Հյուսիս գործողություն

«Հյուսիս» գործողություն (ռուս.՝ Операция «Север»), ԽՍՀՄ պետական անվտանգության նախարարության կողմից իրականացված գործողություն, որի շրջանակներում 1951 թվականի ապրիլի 1-ին և 2-ին Սիբիր են տեղահանվել Խորհրդային Միությունում Եհովայի վկաների կազմակերպության հետևորդներն ու նրանց ընտանիքների անդամները^{[1][2][3][4][5]}։

Նախապատմություն

Մերձբալթիկայի, Արևմտյան Բելառուսիայի, Արևմտյան Ուկրաինայի, Բեսարաբիայի և Բուկովինայի՝ Խորհրդային Միությանը միացվելուց առաջ երկրում Եհովայի վկաներ գրեթե չեն եղել։ Նրանք հիմնականում բնակվել են Մոլդովական ԽՍՀ և Ուկրաինական ԽՍՀ տարածքներում։

Բանակում ծառայելուց հրաժարվելու, քաղաքականությունից հեռու մնալու (Եհովայի վկաները չեն անդամագրվել Կոմունիստական կուսակցությանը, կոմերիտմիությանը և իրենց երեխաներին թույլ չեն տվել համալրել պիոներների շարքերը) և Միացյալ Նահանգների հետ կապ ունենալու պատճառով Եհովայի վկաներն արժանացել են բացասական վերաբերմունքի խորհրդային իշխանությունների կողմից^[4][6]։ Շուտով նրանց ուսմունքը գնահատվել է որպես հակախորհրդային։ Եհովայի վկաները դիտարկվել են որպես հնարավոր վտանգ կրող տարրեր^[7][8]։

Պլանի իրականացում

1950 թվականի նոյեմբերին ԽՍՀՄ պետանվտանգության նախարար Վիկտոր Աբակումովն Իոսիֆ Ստալինին է ներկայացրել Եհովայի վկաների տեղահանության պլանը, և Ստալինը հաստատել է պլանի իրականացումը 1951 թվականի մարտ-ապրիլ ամիսներին^[1][6]։

1951 թվականի փետրվարի 19-ին Աբակումովը Ստալինին ուղղված գաղտնի հաղորդագրության մեջ մանրամասն բացատրել է Եհովայի վկաների՝ Տոմսկի և Իրկուտսկի մարզեր տեղահանության պլանը^[6]։ Այդ հաղորդագրությունը, որ ներկայում հայտնի է որպես ԽՍՀՄ պետանվտանգության նախարարության գրություն «Ուկրաինայի ու Բելառուսիայի արևմտյան մարզերից, Մոլդովական, Լատվիական, ԼԻտվական և Էստոնական ԽՍՀ-ներից եհովայականների խմբավորման անդամների և նրանց ընտանիքների անդամների տեղահանության անհրաժեշտության մասին» (ռուս.՝ «О необходимости выселения из западных областей Украины и Белоруссии, Молдавской, Латвийской, Литовской и Эстонской ССР участников антисоветской секты иеговистов и членов их семей»), ավելի ուշ գաղտնազերծվել է^[9][10][11]։

Ընդհանուր առմամբ տեղահանության է ենթարկվել ավելի քան 8,5 հազար մարդ (3 հազարից ավելի ընտանիք)։ Տեղահանվածների ունեցվածքն առգրավվել է ու հատկացվել պետական պարտականությունների կատարման ծախսերը փակելու համար։ Տեղահանվողներին տրվել է երկու ժամ իրերը հավաքելու համար, իսկ մեկ ընտանիքին թույլատրվել է տանել 150 կգ իրեր^[6]։

Տեղահանվածների ընդհանուր թվաքանակը կազմել է 8576 մարդ (3048 ընտանիք), այդ թվում՝

• Ուկրաինական ԽՍՀ – 6140 մարդ (2020 ընտանիք),
• Բելառուսական ԽՍՀ – 394 մարդ (153 ընտանիք),
• Մոլդովական ԽՍՀ – 1675 մարդ (670 ընտանիք),
• Լատվիական ԽՍՀ – 52 մարդ (27 ընտանիք),
• Լիտվական ԽՍՀ – 76 մարդ (48 ընտանիք),
• Էստոնական ԽՍՀ – 250 մարդ (130 ընտանիք)^[1][6][12]։

Համաներում և արդարացում

1965 թվականին ԽՍՀՄ գերագույն խորհրդի նախագահության՝ 1965 թվականի սեպտեմբերի 30-ի № 4020-1У հրամանով հանվել են սահմանափակումները հատուկ բնակավայրերում ապրելու վերաբերյալ և հասարակական կարգի պահպանության մարմինների վարչական վերահսկողությունից ազատվել են «Եհովայի վկաներ, ճշմարիտ ուղղափառ քրիստոնյաներ, ինոկենտյաններ, ադվենտիստ-ռեֆորմիստնեև խմբավորումների մասնակիցներն ու նրանց ընտանիքի անդամները»^[13]։

Հրամանի երկրորդ կետով սահմանվել է, որ «նշված անձանց՝ հատուկ բնակավայրերում ապրելու վերաբերյալ սահմանափակումների վերացումը չի ենթադրում աքսորի ժամանակ բռնագրավված ունեցվածքի վերադարձ»։

Ծանոթագրություններ

1. Пасат В. Трудные страницы истории Молдовы (1940—1950). — М.: Terra, 1994.
2. King C. The Moldovans: Romania, Russia, and the Politics of Culture. — Hoover Institution Press, 2000. — P. 96/
3. Даниэль F. 50 лет операции «Север» // Мемориал : информ. бюлл. — 2001. — № 23. Архивировано из первоисточника 18 փետրվարի 2012.
4. Операция «Север»: Выселить с семьями // Сегодня : газета. — 2001-04-21. — № 90 (842). Архивировано из первоисточника 23 հունիսի 2012.
5. Полян М. П. Не по своей воле…. — О.Г.И., 2001. — С. 143. — 326 с.
6. Вахтанг Кипиани. (2001 թ․ դեկտեմբերի 23). «Верующих христиан преследовали все тоталитарные режимы». Права человека в Украине. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հունիսի 28-ին. Վերցված է 2012 թ․ մայիսի 20-ին.
7. Comisia Prezidenţială pentru Analiza Dictaturii Comuniste din România: Raport Final / ed.: Vladimir Tismăneanu, Dorin Dobrincu, Cristian Vasile, Bucureşti: Humanitas, 2007, ISBN 978-973-50-1836-8, p. 754(ռում.)
8. Elena Şişcanu, Basarabia sub ergimul bolşevic (1940—1952), Bucureşti, Ed. Semne, 1998, p. 111(ռում.)
9. Архив Президента Российской Федерации. — Ф. 3. — Оп. 58. — Спр. 180. — Л. 52-53
10. Бережко К. О. МАСОВІ РЕЛІГІЙНІ РЕПРЕСІЇ В УКРАЇНІ: ОПЕРАЦІЯ «ПІВНІЧ»(չաշխատող հղում)(ուկր.)
11. Релігійна свобода по-радянськи(չաշխատող հղում)(ուկր.)
12. Камышев В. «Вспоминая операцию «Север»: Сталинские гонения на верующих нашли продолжателей». Библиотека Якова Кротова. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հունիսի 28-ին. Վերցված է 2012 թ․ մայիսի 20-ին.
13. Указ Президиума Верховного Совета СССР «О снятии ограничений по спецпоселению с участников сект „свидетели Иеговы“, „истинно православные христиане“, „Иннокентьевны“, „адвентисты-реформисты“ и членов их семей Արխիվացված 2015-07-14 Wayback Machine»

Արտաքին հղումներ

• Сослан в Сибирь. Рассказал Василий Калин Արխիվացված 2010-06-25 Wayback Machine
• Сосланы в Сибирь Արխիվացված 2010-03-02 Wayback Machine. — Современная деятельность свидетелей Иеговы: Россия.
• История Свидетелей Иеговы на Украине и в СССР
• Свои — чужие. Другая религия Արխիվացված 2007-02-17 Wayback Machine
• 70-ЛЕТИЕ ДЕПОРТАЦИИ ЗА ВЕРУ