլիսի 21, 2020
Վայր Հայ-ադրբեջանական շփման գծի Տավուշ-Թովուզ հատված
Արդյունք Երկու կողմերն էլ հայտարարում են իրենց հաղթանակի մասին[1][2]
Տարածքային
փոփոխություններ 		Status quo ante bellum
Հակառակորդներ
Հայաստան Հայաստան Ադրբեջան Ադրբեջան
Կողմերի ուժեր
Հայաստանի զինված ուժեր Ադրբեջանի զինված ուժեր
Ադրբեջանի սահմանապահ զորքեր
Ռազմական կորուստներ
4 զոհ[3][4],
10 վիրավոր[5],
2 ԱԹՍ[6] (ադրբեջանական կողմի պնդում) 		12 սպանված[7][8],
1 սպանված քաղաքացիական անձ[9]
4 վիրավոր (պաշտոնական)[10]
13 ԱԹՍ[11], 3 տանկ[12] (հայկական կողմի պնդում)

Հայ-ադրբեջանական ռազմական բախում, 2020 թվականի հուլիսին Հայաստանի զինված ուժերի և Ադրբեջանի Հանրապետության սահմանապահ զորքերի/զինված ուժերի միջև հայ-ադրբեջանական շփման գծի Տավուշ-Թովուզ հատվածում։ Մարտական գործողությունները սկսվել են հուլիսի 12-ի առավոտյան, երբ ադրբեջանական կողմից ՈՒԱԶ մակնիշի ավտոմեքենայով Ադրբեջանի սահմանապահ ուժերի զինծառայողները փորձել են մոտենալ հայկական զինված ուժերի դիրքերին[13]։

Նախապատմություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հիմնական հոդվածներ՝ Արցախյան հակամարտություն և Արցախյան պատերազմ

Հայ-ադրբեջանական հակամարտությունը շուրջ մեկդարյա պատմություն ունի։ Դեռևս 1900-ական թվականների սկզբներին հայերի և կովկասյան թաթարների (որոնք ներկայում կոչվում են ադրբեջանցիներ) միջև էթնիկ հողի վրա տեղի էին ունենում զինված ընդհարումներ ոչ միայն Արցախում, Գարդմանքում, այլ Հարավային Կովկասի այլ շրջաններում։ Ներկայիս Հայաստանի և Ադրբեջանի տարածքները Խորհրդային Միության կազմում ընդգրկվելուց հետո հակամարտությունը սառեցվեց։ Սակայն արդեն 1980-ական թվականներին հայերի և ադրբեջանցիների միջև կրկին սկսվեցին էթնիկ հողի վրա առանձին հակադրություններ և փոքր բախումներ։ 1988 թվականին արցախյան շարժման սկսելով հայ-ադրբեջանական սառեցված հակամարտությունն ակտիվացավ, որի գագաթնակետը Արցախյան պատերազմն էր։ 1994 թվականին հակամարտ կողմերի միջև ստորագրված հրադադարից հետո տարբեր տարիներ տեղի են ունեցել տարբեր տեսակի և ձևի զինված ընդհարումներ։

Իրադարձությունների ժամանակագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հուլիսի 12

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հուլիսի 12-ին՝ ժամը 12:30-ի սահմաններում, Ադրբեջանի զինված ուժերի զինծառայողները ՈՒԱԶ մակնիշի ավտոմեքենայով մոտեցել են ընդհուպ մինչև հայ-ադրբեջանական շփման գծի Տավուշ-Թովուզ հատվածի հայկական դիրքերին։ Հայկական կողմը նախազգուշական կրակից հետո ադրբեջանցի զինծառայողները, թողնելով մեքենան, վերադարձել են իրենց դիրք։ Միջադեպից հետո Ադրբեջանի զինված ուժերը հրետանային կրակ են բացել հայկական դիրքերի ուղղությամբ, և սկսվել են հակամարտ կողմերի միջև զինված ընդհարումներ[13]։

Կարճատև հրադադարից հետո՝ ժամը 13:45-ին, ադրբեջանցի զինծառայողները կրկնել են հայկական զինված ուժերի սահմանային դիրքը գրավելու փորձը՝ կիրառելով հրետանի և ծանր զինտեխնիկա[13]։

Համաձայն Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանության նախարարության տարածած հաղորդագրության՝ զինված ընդհարումներից հետևանքով հայկական կողմը կորուստներ չի կրել, իսկ Ադրբեջանն ունեցել է զոհեր և վիրավորներ։ Նույն օրը Ադրբեջանի պաշտպանության նախարարությունը հայտնել է 2 սպանվածի և 5 վիրավորի մասին՝ նշելով, որ հայկական կողմն ունի մեծ կորուստներ[13][14]։

Հուլիսի 13

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հուլիսի 13-ի լույս 12-ի գիշերը կրկին վերսկսվել են զինված ընդհարումները հայ-ադրբեջանական հակամարտ ուժերի միջև հայ-ադրբեջանական շփման գծի Տավուշ-Թովուզ հատվածում։ Կարճատև հրադադարից հետո զինված ընդհարումները շարունակվել են առավոտյան[15]։

Հայաստանի պաշտպանության նախարարության մամլո խոսնակը 15։28-ին հայտարարել է, որ «Ադրբեջանի կողմից իրավիճակը սահմանին պարբերաբար սրվում է, այս պահին հրետակոծություններն ու հարվածային ԱԹՍ-ի կիրառման պարբերականությունը նվազել է։ ՀՀ ԶՈՒ ամբողջությամբ վերահսկում են իրավիճակը։ Հայկական կողմը կորուստներ չունի»[16]։

Ըստ ՀՀ ՊՆ խոսնակի՝ ադրբեջանական կողմը 82 մմ տրամաչափի ականանետից 7 և 120 մմ ականանետից 3 արկ է արձակել հայկական Չինարի գյուղի ուղությամբ, ինչի արդյունքում հայկական կողմից կորուստներ չկան, արկերից մեկն ընկել է բնակելի տան տանիքներից մեկին, իսկ 2-ը՝ բակում։ Տվյալ պահին Տավուշի մարզպետ Հայկ Չոբանյանը հաստատել է 5 վիրավոր ունենալու փաստը[17]։

Հուլիսի 14

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Տավուշի հայ-ադրբեջանական սահմանամերձ բնակավայրերը

Ըստ ՀՀ ՊՆ մամուլի խոսնակ Շուշան Ստեփանյանի հայտարարության՝ գիշերը հայկական կողմը նկատել է հակառակորդի տանկի շարժ, ինչը կասեցվել է[18]։ Ժամը 11։17-ին Շուշան Ստեփանյանը նշել է նաև, որ ադրբեջանական կողմը անօդաչու թռչող սարքով թիրախավորել է Բերդի քաղաքացիական ենթակառուցվածքները, սակայն դրա արդյունքում հայկական կողմից կորուստներ չկան։

ՀՀ ՊՆ-ն հայտնել է հայկական կողմի երկու զոհի մասին, նաև տարածել մի քանի, որոնցում ցույց է տրվում, թե ինչպես է հուլիսի 12-ին ադրբեջանական կողմից ՈՒԱԶ ավտոմեքենան մոտենում հայկական դիրքերին, ինչպես նաև հայկական կողմի ռազմական որոշ գործողությունները՝ հակառակորդի ռազմական բազաների, «Elbit Hermes 900» անօդաչու թռչող սարքի[19] ոչնչացումները և պատժիչ գործողությունները, ցույց տվող տեսանյութեր[20]։ Հայտարարվել է նաև, որ հայկական ՀՕՊ-ը խոցել է Ադրբեջանի ԶՈՒ կրակի կառավարման համակարգ հանդիսացող ԱԹՍ[21]։

Ըստ «Հետք» լրագրի՝ Ադրբեջանի ԶՈՒ-ն հրետակոծել է Այգեպար գյուղը, ինչի հետևանքով վնասվել է 7 տուն։ Հրետանակոծության արդյունքում բռնկված հրդեհները մարելու աշխատանքները է կատարվում Արտակարգ իրավիճակների նախարարության աշխատակիցների կողմից[22]։

Արծրուն Հովհաննիսյանը հայտարարել է, որ առաջին անգամ հայկական ԱԹՍ-երը կիրառվեցին մարտական պայմաններում[23]։ Ավելի ուշ նա հայտարարել է նաև, որ հայկական կողմը համեմատաբար բարելավել է սեփական դիրքերը հակառակորդի նկատմամբ[24], ինչը չի հաստատվել ադրբեջանական կողմից։

Ռուսական Գազպրոմ ընկերության հայկական մասնաճուղի՝ Գազպրոմ Արմենիայի մամուլի ծառայությունը հայտնել է, որ Ադրբեջանի սահմանի մոտ վնասվել են վերգետնյա գազատար ցանցեր, ինչի արդյունքում Ներքին Կարմիրաղբյուր, Այգեպար գյուղերի և Չինարի գյուղի մի հատվածի գազամատակարարումը դադարեցվել է[25][26]։

Հուլիսի 15

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ըստ հայկական կողմի՝ գիշերը սահմանին պահպանվել է հարաբերական անդորր[27]։ Ժամը մոտ 16:00-ին ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը իր ֆեյսբուքյան էջում տարածել է մի տեսանյութ, որտեղ երևում են 2 ՍՈՒ-30 ՍՄ ինքնաթիռներ՝ նշելով, որ դրանք դուրս են գալիս մարտական հերթապահություն կատարելու և ապպահովելու ՀՀ օդային սահմանների անձեռնմխելիությունը[28][29]։ Ի հավելումն դրա՝ ՀՀ ՊՆ մամլո խոսնակ Շուշան Ստեփանյանը նշել է, որ այդ ինքնաթիռների մարտական հերթապահությունը կրելու է մշտական բնույթ[30]։ Արծրուն Հովհաննիսյանը նշել է, որ հայկական կողմը ընդհանուր թվով խոցել է 13 ադրբեջանական ԱԹՍ, որոնցից 3-ը եղել են հետախուզական, իսկ 10-ը՝ հարվածային։ Նա հավելել է նաև, որ գիշերվանից մինչև այդժամ՝ մոտ 21:30, պահպանվել է հրադադարի ռեժիմը[11]։

Հուլիսի 16

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հուլիսի 16-ին ժամը 03:40-ի սահմաններում նկատվել է հակառակորդի շարժ։ Կիրառելով շրջանաձև պաշտպանություն, հայկական ստորաբաժանումները չեզոքացրել են հակառակորդի դիվերսիոն հարձակման փորձը, որին մասնակցել են հատուկ նշանակությամբ ստորաբաժանումների 100 զինծառայողներ․ նրանք հրետանու կրակի աջակցությամբ փորձել են հարձակվել «Անվախ» անունով հայտնի դիրքի ուղղությամբ[31][32][33][34]։

Այնուհետև ադրբեջանական ստորաբաժանումները ժամը 05:20-ի սահմաններում սկսել են հրետակոծել Այգեպար և Մովսես գյուղերը՝ կիրառելով ականանետ և Դ-30 հաուբից[35]։ Այդ գործողությունների արդյունքում հայկական կողմը զոհեր չի ունեցել։ Ավելի ուշ հայկական կողմը հայտարարել է, որ խոցել է «հակառակորդի տանկ, հրետանային և ականանետային մարտկոցների կրակային դիրքեր, որոնցից հրետակոծվում էին մեր բնակավայրերն ու դիրքերը»[36]։

Հուլիսի 21

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Համաձայն Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանության նախարարության հայտարարության՝ գիշերը Ադրբեջանի զինված ուժերի հատուկ նշանակության ստորաբաժանումը հարձակում է իրականացրել Հայաստանի զինված ուժերի «Անհաղթ» մարտական դիրքերի ուղղությամբ։ Հայկական կողմի պնդմամբ գրոհը կանխվել է, Ադրբեջանն ունի կորուստներ[37][38]։ Ադրբեջանական կողմը հերքել է Հայաստանի պաշտպանության նախարարության հայտարարությունը[39]։

Թվային պատերազմ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հուլիսի 14-ին ադրբեջանցի հաքերները հարձակում են իրականացրել gov.am, e-gov.am և primeminister.am պաշտոնական կայքերի վրա, որտեղ տեղադրվել են Ալիևի ուղերձը և Մուբարիզ Իբրահիմովի նկարը։ Այդ ամենից հետո կայքերի հասանելիությունը հայկական կողմից անջատվել է։ ՏՏ փորձագետ Սամվել Մարտիրոսյանը նշել է, որ այդ հարձակումների արդյունքում տեղի չի ունեցել գաղտնիք պարունակող տեղեկատվության արտահոսք։ Ըստ նրա՝ թվային հարձակումն իրականացվել է «Anti-armenia Team» հաքերային խմբի երկու անդամների կողմից[40]։

Սամվել Մարտիրոսյանը 19:46-ին իր ֆեյսբուքյան էջում տեղեկացրել է, որ հայկական հաքերային թիմերից մեկը հարձակում է իրականացրել և կոտրել Ադրբեջանի մոտ երկու հազար տնային տնտեսությունների և օֆիսների WiFi սարքեր, փոխել դրանց DNS կարգավորումները, ինչի արդյունքում այդ կապի օգտատերերը տարբեր կայքեր այցելելուց հայտնվել են մի էջում[41], որի մեջ գրված է «եթե դուք չդադադրեցնեք մեր ռեսուրսների վրա հարձակումները, ապա մենք կոչնչացնենք ձեր բոլոր ինտերնետ մատակարարներին»։

«Մոնթե Մելոքնյան կիբեռ բանակ» հաքերային թիմը հուլիսի 14-ին՝ ժամը 20:03-ին հայտարարել է, որ իրենց հասանելի են դարձել ադրբեջանական ռազմածովային ուժերի գաղտնի տվյալները և հաջողությամբ կազմակերպել դրանց արտահոսք[42]։

Կորուստներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հայաստան

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հայաստանի պաշտպանության նախարարությունը հայտնում է, որ հայկական կողմը չունի կորուստներ[43]։ Հակառակ կողմը՝ Ադրբեջանի պաշտպանության նախարարությունը հայտնում է, որ երկու կողմերն էլ ունեն կորուստներ, սակայն հայկական կողմի կորուստները պաշտոնապես հաստատված չեն ՀՀ ՊՆ-ի կողմից[44]։

Հուլիսի 12-ին Ադրբեջանի ՊՆ-ի մամլո խոսնակը հայտարարել է, որ առավոտյան Ադրբեջանի կատարած հրետանային հարձակման արդյունքում հայկական կողմն ունի «ծանր կորուստներ»[45], ինչը նույնպես պաշտոնապես հերքվել է ՀՀ ՊՆ-ի կողմից։ Հայական կողմը հայտնել է միայն 2 թեթև վիրավորում ստացած ոստիկանների մասին։ Քիչ անց Տավուշի մարզպետ Հայկ Չոբանյանը հայտարարել է, որ հայկական կողմը ունի 5 վիրավոր՝ 2 ոստիկան և 3 պայմանագրային զինծառայող, որոնք ստացել են թեթև վիրավորումներ[46]։

Ադրբեջանական կողմը հայտարարել է հայկական կրակակետեր, ռադիոլոկացիոն կայան, ռազմական տեխնիկա (տանկ, զրահամեքենա) ոչնչացնելու մասին, ինչպես նաև 20-ից ավելի հայ զինծառայողների մահվան մասին, ինչը ՀՀ ՊՆ մամլո խոսնակի կողմից պիտակվել է որպես «ծիծաղ առաջացնող ապատեղեկատվություն»[47]։

Հուլիսի 14-ին՝ ժամը մոտ 14։30֊ին, հայկական կողմը հաստատել է երկու զոհի մասին տվյալները։ Զոհված զինծառայողներն են մայոր Գարուշ Վեմիրի Համբարձումյանը և կապիտան Սոս Փայլակի Էլբակյանը[48]։ Նույն օրը՝ 18:13-ին, ՀՀ ՊՆ-ն հայտարարել է ևս 2 զինծառայողի զոհվելու մասին։ Զոհերն են ժամկետային զինծառայողներ կրտսեր սերժանտ Սմբատ Գևորգի Գաբրիելյանը և կրտսեր սերժանտ Գրիշա Վահանի Մաթևոսյանը[4]։

Հուլիսի 15-ին հայկական կողմը հայտնել է, որ ունի 10 վիրավոր, որոնցից մեկի վիճակը ծայրահեղ ծանր է, իսկ հինգինը՝ միջին ծանրության՝ դրական դինամիկայով[5]։

Կոչում Անուն Ծննդյան ամսաթիվ Մահվան ամսաթիվ Թաղման ամսաթիվ Թաղման վայր
Կապիտան Սոս Էլբակյան 1992 թվական[49] Հուլիսի 14 Հուլիսի 16[50] Մարմաշեն
Մայոր Գարուշ Համբարձումյան 1989 թվական[49] Հուլիսի 14 Հուլիսի 16 Եռաբլուր, Երևան
Ժամկետային զինծառայող, կրտսեր սերժանտ Սմբատ Գաբրիելյան Հուլիսի 14
Ժամկետային զինծառայող, կրտսեր սերժանտ Գրիշա Մաթևոսյան Հուլիսի 14

Ադրբեջան

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ադրբեջանական կողմը ի սկզբանե հայտարարել էր 2 ադրբեջանցի զինվորի մահվան և 5 զինվորի վիրավորման մասին։ Մի քանի ժամ անց նրանք հայտնել են, որ վիրավորում ստացած զինվորներից մեկը մահացել է հիվանդանոցում։ ՀՀ ՊՆ նախկին խոսնակ Արծրուն Հովհաննիսյանը հայտնել է, որ հակառակորդը ունի ոչ միայն մարդկային, այլ նաև անօդաչու թռչող սարքի կորուստ[51], սակայն ադրբեջանական կողմը հերքում է դա[52]։

Հուլիսի 13-ին Ադրբեջանի ՊՆ մամլո խոսնակը նշել է․ որ ադրբեջանական կորուստներն աճել են, մահացել է ևս մեկ զինվոր[45], ինչի հետևանքով ադրբեջանցի զոհերի թիվը դարձել է 4։ Անդրանիկ Քոչարյանը հայտարարել է, որ հայկական կողմը խոցել է հակառակորդի մի քանի անօդաչու թռչող սարքեր, այդ թվում նաև կամիկաձե[53]։ Ադրբեջանական կողմը պաշտոնապես ընդունել է ընդհանուր 11 զինծառայողի[54] և 1 քաղաքացիական անձի[55] մահվան փաստը։

Ըստ հայկական կողմի՝ ադրբեջանցիները մարտական գործողությունների ընթացքում կորցրել են 3 հետախուզական և 10 հարվածային ԱԹՍ-եր[11]։

Կոչում Անուն Ծննդյան ամսաթիվ Մահվան ամսաթիվ Թաղման ամսաթիվ Թաղման վայր
Սերժանտ Սադիգով Վյուգար Լատիֆօղլուն 1987[56] Հուլիսի 12 Հուլիսի 13[57][58][59][60] Գյոյջալի[57]
Պայմանագրային զինծառայող, ավագ[61] Մամմադով Էլշադ Դյոնմեզօղլուն 1996[62] Հուլիսի 12 Հուլիսի 13[63] Աղդամ
Պայմանագրային զինծառայող Դաշդեմիրով Խայյամ Մահամմադ օղլուն 2002[62] Հուլիսի 12 Հուլիսի 13[63] Բալիկ[63]
Ավագ լեյտենանտ Մահմուդով Ռաշադ Ռաշիդօղլու 1992[64] Հուլիսի 13[65] Հուլիսի 13[63]
Գնդապետ Իլգար Միրզեև 1973 Հուլիսի 14 Հուլիսի 15[66] Պատվո պուրակ, Բաքու
Մայոր Նովրուզով Անար Գյուլվերդիօղլու 1976 Հուլիսի 14 Հուլիսի 14[67][68] Մասալը[67]
Մայոր Նամիք Հաջանօղլու 1984[68] Հուլիսի 14 Հուլիսի 14[67][68] Յուխարի Սալահլի[68]
Գեներալ-մայոր Փոլադ Հաշիմով 1975[69] Հուլիսի 14 Հուլիսի 15[66] Պատվո պուրակ, Բաքու[66]
Պայմանագրային զինծառայող Մուսթաֆազադե Էլչին Արիֆօղլու 1992[70] Հուլիսի 14 Հուլիսի 14[70][71] Հասանսու[70]
Ենթասպա Զեյնալլը Իլգար Այազօղլու 1995[71] Հուլիսի 14 Հուլիսի 14[70][71]
Ենթասպա Բաբաև Յաշար Վասիֆօղլու 1987[72] Հուլիսի 14 Հուլիսի 15[72] Քյոչասգար[72]

Կողմերի պաշտոնական հայտարարություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հայաստան

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հայաստանի արտաքին գործերի նախարարության մամլո խոսնակ Աննա Նաղդալյանը մեղադրել է Ադրբեջանի զինված ուժերին հրադադարի ռեժիմը խախտելու համար և դատապարտել Ադրբեջանի կառավարությանը։ Ըստ Նաղդալյանի՝ «սպառնալիքների պայմաններում իրականացված սադրիչ գործողության հետևանքների ողջ պատասխանատվությունը կրում է Ադրբեջանի ռազմաքաղաքական ղեկավարությունը»[73]։

Արցախի նախագահի մամուլի խոսնակ Վահրամ Պողոսյանը իր ֆեյսբուքյան էջում գրել է․ «Արցախից շարունակում ենք ուշի-ուշով հետևել Հայաստանի պետական սահմանի ուղղությամբ Ադրբեջանի կողմից իրականացվող սադրիչ գործողություններին։ Եթե չհանդարտվի, ընդամենը ժամեր հետո արցախցի կամավորականները իրավիճակի թելադրանքով և պահանջով կրկին պատրաստ են տավուշցի եղբայրների հետ խրամատներում թև ու թիկունք դառնալու»[74]։

Նիկոլ Փաշինյանը՝ Հայաստանի վարչապետը, ֆեյսբուքյան իր էջում կիսվել է իր կնոջ Աննա Հակոբյանի բեռնած տեսահոլովակով, որտեղ սեփական տան բակում իր աղջիկը պարում է «Մեր անունն է հայկական բանակ» երգի ներքո[75]։

Հուլիսի 13-ին Հայաստանի արտաքին գործերի նախարարությունը հայտարարություն է տարածել Թուրքիայի արտաքին գործերի նախարարության կողմից Ադրբեջանին «անվերապահ աջակցություն» հայտնելու մասին հայտարարության վերաբերյալ՝ դատապարտելով Թուրքիայի՝ տարածաշրջանում անկայունություն հաստատելու փորձերը[76]։

Ադրբեջան

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Իլհամ Ալիևը Ադրբեջանի անվտանգության խորհրդի հետ հուլիսի 13-ին ունեցած առցանց հանդիպման ժամանակ։

Ադրբեջանի նախագահական անձնակազմի արտաքին քաղաքականության բաժնի ղեկավար Հիքմեթ Հաջիևը մեղադրել է Հայաստանի կառավարությանը՝ ասելով, որ Կորոնավիրուսային համաճարակի հետևանքով Հայաստանում ստեղծված սոցիալ-տնտեսական խնդիրներից բնակչությանը շեղելու համար հայկական կողմը սրում է իրավիճակը[77]։ Ադրբեջանի պաշտպանության նախարարությունը հայտնել է, որ բախումների ընթացքում ադրբեջանական կողմը տարածքի ոչ մի կորուստ չի կրել[78]։

Ռուսաստանում Ադրբեջանի դեսպան Փոլադ Բյուլբյուլօղլին հայտարարել է, որ «Ադրբեջանը երբեք չի ընդունի իր տարածքների 20%-ի կորուստը[79]։

Արձագանք

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հակամարտող կողմեր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հայաստան

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բագրատ Գալստանյանը՝ Հայ առաքելական եկեղեցու Տավուշի թեմի առաջնորդը, նշել է․ «որքան էլ թշնամական ուժերը փորձում են անհանգստություն պատճառել, սա մեր գյուղն է, մեր ժողովուրդը, խաղաղ ու հանգիստ, պատրաստ ամեն վայրկյան ամեն ինչի։ ․․․Կորուստներն էլ են մերը, ձեռքբերումներն էլ»[80]։

Հուլիսի 15-ին ՀՅԴ երիտասարդական թևի ներկայացուցիչները Հայաստանում Ուկրաինայի դեսպանատան դիմաց անց են կացրել բողոքի ակցիա՝ շենքի վրա նետելով բորշչ և նշելով, որ դա իրենց պատրաստած բորշչն է։ Նրանք վանկարկել են «Ուկրաինա՛, մի սադրիր» և «Չաջակցել ագրեսորին»[81][82]։

Պարգևատրումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ՀՀ նախագահ Արմեն Սարգսյանի հրամանագրերով Տավուշի մարզի հայ-ադրբեջանական սահմանին զոհված 4 զինծառայողները՝ Գարուշ Վեմիրի Համբարձումյանը («Հայրենիքին մատուցած ծառայությունների համար» 2-րդ աստիճանի մեդալ), Սմբատ Գևորգի Գաբրիելյանը (Մարտական ծառայության մեդալ), Գրիշա Վահանի Մաթևոսյանը (Մարտական ծառայության մեդալ) և Սոս Փայլակի Էլբակյանը (Արիության մեդալ) հետմահու պարգևատրվել են[83][84]։ Նույն օրը ՀՀ նախագահ Արմեն Սարգսյանի այլ հրամանագրերով երեք զինծառայողի գեներալ-մայորի զինվորական կոչում է շնորհվել[85]։

Ադրբեջան

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բախումները ադրբեջանական հասարակության մեջ տարբեր արձագանքներ են ստացել։ Սոցիալական մեդիում տարածվել են #Müharibəistəmirəm (Ես չեմ ուզում պատերազմ) և #Müharibəistəyirəm (Ես ուզում եմ պատերազմ) հեշթեգերով գրառումներ։ Ըստ Aze Voice-ի՝ խաղաղապաշտական օգտատերերի մեծ մասը ձախակողմյանները, լիբերալները և առաջադիմականները, իսկ պատերազմի կողմնակիցները՝ աջակողմյանները, ազգայնականները և պահպանողականները[86]։

Նախնական բախումներից մի քանի ժամ անց Աղդամ գյուղի բնակիչները կազմակերպել են ցույց՝ ի աջակցություն ադրբեջանցի զինվորների[87]։

Հուլիսի 12-ին՝ մոտ 23։00-ին, ցույց է տեղի ունեցել Քոբու բնակավայրում, որտեղ ապրում են նախկին արցախաբնակ ադրբեջանցիներ։ Ցուցարարները բղավել են՝ «Ղարաբաղ», «Ազատություն» և «Նահատակները չեն մեռնում, հայրենիքը չի կիսվի»՝ շարժվելով դեպի Ազատության հրապարակ։ Տեղական ոստիկանությունը միջամտել է, սակայն չի կարողացել կանգնեցնել ցուցարարներին։ Մոտ ժամը 1:00-ին ցուցարարները հասել են Սաբայիլ։ Ցուցարարները հեռարձակել են իրադարձությունը ֆեյսբուքյան ուղիղ եթերի միջոցով, որը դիտում էր մոտ 30 հազար մարդ[88]։ Մոտ ժամը 1:40-ին ոստիկանությունը ցրել է ամբոխին, իսկ ուղիղ եթերը ջնջվել է[89]։

Ժամը մոտ 3:20 ցույց է տեղի ունեցել նաև Խոջասանում[90], որը տևել է ընդամենը 20 րոպե, քանի որ միջամտել է ոստիկանությունը և ներքին զորքերը[91]։

Մոտ 20:00-ին Ադրբեջանի և Թուրքիայի դրոշներով ցուցարարների խումբ է հավաքվել Թովուզում՝ աջակցելու Ադրբեջանի ԶՈՒ-ին։ Ցուցարարները, որոնք ցույց են տվել Գորշ գայլերի նշանը, վանկարկել են «մենք անվախ թուրքեր ենք» և «երկար կյանք Ադրբեջանին»։ Ըստ ադրբեջանական մամուլի՝ նրանք ցանկացել են կամավոր միանալ զինված ուժերին[92]։

Հուլիսի 14-ին՝ մոտ 16:00-ին, Սումգայիթում[93] և Ահմեդլիում[94] սկսվել է «Ղարաբաղ երթը», որի հարյուրավոր ցուցարարներ վանկարկել են կոչեր, ինչպիսիք են, օրինակ, «Ադրբեջան», «Ղարաբաղը մերն է», «Նահատակները չեն մեռնում, հայրենիքը չի կիսվի»[95]։ Ցույցերը հետո սկսել են տարածվել Բաքվի այլ մասերում ևս[96], ինչից հետո հավաքվել են հազարավոր ցուցարարներ[94]։ Ըստ ցուցարարների՝ երբ նրանք հասել են Կույսի աշտարակի մոտ[97], մասնակիցների թիվը եղել է մոտ 15 հազար։ Ժամը 23:30-ին ցուցարարները հասել են Շեհիդների պուրակ, նրանք սկսել են բացականչել «Կամ Ղարաբաղ, կամ մահ»[98] և «թող կարանտինը ավարտվի, թող պատերազմը սկսվի»[99]։ BBC News-ը նշում է, որ ավեի քան 30 հազար մարդ է մասնակցել ցույցին[100]։ Ըստ Muntazir-ի՝ սկզբնական ցույցի վերջում եղել են 10 հազար ցուցարարներ[101]։

Սկզբնական ցույցերից հետո ավելի փոքրաթիվ մի խումբ ներխուժել է Ազգային ժողովի շենք[102]։ Ցուցարարները, որոնք հավաքել են առաջին հարկում, վնասել են Ազգային ժողովի շենքի գույքը, որի արժեքը ընդհանուր կազմել է 22,150 ադրբեջանական մանաթ[103]։ Այս ամենից հետո ոստիկանությունը պահանջել է լքել Ազգային ժողովը և դուրս է մղել ցուցարարներին այնտեղից[104]։ Չնայած դրան՝ որոշ ցուցարարներ քարեր են նետել ոստիկանների ուղղությամբ և մարմնական վնասվածքներ հասցրել 7 ոստիկանի։ Բացի դա՝ ցուցարարները վնասել են նաև 2 ոստիկանական և 14 պետական ավտոմեքենա[105]։

Ռահիմ Ղազիևի ձերբակալություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հուլիսի 13-ին ձերբակալվել է Ադրբեջանի պաշտպանության նախկին նախարար Ռահիմ Ղազիևը և պահվում է Բաքվի Նարիմանով շրջանի ոստիկանական տեղամասում։ Նրա դեմ մեղադրանք է առաջադրվել Ադրբեջանի Քրեական օրենսգրքի 281-րդ (պետության դեմ կոչեր) և 282-րդ հոդվածներով (սադրանք)։ Տարբեր կարծիքներ են հնչում այն մասին, որ ձերբակալության իրական պատճառը Ղազիևի այն հայտարարությունն էր, որով նա հայտնում էր ադրբեջանական կողմի 12 զոհ ունենալու մասին։ Ըստ պետանվտանգության ծառայության տարածած հաղորդագրության` Ղազիևիը «սոցիալական ցանցերում նպատակաուղղված տարածել է սադրիչ տեղեկություններ, որոնք իրականությանը չեն համապատասխանել, քաղաքացիներին անկարգությունների և պետական մարմինները գրավելու կոչ է արել»[106][107]։

Էլմար Մամեդյարովի պաշտոնանկություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հուլիսի 16-ին Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը ներկա է գտնվել Նախարարների կաբինետի նիստին։ Դրա ժամանակ նա քննադատել է Արտաքին գործերի նախարարությանը՝ ասելով, որ իրենց գործողությունները պետք է լինեն ոչ թե պաշտպանողական, այլ հարձակողական։ Նա ասել է․ «ի՞նչով էր զբաղված ԱԳ նախարարը։ Ո՞րտեղ է նա եղել։ Հուլիսի 12-ի իրադարձություններից հետո մենք եղել ենք աշխատանքի։ Վարչապետն աշխատանքի է, ես աշխատանքի մինչև առավոտ։ Պաշտպանության նախարարը, Գլխավոր շտաբի պետը, Ներքին գործերի նախարարը, հետախոզության պետը և Անվտանգության խորհրդի քարտուղարն աշխատում են մինչև առավոտ։ Ես չկարողացա գտնել արտգործնախարարին»։ Ինչից հետո նա Ալի Ասադովին հարցրել է, թե որտեղ է Էլմար Մամեդյարովը, ինչին ի պատասխան՝ լսել է, որ նա աշխատում է տնից[108][109]։ Մի քանի ժամ անց արտաքին գործերի նախարար Էլմար Մամեդյարովը, որ այդ պաշտոնում է 2004 թվականից սկսած, ներկայացրել է զբաղեցրած պաշտոնից հրաժարական[110]։

Միջազգային

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երկրներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Թուրքիա Հայ-ադրբեջանական ընդհարումների կապակցությամբ հայտարարություն է տարածել Թուրքիայի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարարությունը՝ դատապարտելով Հայաստանին հարձակումների կապակցությամբ և ցավակցություն հայտնել «բարեկամական և եղբայրական Ադրբեջանի ժողովրդին և կառավարությանը ադրբեջանցի զինծառայողների մահվան կապակցությամբ»[111]։
    • Հուլիսի 13-ից ի վեր՝ թուրքական թվիթերում տարածվում են թվիթներ #SeninleyizAzerbaycan հեշթեգի ներքո, որը նշանակում է «Մենք ձեզ հետ ենք, Ադրբեջա՛ն»։
  • Ռուսաստան ՌԴ ԱԳՆ հայտարարություն է տարածել, որում ասվում է. «Ռուսաստանի ԱԳՆ-ն լրջորեն անհանգստացած է հայ-ադրբեջանական սահմանին իրավիճակի կտրուկ սրման կապակցությամբ։ Ստացվող տեղեկությունների համաձայն՝ ռազմական գործողությունները շարունակվում են։ Օգտագործվում է հրետանի։ Կան զոհեր և վիրավորներ։ Անթույլատրելի ենք համարում տարածաշրջանի անվտանգությանը սպառնացող իրադրության հետագա սրացումը։ Հակամարտող կողմերին կոչ ենք անում զսպվածություն ցուցաբերել և խստորեն հետևել հրադադարի ռեժիմի պահպանմանը։ ՌԴ ԱԳՆ-ն իր կողմից պատրաստ է անհրաժեշտ աջակցություն ցուցաբերել՝ իրավիճակը կայունացնելու համար»[112]։
  • Վրաստան Վրաստանի նախագահ Սալոմե Զուրաբիշվիլին տարածել է հայտարարություն, որտեղ ասվում է․ «Այսօր, երբ մենք բոլորս պայքարում ենք անտեսանելի թշնամու դեմ, մեծ նշանակություն ունեն միջազգային համերաշխությունն ու գլոբալ կայունության պահպանումը։ Խաղաղությունը մեր տարածաշրջանում շատ կարևոր է ինչպես Վրաստանի զարգացման և բարեկեցության համար, այնպես էլ մեր ընկերների և գործընկերների համար` Հայաստանի ու Ադրբեջանի համար»[113][114]։
  • Ուկրաինա Ուկրաինայի ԱԳՆ-ն իրադարձությունների մասին տարածել է հայտարարություն, որտեղ ասվում է․ «Ուկրաինայի արտաքին գործերի նախարարությունը խորը մտահոգություն է հայտնում հայ-ադրբեջանական սահմանին իրավիճակի սրման կապակցությամբ։ Կոչ ենք անում հակամարտող կողմերին առավելագույն ջանքեր գործադրել իրավիճակի ապաէսկալացման համար և շարունակել հակամարտության խաղաղ կարգավորման ուղիների որոնումը միջազգային իրավունքի համընդհանուր ճանաչում ունեցող սկզբունքների և նորմերի, ինչպես նաև ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի 1993 թվականին ընդունած № 822, 853, 874 և 884 բանաձևերի հիման վրա։ Ուկրաինական կողմը հանդես է գալիս իրավիճակի քաղաքական կարգավորման օգտին՝ իր միջազգայնորեն ճանաչված սահմաններում Ադրբեջանի Հանրապետության ինքնիշխանության և տարածքային ամբողջականության պահպանման հիման վրա»[115]։
  • Իրան Իրանի ԱԳՆ-ն տարածել է հայտարարություն, որտեղ ասվում է․ «Մենք ցավում ենք էսկալացիայի հրահրման փորձերի և մարդկային կորուստների կապակցությամբ, և արցախյան հակամարտության կողմերին կոչ ենք անում ձեռնարկել լարվածության նվազեցմանն ուղղված գործողություններ»[116]։
  • Ղազախստան Ղազախստանի ԱԳՆ կայքում տեղադրվել է հայտարարություն, որտեղ ասվում է․ «Ղազախստանի Հանրապետությունը խորապես մտահոգված է հայ–ադրբեջանական սահմանին տեղի ունեցած զինված միջադեպով, որը հանգեցրել է մարդկային զոհերի։ Կոչ ենք անում մեր բարեկամական Ադրբեջանի Հանրապետությանն ու Հայաստանի Հանրապետությանը զսպվածություն դրսևորել և հրաժարվել ուժային միջոցների կիրառումից վիճահարույց հարցերի լուծման համար։ Խաղաղության և համաձայնության շուտափույթ ձեռքբերման հույս ենք հայտնում, նախևառաջ, երկկողմանի ձևաչափում։ Պատրաստ ենք ամեն կերպ միջազգային կազմակերպությունների` այդ թվում՝ ՄԱԿ–ի, ԵԱՀԿ–ի, ԱՊՀ–ի, ԱՓՎՄԽ–ի (Ասիայում փոխգործակցության և վստահության միջոցների) շուրջ խորհրդակցության շրջանակում աջակցել հակամարտության կարգավորման խաղաղ ուղիներ փնտրելու հարցում»[117]։
  • Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ ԱՄՆ Պետքարտուղարության խոսնակ Մորգան Օրթագուսը հայտարարել է․ «Հորդորում ենք կողմերին անմիջապես դադարեցնել ուժի կիրառումը, օգտագործել իրենց միջև գոյություն ունեցող հաղորդակցության ուղղակի միջոցները՝ խուսափելու համար հետագա էսկալացիայից, և խստորեն պահպանել հրադադարը։ Մենք կշարունակենք ակտիվորեն ներգրավված մնալ այդ նպատակին հասնելու ջանքերում»[118][119]։ ԱՄՆ Կոնգրեսի հայկական հարցերի հանձնախմբի համանախագահ Ֆրենք Փալոնը և սենատոր Էդվարդ Մարքին հայտնել են իրենց զորակցությունը Հայաստանին՝ դատապարտելով Ադրբեջանի սադրիչ գործողությունները[120]։
  • Գվատեմալա Գվատեմալայի Կոնգրեսի առաջին փոխնախագահ Ֆելիպե Ալեխոս Լորենզանան հայտարարել է․ «Դատապարտում ենք հուլիսի 12-ին ՀՀ Տավուշի մարզի ուղղությամբ Ադրբեջանի ձեռնարկած հարձակումը։ Մենք մերժում են պատերազմական գործողությունները և կոչ ենք անում խնդրին լուծում գտնել դիվանագիտական ճանապարհով»[121][122]։
  • Հունաստան Հունաստանի խորհրդարանի արտաքին հարաբերությունների և պաշտպանության հանձնաժողովի նախագահ Կոնստանտինոս Գիուլեկասը հայտարարել է․ «Ինչպես Հունաստանը և Կիպրոսը շարունակաբար դիմադրում են թուրքական ագրեսիվ սադրանքներին, այնպես էլ այլ երկրներ, ինչպիսին է Հայաստանը, նմանատիպ ճնշման են ենթարկվում, որը բերում է կովկասյան տարածաշրջանում ագրեսիվ գործողությունների[123]։
    • Հունաստան-Հայաստան բարեկամական խմբի նախագահ, «Նոր ժողովրդավարություն» կուսակցական անդամ, պատգամավոր Դիմիտրիս Մարկոպուլոսը արձանագրել է, որ «խաղաղությունն ու առաջընթացը կարող են միայն նպատակ և ձգտում հանդիսանալ ոչ միայն Հունաստանի, այլ նաև եղբայրական Հայաստանի համար։
  • Կիպրոսի Հանրապետություն Կիպրոսի խորհրդարանի նախագահ Դիմիտրիս Սիլուրիսն իր թվիթերի էջով հայտարարել է․ «Անհանգստացած ենք Հայաստանի և Ադրբեջանի սահմանին տեղի ունեցող զարգացումներով և նոր բախումներով։ Մենք սատարում ենք հայ ժողովրդին և հուսով ենք, որ կոնֆլիկտը կկարգավորվի բացառապես խաղաղ բանակցությունների միջոցով»[124]։
  • Ուրուգվայ Ուրուգվայի սենատի անդամ Լիլիամ Քեշինյանը հուլիսի 15-ին տեղի ունեցած խորհրդարանական նիստում հանդես է եկել ելույթով և խստորեն դատապարտել Ադրբեջանի հարձախվողական գործողությունները։ Վերջինս նշել է, որ որ այդ գործողությունները հանդիսանում են Վիեննայի և Սանկտ Պետերբուրգի պայմանավորվածությունների խախտում և հանգեցնում են տարածաշրջանի ապակայունացման[125]։

Կազմակերպություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Եվրամիություն ԵՄ հատուկ ներկայացուցիչ Տոյվո Կլաարը հայտարարել է. «Շատ ենք մտահոգված հայ-ադրբեջանական սահմանին տեղի ունեցող փոխհրաձգությամբ։ Կարևոր է, որ երկու երկրները զսպվածություն ցուցաբերեն և օգտագործեն կապի բոլոր միջոցները, ինչպես անմիջական, այնպես էլ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների գրասենյակները»[126]։
  • ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի տարածած հայտարարության մեջ ասվում է․ «Հայաստանի և Ադրբեջանի պաշտպանության նախարարությունների, ինչպես նաև այլ աղբյուրների հաղորդագրությունների համաձայն, հուլիսի 12-13-ը հայ-ադրբեջանական սահմանին տեղի է ունեցել հրադադարի ռեժիմի լուրջ խախտում, ինչի հետևանքով մարդիկ են զոհվել։ Հաղորդվում է, որ երկու կArmedողմերն էլ օգտագործել են տարբեր տրամաչափի հրետանի։ Համանախագահները և ԵԱՀԿ գործող նախագահի անձնական ներկայացուցիչ Անջեյ Կասպշիկը ցավում են մարդկանց մահվան համար և իրենց ցավակցությունն են հայտնում զոհվածների և վիրավորների ընտանիքներին։ Համանախագահներն ուղիղ կապի մեջ են Հայաստանի և Ադրբեջանի պաշտոնատար անձանց հետ միջադեպի հենց սկզբից։ Մինսկի խմբի համանախագահները դատապարտում են հրադադարի ռեժիմի վերջին խախտումները և կոչ են անում կողմերին ձեռնարկել բոլոր անհրաժեշտ միջոցները հակամարտության հետագա էսկալացիան կանխելու համար, այդ թվում՝ նրանց միջև գոյություն ունեցող ուղիղ կապի ուղիների օգտագործմամբ։ Մինսկի խմբի համանախագահները նաև կողմերին կոչ են անում հնարավորինս արագ վերսկսել առարկայական բանակցությունները և կարևորում են ԵԱՀԿ դիտորդների վերադարձը տարածաշրջան, երբ թույլ տան հանգամանքները»[127][128]։
  • ՀԱՊԿ Քարտուղարությունը հայտարարություն է տարածել, որտեղ ասվում է․ «ՀԱՊԿ Քարտուղարությունը լուրջ մտահոգություն է հայտնում հայ-ադրբեջանական սահմանին իրադրության սրման կապակցությամբ, որն առաջացել է հուլիսի 12-ին Հայաստանի և Ադրբեջանի զինված ուժերի ստորաբաժանումների միջև զինված բախումից հետո, այդ թվում՝ ծանր տեխնիկայի կիրառմամբ, ինչի արդյունքում զոհեր և վիրավորներ կան»։ Նրանք հակամարտող կողմերին կոչ են արել «անհապաղ դադարեցնել կրակը ՀԱՊԿ պատասխանատվության գոտում»։ Հայտարարության մեջ նաև ասվում է․ «Ստեղծված իրադրությունը չի նպաստում իրավիճակի կարգավորմանը երկու հարևան պետությունների սահմանին, որոնցից մեկը՝ Հայաստանի Հանրապետությունը, ՀԱՊԿ անդամ է, և վկայում է Հայաստանի և Ադրբեջանի ղեկավարության մակարդակով ձեռք բերված հրադադարի մասին համաձայնության խախտմանը»[129][130]։

Տես նաև

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ «The Prime Minister of the Republic of Armenia presented the position of Armenia regarding the recent escalation on the Armenian-Azerbaijani border and the Nagorno-Karabakh peace process». primeminister.am (անգլերեն). The Prime Minister of the Republic of Armenia. 2020 թ․ հուլիսի 23. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 5-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 18-ին. «There is no doubt that we have passed this test with victory... [...] ...we strengthened our positions after the victorious battles in July...»
  2. ↑ «Opening speech by Ilham Aliyev at the Cabinet meeting on results of socio-economic development in first quarter of 2020 and future tasks». president.az (անգլերեն). President of the Republic of Azerbaijan. 2020 թ․ հուլիսի 15. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հուլիսի 19-ին. «This operation, the military confrontation of recent days, is yet another glorious victory for us.»
  3. ↑ Հայկական կողմը երկու զոհ ունի. խոսնակ
  4. ↑ 4,0 4,1 Մամուլի հաղորդագրություն, mil.am
  5. ↑ 5,0 5,1 «Հայկական կողմն ունի 10 վիրավոր, մեկի վիճակը ծայրահեղ ծանր է. Արծրուն Հովհաննիսյան, civilnet.am». Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 11-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 27-ին.
  6. ↑ The tactical UAV belonging to Armenia was destroyed, MoD A.R
  7. ↑ Ադրբեջանի ՊՆ-ն հաստատում է գեներալ-մայորի մահը
  8. ↑ Еще семь военнослужащих ВС Азербайджана стали шехидами - СПИСОК
  9. ↑ «Ermənistan sərhəddə təxribat törətdi: Mülki şəxs vəfat etdi». Oxu.az (ադրբեջաներեն). 2020 թ․ հուլիսի 14. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 14-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 14-ին.
  10. ↑ Ադրբեջանի ՊՆ-ն 4-րդ սպանվածի անունն է հայտնել
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 Հայկական ԶՈւ ստորաբաժանումները 13 ԱԹՍ են խոցել, armeniasputnik.am
  12. ↑ «Բացառիկ լուսանկարներ. հակառակորդը խոցված զրահատեխնիկան է տեղափոխում։». Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 18-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 18-ին.
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 Ադրբեջանցի զինծառայողները փորձել են խախտել ՀՀ պետական սահմանը Տավուշի հատվածում. ՀՀ ՊՆ։
  14. ↑ Ադրբեջանի ՊՆ-ն հայտնում է 2 սպանվածի ու 5 վիրավորի մասին։
  15. ↑ Հակառակորդը վերսկսել է սադրիչ գործողությունները. ՀՀ ՊՆ
  16. ↑ «Ադրբեջանի կողմից իրավիճակը սահմանին պարբերաբար սրվում է. hայկական կողմը կորուստներ չունի․ Շուշան Ստեփանյան». Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 13-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 13-ին.
  17. ↑ «120 մմ տրամաչափի ականանետից արձակված արկեր՝ Չինարիի ուղղությամբ, 5 վիրավոր․ Տավուշի ուղղությամբ լարվածությունը պահպանվել է նաև այսօր, tert.am». Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 13-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 13-ին.
  18. ↑ Գիշերը ՀՀ ԶՈՒ մարտական դիրքերից դիտարկվել է հակառակորդի տանկի շարժ, որը մեր կողմից վարված կրակով կասեցվել է, aravot.am
  19. ↑ Ադրբեջանական «Elbit Hermes 900» ԱԹՍ-ի խոցումը. ՊՆ-ն տեսանյութ է հրապարակել
  20. ↑ Ինչպես է հայկական ԶՈւ–ն ոչնչացնում ադրբեջանական հենակետերը. ՊՆ–ն տեսանյութ է հրապարակել, armeniasputnik.am
  21. ↑ «ՀՀ ԶՈՒ-ն ոչնչացրել է Ադրբեջանի «Elbit Hermes 900» անօդաչու թռչող սարք». www.civilnet.am. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 14-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 14-ին.
  22. ↑ Ադրբեջանի զինված ուժերը հրետակոծել են Այգեպար գյուղը, hetq.am
  23. ↑ Առաջին անգամ հայկական ԱԹՍ-երը կիրառվեցին մարտական պայմաններում․ Արծրուն Հովհաննիսյան
  24. ↑ «Արծրուն Հովհաննիսյան. Գործողություններից հետո հայկական կողմը դիրքային առումով առավել բարենպաստ վիճակում է». Azatutyun.am. Radio Free Europe/Radio Liberty. 2020 թ․ հուլիսի 14. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 14-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 14-ին.
  25. ↑ «Տավուշում վնասվել է վերգետնյա գազատար ցանցը. «Գազպրոմ Արմենիա», 1lurer.am». Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 7-ին. Վերցված է 2022 թ․ օգոստոսի 27-ին.
  26. ↑ «Gazprom Armenia reports damaged pipeline near border with Azerbaijan». TASS (անգլերեն). 2020 թ․ հուլիսի 14. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 14-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 14-ին.
  27. ↑ Գիշերը սահմանին հարաբերական անդորրը պահպանվել է. ՊՆ խոսնակ, azatutyun.am
  28. ↑ Pashinyan, Nikol (2020 թ․ հուլիսի 15). ««Սու-30СМ »-ները դուրս են գալիս մարտական հերթապահության՝ ապահովելու ՀՀ օդային սահմանների անձեռնմխելիությունը։». Facebook. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 15-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 15-ին.
  29. ↑ «Սու-30 ՍՄ» կործանիչները դուրս են գալիս մարտական հերթապահության, politik.am
  30. ↑ ՊՆ. «Սու-30ՍՄ»-ների մարտական հերթապահությունը կրելու է մշտական բնույթ, azatutyun.am
  31. ↑ Ադրբեջանական ԶՈՒ հատուկ նշանակության 100 զինծառայող հրետանու կրակի աջակցությամբ փորձել է հարձակվել «Անվախ»-ի ուղղությամբ. կորուստներ կրելով՝ հետ են շպրտվել. Արծրուն Հովհաննիսյան, aysor.am
  32. ↑ Հայկական կողմը զոհեր չունի, mediamax.am
  33. ↑ https://armenpress.am/arm/news/1021906/
  34. ↑ ՀՀ ԶՈՒ-ն կանխել է հակառակորդի դիվերսիոն ներթափանցման փորձը, armenpress.am
  35. ↑ «Հայկական ստորաբաժանումները խոցել են հակառակորդի տանկ, հրետանային և ականանետային մարտկոցների կրակային դիրքեր․ՊՆ խոսնակ (տեսանյութ), iravunk.com». Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 16-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 16-ին.
  36. ↑ «Մարտերը այս պահին թուլացել են, մենք զոհեր չունենք․ Արծրուն Հովհաննիսյան, civilnet.am». Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 16-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 27-ին.
  37. ↑ Հակառակորդը կրկին հարձակում է ձեռնարկել «Անվախ» դիրքի ուղղությամբ և կորուստներով հետ է շպրտվել։
  38. ↑ Ադրբեջանի ղեկավարությունը չի տիրապետում իրավիճակին։
  39. ↑ Минобороны Армении заявляет об атаке азербайджанской армии․(ռուս.)
  40. ↑ Կիբեռհարձակման են ենթարկվել gov.am, e-gov.am և primeminister.am կայքերը, hetq.am
  41. ↑ Հայկական հաքերային թիմերից մեկը հայտնում է, որ կոտրել է Ադրբեջանի մոտ երկու հազար օգտատիրոջ WiFi սարք․ Սամվել Մարտիրոսյան
  42. ↑ «Մոնթե Մելքոնյան կիբեռ բանակ»-ը ներկայացրել է Ադրբեջանի ռազմածովային ուժերի գաղտնի տվյալները, iravaban.net
  43. ↑ «Ադրբեջանի զինված ուժերի զինծառայողները ՈՒԱԶ մակնիշի ավտոմեքենայով ՀՀ պետական սահմանը խախտելու փորձ են կատարել». hetq.am. Hetq. 2020 թ․ հուլիսի 12. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 12-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 12-ին.
  44. ↑ «МО Азербайджана сообщило об обстреле позиций своей армии ВС Армении». Euronews Russia (ռուսերեն). 2020 թ․ հուլիսի 12. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 12-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 12-ին.
  45. ↑ 45,0 45,1 «Vaqif Dərgahlı: Bu gün səhər saatlarında bölmələrimiz düşmənə sarsıdıcı zərbələr endiriblər VİDEO». AZƏRTAC (ադրբեջաներեն). Azerbaijan State News Agency. 2020 թ․ հուլիսի 12. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 13-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 13-ին.
  46. ↑ «Ունենք 5 վիրավոր». Տավուշի մարզպետ Հայկ Չոբանյան
  47. ↑ «Ծիծաղ առաջացնող ապատեղեկատվություն է». ՀՀ ՊՆ-ն հերքում է Ադրբեջանի տարածած լուրերը
  48. ↑ Հայկական կողմը երկու զոհ ունի. ՊՆ խոսնակ
  49. ↑ 49,0 49,1 «Ովքեր են, քիչ առաջ Տավուշի սահմանին հերոսաբար զոհված զինծառայողները, wearmtv.com». Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 15-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 14-ին.
  50. ↑ «Մարմաշենում վերջին հրաժեշտը տվեցին կապիտան Սոս Էլբակյանին».
  51. ↑ ««Հակառակորդը միայն մարդկային կորուստներ չի կրել։ Թանկարժեք թռչնակ էլ կորցրեցին». Արծրուն Հովհաննիսյան». 168.am. 2020 թ․ հուլիսի 12. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 13-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 12-ին.
  52. ↑ «MN: Azərbaycana məxsus PUA-nın vurulması barədə yayılan məlumatlar yalandır». Azerbaijan State News Agency (ադրբեջաներեն). 2020 թ․ հուլիսի 12. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 13-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 12-ին.
  53. ↑ Մի քանի անօդաչու թռչող սարք ենք խոցել. Անդրանիկ Քոչարյան
  54. ↑ Ադրբեջանցի գեներալ, գնդապետ, 2 մայոր և 3 զինվորներ են զոհվել, azatutyun.am
  55. ↑ «Nazir müavini: "Azərbaycan ordusunun generalı və polkovniki şəhid olub"». Apa.az (ադրբեջաներեն). 2020 թ․ հուլիսի 14. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 14-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 14-ին.
  56. ↑ «Tovuz döyüşlərində həlak olan Azərbaycan əsgərlərindən birinin adı məlum olub». Aze Voice (ադրբեջաներեն). 2020 թ․ հուլիսի 12. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 12-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 12-ին.
  57. ↑ 57,0 57,1 «Ağstafalı şəhid torpağa tapşırılıb». Azerbaijan State News Agency (ադրբեջաներեն). 2020 թ․ հուլիսի 12. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 13-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 12-ին.
  58. ↑ «Şəhid Xəyyam Daşdəmirov dəfn edildi - FOTO». Milli.az (ադրբեջաներեն). 2020 թ․ հուլիսի 15. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 15-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 15-ին.
  59. ↑ «Şəhid Elşad Məmmədov dəfn edildi». AzVision (ադրբեջաներեն). 2020 թ․ հուլիսի 13. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 15-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 15-ին.
  60. ↑ «Şəhid baş leytenant Rəşad Mahmudov dəfn olundu - FOTO». Publika.az (ադրբեջաներեն). 2020 թ․ հուլիսի 13. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 15-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 15-ին.
  61. ↑ Ադրբեջանի ՊՆ-ն հայտնել է այսօր սպանված երեք զինծառայողի անուններ․ «Ռազմինֆո»
  62. ↑ 62,0 62,1 Müntəzir, Həbib [@muntezir] (July 12, 2020). «Bugünkü şəhidlər, soldan sağa: ...» (Թվիթ) (ադրբեջաներեն). Արխիվացված օրիգինալից 12 July 2020-ին. Վերցված է 12 July 2020-ին – via Թվիթթեր.
  63. ↑ 63,0 63,1 63,2 63,3 «Şəhid əsgərimiz İsmayıllıda dəfn edildi VİDEO». Azerbaijan State News Agency (ադրբեջաներեն). 2020 թ․ հուլիսի 12. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 13-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 12-ին.
  64. ↑ «Şəhid baş leytenant Rəşad Mahmudov... - FOTO». Konkret.az (ադրբեջաներեն). 2020 թ․ հուլիսի 13. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 13-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 13-ին.
  65. ↑ «Azərbaycan Ordusunun bölmələri düşmənin dayaq məntəqəsinə zərbə endirib VİDEO». Azerbaijan State News Agency (ադրբեջաներեն). 2020 թ․ հուլիսի 12. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 13-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 12-ին.
  66. ↑ 66,0 66,1 66,2 «General-mayor Polad Həşimov və polkovnik İlqar Mirzəyev dəfn olundu - Video/Yeniləndi». Teleqraf.az (ադրբեջաներեն). 2020 թ․ հուլիսի 15. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 15-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 15-ին.
  67. ↑ 67,0 67,1 67,2 «Şəhid Anar Novruzov dəfn olundu - FOTOLAR». Ordu.az (ադրբեջաներեն). 2020 թ․ հուլիսի 15. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 15-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 15-ին.
  68. ↑ 68,0 68,1 68,2 68,3 «Azərbaycan mayor şəhidini dəfn etdi - YENİLƏNİB + VİDEO». Oxu.az (ադրբեջաներեն). 2020 թ․ հուլիսի 14. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 14-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 14-ին.
  69. ↑ Müntəzir, Həbib [@muntezir] (July 14, 2020). «Sumqayıt sakini, əslən Qəbələnin Vəndam kəndindən olan 1975 təvəllüd, general-mayor Həşimov Polad İsrayıl oğlu şəhid olub» (Թվիթ) (ադրբեջաներեն). Արխիվացված օրիգինալից 14 July 2020-ին. Վերցված է 14 July 2020-ին – via Թվիթթեր.
  70. ↑ 70,0 70,1 70,2 70,3 «Şəhid Elçin Mustafazadə Ağstafada dəfn edildi - FOTO» (ադրբեջաներեն). 2020 թ․ հուլիսի 14. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 15-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 15-ին.
  71. ↑ 71,0 71,1 71,2 «Daha bir şəhidimiz dəfn edildi - VİDEO». Aqreqator.az (ադրբեջաներեն). 2020 թ․ հուլիսի 14. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 15-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 15-ին.
  72. ↑ 72,0 72,1 72,2 «Şəhid gizirimiz Yaşar Babayev dəfn edildi - FOTO». Konkret.az (ադրբեջաներեն). 2020 թ․ հուլիսի 15. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 15-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 15-ին.
  73. ↑ «Սադրիչ գործողության հետևանքների ողջ պատասխանատվությունը կրում է Ադրբեջանի ռազմաքաղաքական ղեկավարությունը․ ՀՀ ԱԳՆ». CivilNet. Civilitas Foundation. 2020 թ․ հուլիսի 12. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 12-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 12-ին.
  74. ↑ «Արցախցի կամավորականները պատրաստ են տավուշցի եղբայրների հետ խրամատներում թև ու թիկունք դառնալու․ Վահրամ Պողոսյան». Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 13-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 13-ին.
  75. ↑ ««Եւ մեր անունն է՝ հայկական բանակ». Նիկոլ Փաշինյանը Արփիի մասնակցությամբ տեսանյութով է կիսվել». news.am. 2020 թ․ հուլիսի 12. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 12-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 12-ին.
  76. ↑ «Statement by the Foreign Ministry of Armenia on the statement of the Turkish Foreign Ministry». mfa.am (անգլերեն). Armenian Ministry of Foreign Affairs. 2020 թ․ հուլիսի 13. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 13-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 13-ին.
  77. ↑ «Prezidentin köməkçisi: "Ermənistan tərəfi hər hansı ərazi əldə etməyib"». Report.az (ադրբեջաներեն). Report Information Agency. 2020 թ․ հուլիսի 12. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 12-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 12-ին.
  78. ↑ «Müdafiə Nazirliyi: "Hər hansı ərazi itkisinə yol verilməyib"». Aze Voice (ադրբեջաներեն). 2020 թ․ հուլիսի 12. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 12-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 12-ին.
  79. ↑ «Azərbaycan öz ərazilərinin 20 faizinin itirilməsi ilə heç vaxt barışmayacaq». Azerbaijan State News Agency (ադրբեջաներեն). 2020 թ․ հուլիսի 13. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 13-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 13-ին.
  80. ↑ «Սա մեր գյուղն է, մեր ժողովուրդը. մենք շան բերանը տալու հայրենիք չունենք. Բագրատ Սրբազան». 24news.am. 2020 թ․ հուլիսի 13. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 13-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 13-ին.
  81. ↑ ՀՅԴ-ական երիտասարդները բորշչով լի տարաները նետեցին դեպի ՀՀ-ում Ուկրաինայի դեսպանատուն, ՏԵՍԱՆՅՈՒԹ
  82. ↑ Ակցիայի մասնակիցները Ուկրաինայի դեսպանատան շենքի վրա բորշչ թափեցին, panorama.am
  83. ↑ ՀՀ նախագահի հրամանագրով վերջին օրերին զոհված 4 զինծառայողները պարգեւատրվել են, hy.armradio.am
  84. ↑ Տավուշում զոհված 4 զինծառայողները հետմահու պարգևատրվել են արիության, նվիրումի համար
  85. ↑ «Նախագահի հրամանագրերով ՀՀ ԶՈՒ 3 գնդապետի տրվել է գեներալ-մայորի կոչում». ArmTimes. 2020 թ․ հուլիսի 15. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 15-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 15-ին.
  86. ↑ «Tovuz döyüşləri Azərbaycan cəmiyyətində fikir ayrılığına səbəb olub». Aze Voice (ադրբեջաներեն). 2020 թ․ հուլիսի 12. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 12-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 12-ին.
  87. ↑ «Tovuzda sakinlər ordumuza dəstək nümayiş etdirib». Ordu.az (ադրբեջաներեն). 2020 թ․ հուլիսի 12. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 12-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 12-ին.
  88. ↑ «Lökbatanda etiraz aksiyası başlayıb». Aze Voice (ադրբեջաներեն). 2020 թ․ հուլիսի 12. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 12-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 12-ին.
  89. ↑ Müntəzir, Həbib [@muntezir] (July 12, 2020). «Bakıdakı "Qarabağ" aksiyası polis tərəfindən dağıdıldı, saxlananlar var» (Թվիթ) (ադրբեջաներեն). Արխիվացված օրիգինալից 12 July 2020-ին. Վերցված է 12 July 2020-ին – via Թվիթթեր.
  90. ↑ Müntəzir, Həbib [@muntezir] (July 12, 2020). «Hazırda Xocasəndə camaat yolu bağlayıb. "Qarabağ bizimdir, bizim olacaq", "Şəhidlər ölməz, vətən bölünməz" şüarları səsləndirlər. Polislər müdaxilə edib, ÇPA və DQ» (Թվիթ) (ադրբեջաներեն). Արխիվացված օրիգինալից 12 July 2020-ին. Վերցված է 12 July 2020-ին – via Թվիթթեր.
  91. ↑ Müntəzir, Həbib [@muntezir] (July 12, 2020). «Artiq dagidiblar camaati. Meyveli Sedereke geden yoldur, Xocesen kendinden kecen hissesi» (Թվիթ) (ադրբեջաներեն). Արխիվացված օրիգինալից 12 July 2020-ին. Վերցված է 12 July 2020-ին – via Թվիթթեր.
  92. ↑ «Tovuzda gənclər orduya dəstək aksiyası keçiriblər». Aze Voice (ադրբեջաներեն). 2020 թ․ հուլիսի 13. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 13-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 13-ին.
  93. ↑ «Sumqayıt şəhərində "Qarabağ yürüşü" keçirilib». Aze Voice (ադրբեջաներեն). 2020 թ․ հուլիսի 14. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 14-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 14-ին.
  94. ↑ 94,0 94,1 «Əhmədlidə "Qarabağ yürüşü" keçirilib». Aze Voice (ադրբեջաներեն). 2020 թ․ հուլիսի 14. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 14-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 14-ին.
  95. ↑ «Bakıda şəhid polkovnikin cənazəsinin qarşılanması üçün yürüş olub». Report.az (ադրբեջաներեն). 2020 թ․ հուլիսի 14. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 14-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 14-ին.
  96. ↑ «Bakıda cəbhəyə dəstək yürüşü keçirilir - VİDEO». Oxu.az (ադրբեջաներեն). 2020 թ․ հուլիսի 14. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 14-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 14-ին.
  97. ↑ «Nümayişçilər Qız qalasına çatıblar: "5 min adam öndə, 10 min adam arxada"». Aze Voice (ադրբեջաներեն). 2020 թ․ հուլիսի 14. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 14-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 14-ին.
  98. ↑ «Nümayişçilər Şəhidlər Xiyabanına çatıblar». Aze Voice (ադրբեջաներեն). 2020 թ․ հուլիսի 14. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 14-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 14-ին.
  99. ↑ Müntəzir, Həbib [@muntezir] (July 14, 2020). «Hazırda Bakıdakı izdiham Prezident Administrasiyasının qarşısından keçərək "Ya Qarabağ, ya Ölüm", "Karantin bitsin, döyüş başlasın" şüarları səsləndirirlər. Canlı yayım üçün:» (Թվիթ) (ադրբեջաներեն). Արխիվացված օրիգինալից 14 July 2020-ին. Վերցված է 14 July 2020-ին – via Թվիթթեր.
  100. ↑ «Azerbaijan protesters demand war after Armenia clashes» (անգլերեն). BBC News. 2020 թ․ հուլիսի 15. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 15-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 15-ին.
  101. ↑ Müntəzir, Həbib [@muntezir] (July 14, 2020). «Azadlıq Meydanı istiqamətinə ÇPA və təzyiqli su maşınları gedir. Meydanda 10 minə yaxın insan izdihamı olduğu ehtimal edilir» (Թվիթ) (ադրբեջաներեն). Արխիվացված օրիգինալից 14 July 2020-ին. Վերցված է 14 July 2020-ին – via Թվիթթեր.
  102. ↑ «Bakıda dünən baş verən təxribat - Parlament binasında yaşananlar - VİDEO». Baku.WS (ադրբեջաներեն). 2020 թ․ հուլիսի 15. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 15-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 15-ին.
  103. ↑ «Milli Məclisin əmlakına və inventarına 22150 manat ziyan vurulub –Açıqlama». Strateq.az (ադրբեջաներեն). 2020 թ․ հուլիսի 15. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 15-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 15-ին.
  104. ↑ «Azərbaycan Respublikası Milli Məclis Aparatının məlumatı». meclis.gov.az (ադրբեջաներեն). National Assembly of Azerbaijan. 2020 թ․ հուլիսի 15. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 15-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 15-ին.
  105. ↑ «Возбуждено уголовное дело в отношении некоторых участников марша в Баку, есть задержанные». Sputnik Russian (ռուսերեն). Sputnik. 2020 թ․ հուլիսի 15. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 15-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 15-ին.
  106. ↑ Ադրբեջանի պաշտպանության նախկին նախարարը ձերբակալվել է 12 զոհի մասին հայտարարության պատճառով, armenpress.am
  107. ↑ Ադրբեջանի պաշտպանության նախկին նախարարը ձերբակալվել է 12 զոհի մասին հայտարարության պատճառով, panorama.am
  108. ↑ «Prezident XİN-in fəaliyyətindən narazıdır: "Mən Xarici İşlər nazirini tapa bilmədim"». Report.az (ադրբեջաներեն). 2020 թ․ հուլիսի 16. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 16-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 16-ին.
  109. ↑ Ես չկարողացա գտնել նրան. Իլհամ Ալիևը խիստ քննադատության է ենթարկել Էլմար Մամեդյարովին, parstoday.com
  110. ↑ «Elmar Məmmədyarov istefa verib - Yeni təyinat olub - ÖZƏL». Yeni Avaz (ադրբեջաներեն). 2020 թ․ հուլիսի 16. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 16-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 16-ին.
  111. ↑ «No: 149, 12 Temmuz 2020, Azerbaycan'a Yönelik Ermeni Saldırısı Hk». mfa.gov.tr. Turkey Ministry of Foreign Affairs. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 12-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 12-ին.(թուրքերեն)
  112. ↑ ՌԴ ԱԳՆ-ն հայտարարություն է տարածել հայ-ադրբեջանական սահմանին տիրող իրավիճակի կապակցությամբ
  113. ↑ «Statement of the President of Georgia, president.gov.ge». Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 13-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 13-ին.
  114. ↑ Խաղաղությունը մեր տարածաշրջանում շատ կարևոր է. Սալոմե Զուրաբիշվիլի
  115. ↑ «Відповідь речниці МЗС на запитання ЗМІ щодо артилерійських обстрілів на Товузькому напрямі». mfa.gov.ua (ուկրաիներեն). Ukrainian Foreign Ministry. 2020 թ․ հուլիսի 13. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 13-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 13-ին.
  116. ↑ ««Արցախեան հակամարտութեան կողմերին կոչ ենք անում ձեռնարկել լարւածութեան նւազեցմանն ուղղւած գործողութիւններ». ԱԳՆ խօսնակ». Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 14-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 13-ին.
  117. ↑ Ղազախստանը Հայաստանին և Ադրբեջանին կոչ է արել հրաժարվել ուժի կիրառումից, armeniasputnik.am
  118. ↑ Ortagus, Morgan [@statedeptspox] (July 14, 2020). «VWe condemn the violence along the Armenia-Azerbaijan international border and urge the sides to stop using force, avoid further escalation, and strictly adhere to the ceasefire. The U.S. remains committed to help achieve a lasting peaceful settlement» (Թվիթ) (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 14 July 2020-ին. Վերցված է 14 July 2020-ին – via Թվիթթեր.
  119. ↑ ԱՄՆ-ը դատապարտում է բռնությունը հայ-ադրբեջանական սահմանին, կոչ անում պահպանել հրադադարը, azatutyun.am
  120. ↑ ԱՄՆ Կոնգրեսի հայկական հարցերի հանձնախմբի համանախագահ Ֆրենք Փալոնը և Սենատոր Էդվարդ Մարքին իրենց զորակցությունն են հայտնել Հայաստանին՝ դատապարտելով Ադրբեջանի սադրիչ գործողությունները, factor.am
  121. ↑ Alejos Lorenzana, Felipe [@FelipeAlejos] (July 13, 2020). «Condenamos el ataque de Azerbaiyán el 12 de Julio en Tavush provincia de Armenia. Rechazamos las acciones bélicas y hacemos un llamado para que se encuentre una solución por la vía diplomática» (Թվիթ) (իսպաներեն). Արխիվացված օրիգինալից 14 July 2020-ին. Վերցված է 14 July 2020-ին – via Թվիթթեր.
  122. ↑ Գվատեմալայի Կոնգրեսի առաջին փոխնախագահը դատապարտել է Ադրբեջանի հարձակումը, armeniatoday.news
  123. ↑ Հայկական խորհրդարանական դիվանագիտության ձեռքբերումները՝ լարվածության շրջանում, Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 18-ին
  124. ↑ «Մենք սատարում ենք հայ ժողովրդին. Կիպրոսի խորհրդարանի նախագահ։». Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 15-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 14-ին.
  125. ↑ Embajada de Armenia en Argentina, Uruguay, Chile, Perú y Paraguay on Facebook Watch, Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 18-ին
  126. ↑ ԵՄ-ն Հայաստանին և Ադրբեջանին կոչ է անում դադարեցնել զինված դիմակայությունը
  127. ↑ «ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահները դատապարտում են հրադադարի ռեժիմի վերջին խախտումները, yerkirmedia.am». Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 11-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 13-ին.
  128. ↑ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահները դատապարտել են հրադադարի ռեժիմի վերջին խախտումները, armtimes.com
  129. ↑ «В ОДКБ призвали Баку и Ереван к немедленному прекращению огня на границе». RIA Novosti (ռուսերեն). 2020 թ․ հուլիսի 14. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 14-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 14-ին.
  130. ↑ ՀԱՊԿ-ը Երևանին և Բաքվին կոչ է արել անհապաղ դադարեցնել կրակը սահմանին, factor.am
Արցախյան ազատամարտ
Պատմություն Վայրեր Քաղաքական առաջնորդներ Ռազմական առաջնորդներ Արտաքին օգնություն

Ծագում

Խորհրդային ժամանակաշրջան

Արցախյան ազատամարտ

Զինադադարից ի վեր

Արցախ, հյուսիս

Արցախ, կենտրոնական

Արցախ, հարավ

Արցախի ազատագրված տարածքներ նրանց նախկին Ադրբեջանական անվանումներով

Արցախ Արցախ

Ադրբեջան Ադրբեջան

Հայաստան Հայաստան

Ռուսաստան Ռուսաստան

Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն ԽՍՀՄ

Թուրքիա Թուրքիա

Արցախ Արցախ

Ադրբեջան Ադրբեջան

Հայաստան Հայաստան

Ռուսաստան Ռուսաստան

Ռազմական օգնություն՝ Արցախի

Ռազմական օգնություն՝ Ադրբեջանի

Հակամարտության միջամտություն