Հայկական էթնիկ անկլավների ցանկ

Հայկական էթնիկ անկլավների ցանկ, ներառում է քաղաքներ, շրջաններ և թաղամասեր, որտեղ գերազանցապես բնակվում է հայ բնակչություն, կամ կապված է հայկական մշակույթի հետ ինչպես ներկայում, այնպես էլ պատմականորեն^{[Ն 1]}։ Բնակչության վերաբերյալ ներկայացված թվերի մեծ մասը հիմնված է տարբեր կազմակերպությունների և լրատվամիջոցների գնահատականների վրա, քանի որ շատ երկրներ պարզապես չեն հավաքում էթնիկ պատկանելության մասին տվյալներ։

Ներկայիս անկլավներ

Սուրբ Ղազար կղզին, տեղակայված Վենետիկի ծովածոցում, հայ կաթոլիկ վանականների տուն է։

 Եվրոպա

Անուն	Ձև	Վայր	Ընդհանուր	Հայեր	%	Աղբյուրներ
Ալֆորվիլլ[3]	համայնք	Փարիզ, Ֆրանսիա	36,000	6,000	17%	[4]
Իսի լե Մուլինո[5]	համայնք	Փարիզ, Ֆրանսիա	63,000	5,000	8%	[6]
Սուրբ Ղազար կղզի[7]	կղզի	Վենետիկ, Իտալիա	17		~100%	[8]

Մերձավոր Արևելք

 Սիրիա

Սիրիայում կան մի շարք հայաբնակ գյուղեր, որոնցից են Արամոն^[9][10], Ալ-Ղանիմեհը^[10][11], Քեսաբը^{[Ն 2]} (2,000–2,200)^[13][14], որոնք գտնվում են Լաթակիայում, և Յակուբիեն՝ Իդլիբում^[9]։ Հալեպում կան նաև երկու հայաբնակ թաղամասեր, որոնք են Նոր գյուղը և Ալ Ջդայդեն^[15][16]։

Այլ երկրներ

Անուն	Ձև	Վայր	Ընդհանուր	Հայեր	%	Աղբյուրներ
Անջար[17]	քաղաք	Զահլե, Լիբանան	2,400–4,000		~100%	[18][19]
Երուսաղեմի հայկական թաղամաս	թաղամաս	Հին քաղաք, Երուսաղեմ[Ն 3]	2,424	500–1,000	21–41%	[20][21][22]
Բուրջ Համուդ[23][24]	քաղաք	Բեյրութ, Լիբանան	150,000	110,000	73%	[25][26]
Գնալը կղզի[27][28]	կղզի	Ստամբուլ, Թուրքիա	35,000 (սեզոնային)		65%–95%	[29][30]
Նոր Ջուղա[31]	թաղամաս	Սպահան, Իրան	10,000–12,000		—	[32]
Վաքըֆ	գյուղ	Հաթայ, Թուրքիա	135		~100%	[33]

Հետխորհրդային երկրներ

 Աբխազիայի Հանրապետություն (դե ֆակտո)^{[Ն 4]}

2004 թվականի դրությամբ Աբխազիայում հաշվվում էր մոտ 50-60 հայկական գյուղ^[34]։ 2011 թվականի աբխազական մարդահամարի տվյալներով՝ հայերը կազմում էին Սուխումիի շրջանի բնակչության մեծամասնությունը (6467 հայ, 11 531 ընդհանուր թվի 56,1 տոկոսը), ինչպես նաև մեծ թիվ էին կազմում Գուլրիփշի (8430 հայ կամ 18 032-ի 46,8 տոկոսը) և Գագրայի շրջաններում (15 422 հայ, կամ 40 217-ի 38,3 տոկոսը)^[35]։

 Վրաստան

Ջավախքը Վրաստանի քարտեզի վրա՝ նշված կարմիր գույնով՝ Սամցխե-Ջավախեթիի մարզի ուրվագծված սահմանների ներսում

Անուն	Ձև	Վայր	Ընդհանուր	Հայեր	%	Աղբյուրներ
Հավլաբար[36][37]	թաղամաս	Թբիլիսի
Ջավախք	մարզ	Սամցխե-Ջավախեթի	95,280	90,373	94.8%	[38]

 Ռուսաստան

Անուն	Ձև	Վայր	Ընդհանուր	Հայեր	%	Աղբյուրներ
Ադլերի քաղաքային շրջան	շրջան	Սոչի, Կրասնոդարի երկրամաս	138,572	44,000–80,000	32%–58%	[39][40][41]
Հայկավան[42]	գյուղ	Ղրիմ[Ն 5]	160		~100%	[43]
Եդեսիա[44]	գյուղ	Ստավրոպոլի երկրամաս	5,657	5,377	92.7%	[45]
Հայկաձոր	գյուղ	Անապայի շրջան, Կրասնոդարի երկրամաս
Ղարաբաղլի	գյուղ	Տառումովսկի շրջան, Դաղստան	723	~400	56%	[46][47]
Մյասնիկովի շրջան	շրջան	Ռոստովի մարզ	39,631	22,108	56%	[48]
Տուապսեի շրջան	շրջան	Կրասնոդարի երկրամաս	62,400	13,700	22%	[49]

 ԱՄՆ

Անուն	Ձև	Վայր	Ընդհանուր	Հայեր	%	Աղբյուրներ
Գլենդել[50]	քաղաք	Լոս Անջելես, Կալիֆոռնիա	190,000	54,000–100,000	28%–53%	[51]
Լիթլ Արմենիա[52]	թաղամաս	Լոս Անջելես, Կալիֆոռնիա	21,600	Չկա տվյալ		[53]
Վոթերթաուն[54][55]	քաղաք	Բոստոն, Մասաչուսեթս	33,000	2,700–8,000	8%–25%	[56][57]

Վերացած անկլավներ

Անուն (ներկա և նախկին)	Ձև	Ժամանակակից վայր	Ժամանակաշրջան	Հայ բնակչություն և % (թվական)	Աղբյուրներ
Արմանիտոլա	թաղամաս	Դաքքա, Բանգլադեշ	18-րդ դար		[58]
Արմենիքենդ կամ Հայկաշեն	թաղամաս	Բաքու, Ադրբեջան	19-20-րդ դարեր	Չկա տվյալ
Նարիմանովի շրջան	քաղաքային շրջան	Բաքու, Ադրբեջան	20-րդ դարի կեսեր	27.6–47.6% (1939–79)	[59][60][61][62]
Գեռլա (Արմենոպոլիս կամ Հայաքաղաք)	քաղաք	Կլուժ ժուդեց, Ռումինիա	17-րդ դար		[63]
Կիզլյար	քաղաք	Դաղստան, Ռուսաստան	19-րդ դարի վերջ	3,523 (48%) (1897)	[64]
Գում Գափու[65][66]	թաղամաս	Ֆաթիհ, Ստամբուլ, Թուրքիա		Չկա տվյալ
Թեոդոսիա (Կաֆֆա)	քաղաք	Ղրիմ (դե ֆակտո)	15րդ դար	+65% (1470s)	[67]
Նոր Նախիջևան	քաղաք	մոտ Դոնի Ռոստովին, Ռուսաստան	1778–1928 թվականներ	30–58.7% (1897)	[68][69]
Հին հայկական քաղաք	թաղամաս	Ֆրեզնո, Կալիֆոռնիա, ԱՄՆ	մոտ 1900—1950-ական թվականներ		[70]
Ետտեմ կամ Եդեմ	բնակավայր	Թուլարե շրջան, Կալիֆոռնիա, ԱՄՆ	մոտ 1900—1920-ական թվականներ	500 (100%) (1920)	[71][72]

Տես նաև

• Հայկական սփյուռք

Նշումներ

1. Հոդվածում ներառված չէ Լեռնային Ղարաբաղը, որը մի շարք հետազոտությունների մեջ համարվում է հայկական էթնիկ անկլավ, քանի որ ԼՂԻՄ-ը ցամաքային կապ չի ունեցել Հայաստանի հետ, սակայն Արցախյան ազատամարտից հետո այն ցամաքով միացվել է Հայաստանին^[1][2]։
2. Քեսաբի հայ բնակչությունը տեղահանվել է 2014 թվականի մարտին՝ Սիրիայի քաղաքացիական պատերազմի ժամանակ^[12]։
3. Երուսաղեմի կարգավիճակը վիճարկվում է Իսրայելի և Պաղեստինի միջև, սակայն հին քաղաքը փաստացիորեն կառավարվում է Իսրայելի կողմից։
4. Աբխազիան երկրների մեծամասնության կողմից դե յուրե ճանաչված է Վրաստանի մաս, սակայն դե ֆակտո այն անկախ է։
5. Ղրիմի թերակղզին վիճարկվում է Ռուսաստանի և Ուկրաինայի միջև և դե-ֆակտո Ռուսաստանի մասն է, բայց մեծ մասամբ մնում է Ուկրաինայի միջազգայնորեն ճանաչված մաս։

Ծանոթագրություններ

1. Noel, Sid, ed. (2005). From Power Sharing to Democracy: Post-conflict Institutions in Ethnically Divided Societies. Montréal: McGill-Queen's University Press. էջ 279. ISBN 9780773529489. «...an Armenian ethnic enclave (Nagorno-Karabakh)...»
2. Barry, Ellen (2011 թ․ հունիսի 24). «Azerbaijan and Armenia Fail to End Enclave Dispute». New York Times. «...Nagorno-Karabakh, an Armenian enclave...»
3. This New York Times article calls Alfortville "an Armenian neighborhood": «15 are hurt in Paris by 3 explosions in an Armenian neighborhood». New York Times. 1984 թ․ մայիսի 4.
4. «The Armenians of France». Armenian General Benevolent Union. 1995 թ․ մարտի 1. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ ապրիլի 15-ին. «One-sixth of Alfortville's 36,000 population is Armenian...»
5. Dubouis, Kevin (2013 թ․ ապրիլի 18). «Dubouis: Revoking Denial of Pride». The Armenian Weekly. «...the Armenian district of Issy-les-Moulineaux...»
6. Yessayan, Catherine (2012 թ․ հունիսի 20). «Armenians of Issy-les-Moulineaux». Asbarez. «Of the City's 63,000 population, about 5,000 are Armenians.»
7. Saryan, Levon A. (2011 թ․ հուլիսի 11). «A Visit to San Lazzaro: An Armenian Island in the Heart of Europe». The Armenian Weekly.
8. Cole, Teresa Levonian (2015 թ․ հուլիսի 31). «San Lazzaro degli Armeni: A slice of Armenia in Venice». The Independent. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ նոյեմբերի 3-ին.
9. Zaman, Amberin (2014 թ․ ապրիլի 8). «Turkey losing propaganda war over Syrian Armenians». Al-Monitor. «...Kassab along with a few other Armenian villages — Aramo, Ghnemieh and Yacoubieh...»
10. Cholakian, Hagop (2012 թ․ հունիսի 18). «Latin Rite Roman Catholics of Armenian Descent in Syria». Noravank Foundation. «...the Armenian populated villages Aramo, Ghnemiye and Arpali...»
11. «Armenian Populated Village in Latakia Liberated». Asbarez. 2016 թ․ հունվարի 22.
12. Manjikian, Lalai (2014 թ․ մարտի 25). «Kessab: Deep Roots Under Attack». The Armenian Weekly. «The predominantly Armenian enclave of Kessab is now emptied of its Armenian population that has been there for hundreds of years, after rebel forces descended on the region from Turkey.»
13. Sherlock, Ruth (2014 թ․ ապրիլի 14). «Turkey 'aided Islamist fighters' in attack on Syrian town». The Daily Telegraph. «Almost all of the villages approximately 2,000 inhabitants had fled.»
14. Gilbert, Ben (2014 թ․ մայիսի 7). «Taking Refuge: Armenian Family Exiled For Third Time In Century». Al Jazeera. «...mostly Armenian Christian village of Kassab (population 2,200)...»
15. «Aleppo Under Fire: The Ruins of Armenian Neighborhoods». The Armenian Weekly. 2014 թ․ հունիսի 5. «...the predominantly Armenian neighborhoods of Nor Kyough (Meedan)...»
16. Arnold, David (2012 թ․ սեպտեմբերի 24). «In Battle for Aleppo, Armenians Seek Neutral Ground». Middle East Voices. Voice of America. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հուլիսի 14-ին. Վերցված է 2020 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. «...the Armenian neighborhood of al-Midan...»
17. Kahana, Ephraim; Suwaed, Muhammad (2009). Historical Dictionary of Middle Eastern Intelligence. Lanham, Maryland: Scarecrow Press. էջ 179. ISBN 9780810863026. «...Anjar, an Armenian village in the Bekaa Valley.»
18. Filian, Levon (Fall 2013). «AMAA News» (PDF). Paramus, New Jersey: Publication of the Armenian Missionary Association of America. էջ 8. ISSN 1097-0924. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2014 թ․ հուլիսի 14-ին. «The Armenian population had dwindled to about 4,000.»
19. «Geography & Demographics of Anjar». Anjar Online. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մայիսի 17-ին. «Nowadays, approximately 2400 people, 99.99% of them Armenians, live in Anjar.»
20. Beltran, Gray (2011 թ․ մայիսի 9). «Torn between two worlds and an uncertain future». Columbia University. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մայիսի 30-ին. «Today, about 500 Armenians live in the Armenian Quarter.»
21. «The Armenian Quarter». Jewish Virtual Library. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ ապրիլի 13-ին. «Currently, about one thousand Armenians live in the Armenian Quarter.»
22. Old City Population Distribution and Density (PDF). Jerusalem: International Peace and Cooperation Center. 2009. էջ 22. ISBN 978-965-7283-16-5. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013 թ․ սեպտեմբերի 28-ին. {{cite book}}: |work= ignored (օգնություն)
23. Healy, Chris; Muecke, Stephen (2008). Cultural Studies Review. Melbourne University Publishing. էջ 102. ISBN 9780522855081. «...in the Armenian neighborhood of Bourj Hammoud...»
24. Worth, Robert F. (2009 թ․ մայիսի 25). «In Lebanon's Patchwork, a Focus on Armenians' Political Might». The New York Times. «The Beirut neighborhood of Bourj Hamoud is a kind of miniature Armenia, with shop signs written in Armenian script and a dense, familial culture of working-class shops, homes and restaurants.»
25. Anthropological Quarterly. Catholic University of America Press. 46–47: 73. 1973. «Of the estimated 180,000 Armenians in Lebanon, 110,000 are concentrated in the Bourj-Hammoud and Dora quarters of Greater Beirut.» {{cite journal}}: Missing or empty |title= (օգնություն)
26. «Local authorities taking account of the major urban risks "From a case study to a global approach" The example of the City of Bourj Hammoud, Lebanon» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012 թ․ մայիսի 2-ին. Վերցված է 2014 թ․ հունիսի 8-ին. «The city ... has a population of almost 150,000 hab.»
27. Schleifer, Yigal (2007 թ․ հուլիսի 19). «Turkey: Religious Minorities Watch Closely as Election Day Approaches». EurasiaNet. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ մայիսի 20-ին. «Kinali, one of the smaller islands, is a favorite among Istanbul's Armenians.»
28. Schleifer, Yigal (2005 թ․ հուլիսի 28). «Istanbul's isle of diversity». The Christian Science Monitor. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ սեպտեմբերի 21-ին. «Tiny Kinali, however, remains home to a bustling summertime Armenian community.»
29. Goltz, Thomas (1989). Istanbul. Insight Guide. էջ 175. «Its population has been at least two-thirds Armenian ever since two Armenian worthies bought the island...»
30. Zenian, David (1993 թ․ նոյեմբերի 1). «The Armenian Community: What Makes It Tick». AGBU Magazine. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ փետրվարի 29-ին. «...on Kinali Island, a resort where almost 95 percent of the seasonal population of 35,000 are Armenians...»
31. Canby, Sheila R. (2009). Shah ʻAbbas: the remaking of Iran. London: British Museum Press. էջ 64. ISBN 9780714124520. «Called New Julfa, this area remains the Armenian quarter of Isfahan to this day.»
32. Petrosyan, David (1998). Армянская община в Иране (ռուսերեն). Institute for Central Asian and Caucasian Studies. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ մայիսի 2-ին. Վերցված է 2020 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. «...еще 10-12 тысяч - в Исфагане (армяне называют его Новой Джугой)...»
33. Kanbolat, Hasan (2012 թ․ հոկտեմբերի 2). «Syrian Conflict Taking Toll on Turkey's Last Armenian Village». Al-Monitor. «Vakifli, a village in Hatay province, is Turkey's sole remaining Armenian village. Home to just 135 people...»
34. Tchilingirian, Hratch. «The Armenian community in Abkhazia Today». Armenian Reporter International. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մայիսի 30-ին. «There are now around 50-60 Armenian villages in Abkhazia...»
35. «Итоги переписи населения Республики Абхазия 2011 года [Results of census of Republic of Abkhazia in 2011]» (ռուսերեն). Sukhumi: Abkhazian Office of State Statistics.
36. Zenian, David (1992 թ․ սեպտեմբերի 1). «Havlabar: A Little Armenia on the hill». AGBU News Magazine. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հուլիսի 14-ին. Վերցված է 2020 թ․ հոկտեմբերի 15-ին.
37. Hakobyan, Julia (2007 թ․ սեպտեմբերի 28). «Havlabar: Armenian community in Tbilisi pays the price of urbanization». ArmeniaNow. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հունվարի 9-ին. Վերցված է 2020 թ․ հոկտեմբերի 15-ին.
38. «Ethnic Groups by Major Administrative-territorial Units» (PDF). National Statistics Office of Georgia. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2014 թ․ ապրիլի 7-ին. Վերցված է 2020 թ․ հոկտեմբերի 15-ին.
39. Schreck, Carl (2006 թ․ մայիսի 5). «Sochi's Armenian Diaspora Weeps». The Moscow Times. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մայիսի 30-ին. «...Sochi's Adler district, home to about 80,000 ethnic Armenians...»
40. Rakachev, Vadim. «Этнодемографические изменения а Краснодарском Крае, 1989-1999 годы [Ethnodemographic changes in Krasnodar Krai in 1989-1999]» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մայիսի 25-ին. «Обращает на себя внимание резкий рост армянского населения в Сочи и, в частности, в Адлерском районе, где оно увеличилось на 17,5% и составило 31,8% к общему количеству жителей района.»
41. «Оценка численности населения на 1 января 2014 года по муниципальным образованиям Краснодарского края [Estimated population on January 1, 2014 by the municipalities of Krasnodar Region]» (ռուսերեն). Russian Federal State Statistics Service. 2014 թ․ ապրիլի 15. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հունիսի 14-ին.
42. Маленькая Армения в Крыму. podrobnosti.ua (ռուսերեն). 2008 թ․ հունիսի 27.
43. Трудовской сельский совет (ռուսերեն). Website of the Simferopol district of the State Administration of the Autonomous Republic of Crimea. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հունիսի 12-ին.
44. Армяне Ставропольского края отметили 210-летие села Эдиссия (ռուսերեն). Caucasian Knot. 2007 թ․ սեպտեմբերի 2. «...армянского поселения Эдиссия - одного из старейших армянских поселений на Юге России.»
45. «Том 3 книга 1 "Национальный состав и владение языками, гражданство"; таблица 4 "Национальный состав населения Ставропольского края по городским округам, муниципальным районам, городским населенным пунктам, сельским населенным пунктам с численностью населения 3000 человек и более"». Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ օգոստոսի 5-ին. Վերցված է 2014 թ․ հունիսի 8-ին.
46. «Численность населения на 1 января 2014 года по сельским поселениям Республики Дагестан». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ ապրիլի 7-ին. Վերցված է 2014 թ․ հունիսի 8-ին.
47. «Данные Всероссийской переписи населения 2002 года: таблица 02c. М.: Федеральная служба государственной статистики, 2004». Արխիվացված է օրիգինալից 2014-10-06-ին. Վերցված է 2020-10-15-ին.
48. «Archived copy» Итоги всероссийской переписи населения 2010 года по Ростовской области: Национальный состав и владение языками, гражданство (PDF) (ռուսերեն). Russian Federal State Statistics Service. էջեր 260–1. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2014 թ․ հուլիսի 14-ին. Վերցված է 2014 թ․ հունիսի 8-ին.
49. http://www.noravank.am/rus/issues/detail.php?ELEMENT_ID=3048#5_b
50. Bittman, Mark (2013 թ․ հուլիսի 4). «This Armenian Life». New York Times. «Among those cities is Glendale ... a center of the Armenian diaspora and home to one of the world's largest Armenian populations outside Armenia.»
51. Casey, Nicholas (2009 թ․ ապրիլի 25). «In Armenian Enclave, Turkish Deal Arouses Suspicion». The Wall Street Journal. «This Los Angeles suburb is home to one of America's most robust Armenian diaspora communities, with 80,000 to 100,000 ethnic Armenians making up about a third of the population.»
52. «Part of East Hollywood Is Designated 'Little Armenia'». Los Angeles Times. 2000 թ․ հոկտեմբերի 7.
53. «Little Armenia neighborhood in Los Angeles, California (CA), 90027, 90029 detailed profile». City-Data. «Population: 21,600»
54. Howe, Jeff (2013 թ․ ապրիլի 20). «Captured in Watertown». The New Yorker. «...Watertown is one of the largest Armenian enclaves in the U.S...»
55. Kevonian, Tamar. «Finding the Passion». Asbarez. «... Boston ... Watertown, the Armenian enclave of the city...»
56. Watertown in Armeniapedia.org
57. Armenians in Watertown, MA Արխիվացված 2012-12-23 Wayback Machine in Hayk the Ubiquitous Armenian
58. Lawson, Alastair (2003 թ․ հունվարի 10). «The mission of Dhaka's last Armenian». BBC News.
59. Город Баку: 1939 (ռուսերեն). 1939.
60. Город Баку: 1959 (ռուսերեն). 1939.
61. Город Баку: 1970 (ռուսերեն). 1939.
62. Город Баку: 1979 (ռուսերեն). 1939.
63. Steve Kokker; Cathryn Kemp (2004). Romania & Moldova. Footscray, Victoria: Lonely Planet. էջ 159. ISBN 9781741041491. «Gherla Once a predominantly Armenian settlement called Armenopolis in the 17th century...»
64. http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/emp_lan_97_uezd.php?reg=505
65. Schäfers, Marlene (2008 թ․ հուլիսի 26). «Managing the difficult balance between tourism and authenticity: Kumkapı». Hürriyet Daily News. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 3-ին. «Kumkapı, since then, has been dominated by Armenians and Greeks. Over the centuries, the quarter's population retained this ethnic-linguistic characteristic—in fact, as late as the 1950s, Kumkapı was still known as an Armenian quarter. Starting in the 1960s, however, Kumkapı's Armenian population began to decrease, with people moving abroad to Europe or America or simply to other quarters of the city, like Samatya, Yeniköy or Bakırköy.»
66. Nahai, Gina B. (2000). Moonlight on the Avenue of Faith. New York: Washington Square Press. էջ 219. ISBN 9780671042837. «Istanbul's Armenian ghetto, the Kumkapi bordered the wholesale fish market and was populated almost entirely by Armenians.»
67. Этнография народов Крыма: Армяне (ռուսերեն). Tavrida National V.I. Vernadsky University. 1999. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հունիսի 8-ին. «В 30-е гг. XIV в. армянские колонии Крыма пополнились переселенцами из Ак-Сарая (выходцы из г. Ани), в 70-е гг. XV в. из 70- тысячного населения Кафы 2/3, т.е. свыше 46 тыс., составляли армяне.»
68. (ru) Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г. Распределение населения по родному языку и уездам 50 губерний Европейской России As of 1897, the total population was 28,427, Armenians composed 29.1% of the population with 8,277 people
69. Weinberg, Leonid [in ռուսերեն] (1897). «Нахичевань-на-Дону (Nakhichevan-on-Don)». Brockhaus and Efron Encyclopedic Dictionary Volume XXa. էջեր 705–706.
70. «Holy Trinity Armenian Apostolic Church (1914)». Historicfresno.org. A Guide to Historic Architecture in Fresno, California. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ սեպտեմբերի 6-ին.. Adapted from the National Register of Historic Places nomination, originally prepared by Robby Antoyan.
71. Gbranian-Melkonian, Seda (2011 թ․ հուլիսի 2). «The 100 Years Old Armenian Family of Yettem». Hetq. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ մարտի 14-ին.
72. Melkonian, Markar (2007). «The Fool's Dream: The Fall of Another New Eden and the Utopian Appeal of Ethnic Solidarity». Utopian Studies. 18 (2): 223–235. JSTOR 20719865.