Հյուսիսային Իռլանդիայի պատմություն

Հյուսիսային Իռլանդիայի պատմություն

պատմական ասպեկտ 

Ենթակատեգորիա	history of the United Kingdom
Թեմայով վերաբերում է	Հյուսիսային Իռլանդիա

Նորմանները 12-րդ դարում ժամանեցին Իռլանդիա և այնուհետև հիմնեցին Պալե գաղութը: Աստիճանաբար, 16-րդ դարի վերջում, Իռլանդիայում հաստատվում է անգլիական տիրապետությունը։ Այդ ժամանակվանից սկսվեցին բնիկ իռլանդական բնակչության ճնշումներն ու իրավունքների ոտնահարումը։ Մասնավորապես, 1366 թվականին ընդունվեց այսպես կոչված Կիլքենի կանոնադրությունը, ըստ որի՝ բոլոր իռլանդացիներին՝ հողի բռնագրավման և բանտարկության սպառնալիքի տակ, հրամայվում էր խոսել միայն անգլերեն, հագնվել միայն անգլիական հագուստով և արգելվել էր իռլանդացիներին ձիեր և զենքեր վաճառել, իսկ պատերազմի ժամանակ՝ սնունդ: Անգլիական տարածքներում արգելված էր նաև իռլանդացիներին եկեղեցական պաշտոններ ընդունել և նրանց տարածքներ տրամադրել կրոնական նպատակներով:Այս խախտումը հասավ այնքան հեռու, որ իռլանդացու սպանության համար անգլիացին ոչ միայն չէր ստանում մարմնական պաըիժ, այլ նույնիսկ չէր տուգանվում^[1]։

16-րդ դարի 30-ականների վերջին վանական հողերի ռեֆորմացիան և բռնագրավումը նույնպես ուղեկցվեցին իռլանդացիների հողերի բռնագրավմամբ և անգլիացի գաղութարարներին փոխանցմամբ։ Մինչդեռ կրոնական հալածանքները ավելի ու ավելի շատ ապստամբությունների պատճառ դարձան ողջ Իռլանդիայում: Անգլիական բուրժուական հեղափոխության ժամանակ Իռլանդիայում բռնկվեց ապստամբություն, որը տևեց մոտ 10 տարի։ 1649 թվականին Օլիվեր Կրոմվելը ժամանեց այնտեղ՝ ճնշելու ապստամբությունը։ Ապստամբների դեմ պայքարն ուղեկցվում էր կաթոլիկների դեմ դաժան տեռորով, զանգվածային թալանով և բնակչության ոչնչացմամբ։ 1652 և 1653 թվականներին «Իռլանդիայի վերացման» և «բնակեցման» ակտով Օ. Կրոմվելը թույլատրեց հողերի բռնագրավումը բոլոր նրանցից, ովքեր ներգրավված էին ապստամբության մեջ, բոլոր հողերը բաժանվեցին խորհրդարանի անդամների միջև ձեռնարկատերեր և Կրոմվելի զինվորների միջև։ Կաթոլիկ հոգևորականներին արգելվել է մնալ Իռլանդիայում, իսկ Իռլանդիայի խորհրդարանը ներառվել է Անգլիայի խորհրդարանի կազմում։ Այս բոլոր կոշտ միջոցները ամրապնդեցին Անգլիայի սասանված դիրքերը Իռլանդիայում^[2]:

Կրոնական գերիշխանությունը պաշտոնապես ամրապնդվեց Վիլհելմ III Օրանացիի կողմից բողոքականությունը որպես պետական ​​կրոն հռչակելով 1689-1691 թվականների «Յակոբյան պատերազմներում» հաղթանակից հետո։ Նա նաև զրկեց կաթոլիկներին հող գնելու և վարձակալելու իրավունքից, կաթոլիկ երեխաների կրթության իրավունքից և հսկայական հարկեր սահմանեց ողջ բնակչության վրա՝ Անգլիայի եկեղեցուն աջակցելու համար։ Նրա օրոք տնտեսական իրավիճակը ողջ երկրում զգալիորեն վատթարացավ, քանի որ առավել նշանակալից արդյունաբերությունները, որոնք կարող էին մրցակցել Անգլիայի հետ, միտումնավոր անկում ապրեցին։ Մոտավորապես նույն ժամանակահատվածում սկսվեց ազգային ինքնագիտակցության ձևավորումն ու զարգացումը։

Պայքար ինքնավարության համար

1684 թվականին հիմնադրվեց «փիլիսոփայական հասարակություն», որն առաջինն էր ընդդիմանում անգլիացիների անարդարությանը իռլանդացիների նկատմամբ։ Նույն նպատակով 1775 թվականին հիմնադրվել է «Կաթողիկե լիգան», որը պաշտպանում էր կաթոլիկների իրավունքները։ Այդ ժամանակվանից խորհրդարանում սկսեց աճել ընդդիմության դերը, և սկսեցին ծրագրեր մշակել Իռլանդիային տնտեսական ազատություն և քաղաքական ինքնավարություն ապահովելու համար։ Այսօրինակ ծրագրի առաջին հեղինակը Հենրի Գրատանն էր, ով դարձավ Իռլանդիայի խորհրդարանի ինքնավարության և անկախության շարժման ղեկավարը։ Այս տրամադրությունները, ինչպես նաև անգլիական ապրանքների բոյկոտի հայտարարությունը, նպատակ ունեին, որպեսզի ստիպեն բրիտանական կառավարությանը հանել առևտրի սահմանափակումները։ Արդյունքում, 1782 թվականին Իռլանդիայի խորհրդարանը ստացավ ամբողջական օրենսդրական անկախություն: Ընդունվեցին ակտեր, որոնք բարելավեցին կաթոլիկների վիճակը, մասնավորապես, նրանց տրվեց ձայնի իրավունք։ Հաջորդ քայլը Իռլանդիայի և Մեծ Բրիտանիայի խորհրդարանների կողմից միության օրինագծի ստորագրումն էր։ Իռլանդացիներն այժմ ստիպված են եղել Համայնքների պալատի իրենց անդամներին ուղարկել Անգլիայի խորհրդարան: Բայց նույնիսկ այս միջոցները Իռլանդիայում լիարժեք քաղաքական ազատություն չապահովեցին, ուստի 1823 թվականին ստեղծվեց «Կաթոլիկ ասոցիացիա», որի նպատակը կաթոլիկների Էմանսիպացիան էր։ Կաթոլիկների Էմանսիպացիայի ակտը, որը կաթոլիկներին թույլ էր տալիս պետական ​​պաշտոններ զբաղեցնել, այս օրենքը ստորագրվել 1829 թվականին^[3]: Սրանից հետո իռլանդացիների հիմնական նպատակն էր հասնել ինքնակառավարման (անգլ․՝Home Rule, բառացի՝ ինքնակառավարում, ինքնավարություն), ապա նաև անկախություն։

1870 թվականին ստեղծվեց Տեղական ինքնակառավարման ասոցիացիան, որի նպատակն էր խթանել ինքնակառավարումը Իռլանդիայում, որի համար նա ակտիվորեն խորհրդարանում առաջադրեց իր թեկնածուներին։ 1886-ին և 1893-ին նրա անդամներից մեկը՝ Գլադստոնը, երկու անգամ առաջարկեց օրինագիծ՝ Իռլանդիային տալ սեփական խորհրդարան և գործադիր՝ նահանգի խնդիրները լուծելու համար։ Նրա ծրագրով Միացյալ Թագավորությունը շարունակեց օրենսդրություն ընդունել մի շարք հարցերի շուրջ, ինչպիսիք են պաշտպանությունը, արտաքին քաղաքականությունը և գաղութների ղեկավարումը և ֆինանսական վերահսկողությունը: Բայց այս երկու օրինագծերն էլ չընդունվեցին։ 1912 թվականին առաջարկվեց երրորդ Home Rule օրինագիծը, որը Լորդերի պալատի կողմից երեք անգամ մերժվելուց հետո պետք է համարվեր օրենք։ Մի քանի տարի բողոքականների և կաթոլիկների ռազմական կազմակերպությունները պատրաստվում էին ելույթների, սակայն նրանց նախապատրաստական աշխատանքները ընդհատվեցին Առաջին համաշխարհային պատերազմի բռնկմամբ, ինչի արդյունքում որոշվեց հետաձգել ներքին կարգի ներդրումը մինչև պատերազմի ավարտը^[2]։ 1916 թվականին «Իռլանդիայի հանրապետական եղբայրություն» կոչվող խումբը, որին աջակցում էր Իռլանդիայի քաղաքացիական բանակը և արհմիության միլիցիայի անդամները, կազմակերպեց այսպես կոչված «Զատկի ապստամբություն » Դուբլինում։ Ապստամբությունը գրավեց մի քանի շենք քաղաքի կենտրոնում և հրապարակեց Իռլանդիայի Հանրապետության ստեղծման հռչակագիրը, սակայն ապստամբությունը ջախջախվեց բրիտանական նավատորմի կրակոցներով: Այս ապստամբությունը խթան հանդիսացավ Իռլանդիայի հետագա անկախության համար: 1918 թվականի համընդհանուր ընտրություններում Իռլանդիայի հանրապետականները ստացան խորհրդարանում տեղերի մեծամասնությունը։ Նրանք Իռլանդիան հռչակեցին անկախ երկիր և ստեղծեցին առաջին Դոյլը (իռլանդերեն՝ Dáil), այսինքն՝ իրենց խորհրդարանը Իմոն դե Վալերա գլխավորությամբ։ Այս իրադարձությունները սկիզբ դրեցին անգլո-իռլանդական պատերազմին, որը տևեց 1919-1921 թվականներին։

Անգլո-իռլանդական պատերազմ

Պատերազմն ավարտվեց 1921 թվականին անգլո-իռլանդական պայմանագրի ստորագրմամբ, ըստ որի կղզու 26 կոմսություններից ստեղծվեց Իռլանդիայի ազատ պետությունը, որն օժտված էր Կանադայի, Ավստրալիայի, Նոր Զելանդիայի և Հարավային Աֆրիկայի դոմինիոնի իրավունքներով։ Ավելին, համաձայնագրի համաձայն, Օլսթեր նահանգի ինը գավառներից վեցը (Անտրիմ, Արմա, Դաուն, Ֆերմանա, Լոնդոնդերրի և Տիրոն) կարող էին մնալ Մեծ Բրիտանիայի կազմում ժողովրդական կամքի դրսևորման միջոցով։ 1920 թվականին, բրիտանական խորհրդարանի կողմից 1920 թվականի Իռլանդիայի կառավարության ակտի ընդունումից հետո, Իռլանդիան բաժանվեց Հյուսիսային և Հարավային Իռլանդիայի՝ որպես Մեծ Բրիտանիայի ինքնակառավարվող տիրույթներ։ 1922-ին հյուսիսային վեց շրջաններ քվեարկեցին Միացյալ Թագավորության մաս մնալու համար՝ իրենց խորհրդարանով և կառավարությունով (որը հիմք հանդիսացավ 1972-ին Օլսթերի հետագա հակամարտության հիմքում):

Հյուսիսային Իռլանդիա

Իռլանդիայի Հանրապետության բաժանումից հետո ամբողջ դարի ընթացքում Հյուսիսային Իռլանդիան ենթարկվել է բազմաթիվ ահաբեկչական հարձակումների, որոնք իրականացվել են Իռլանդիայի հանրապետական բանակի կողմից՝ փորձելով կանխել Հյուսիսային Իռլանդիայի կառավարության իշխանության հաստատմանը այդ տարածքում:Իռլանդիայի հանրապետական բանակը ժամանակ առ ժամանակ հարձակումներ է իրականացրել Հյուսիսային Իռլանդիայի վրա, օրինակ՝ 1930-ականներին, Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ և 1950-ականների սկզբին։ Հյուսիսային շրջանների դեմ ամենակարևոր արշավը տեղի է ունեցել 1956-1961 թվականներին։

Խորհրդարանում բողոքական ուժերի գերակշռությունը հանգեցրեց կաթոլիկների դժգոհության աստիճանական աճին: 1967 թվականին կաթոլիկ ակտիվիստները ստեղծեցին Հյուսիսային Իռլանդիայի քաղաքացիական իրավունքների ասոցիացիան, որը պահանջում էր քաղաքացիական հավասարություն կաթոլիկների և բողոքականների համար։ Նրանց ցույցերը կաթոլիկ բնակչության իրավունքների պաշտպանության կարգախոսներով հանգեցրին կրոնական և քաղաքական խմբերի ակտիվության աճին և միջկրոնական հարաբերությունների նոր սրմանը։ Այսպիսով սկսվեց հակամարտություն Հյուսիսային Իռլանդիայում :

Այս տեսակի բախումների գագաթնակետը 1969 թվականի օգոստոսին Լոնդոնդերրիում տեղի ունեցած իրադարձություններն էի, ապա Բելֆաստում սկսվեցին զինված անկարգություններ։ Նման միջադեպերի կրկնությունից խուսափելու համար 1969 թվականին Հյուսիսային Իռլանդիա են մտցվել կանոնավոր բանակային ստորաբաժանումներ: Բայց այս միջոցները չօգնեցին բարելավել իրավիճակը երկրի այս հատվածում։ Գագաթնակետն կարելի է համարել 1972 թվականի հունվարի 30-ի «Արյունոտ կիրակի» իրադարձությունները, երբ բրիտանական զորքերը կրակ բացեցին ապստամբ կաթոլիկների վրա և սպանեցին 13 մարդու։ Ի պատասխան՝ ապստամբները ներխուժել են Դուբլինում Մեծ Բրիտանիայի դեսպանատուն և այրել այն։ 1972-1975 թվականներին Հյուսիսային Իռլանդիայում ընդհանուր առմամբ մահացել է 475 մարդ: Երկրում լարվածությունը թուլացնելու համար բրիտանական կառավարությունը որոշել է հանրաքվե անցկացնել։ Հանրաքվեն բոյկոտվեց կաթոլիկ փոքրամասնության կողմից, և կառավարությունը որոշեց շրջանցել ժողովրդական կարծիքը, և 1973 թվականին Մեծ Բրիտանիայի և Իռլանդիայի առաջնորդները ստորագրեցին Սանինգդեյլի համաձայնագիրը, որը ստեղծեց Իռլանդիայի խորհուրդը՝ նախարարների և Իռլանդիայի խորհրդարանի անդամների միջկառավարական խորհրդատվական մարմին: Հանրապետությունը և Հյուսիսային Իռլանդիան, սակայն այս համաձայնագրի վավերացումը խաթարվեց բողոքական ծայրահեղականների բողոքի ցույցերով: 1974-ին ժողովը վերստեղծելու փորձը ավարտվեց նույն ^[4]։

Մեծ Բրիտանիայի և Իռլանդիայի միջև համագործակցության առաջին հաջող փորձը Հյուսիսային Իռլանդիայի հակամարտությունը կարգավորելու հարցում անգլո-իռլանդական համաձայնագիրն էր 1985 թվականին։ Համաձայնագրով նախատեսվում էր նաև երկու երկրների կառավարությունների անդամների մակարդակով պարբերական համաժողովների անցկացում։ Այս համաձայնագրի առաջին դրական հետևանքը 1993թ.-ին Դաունինգ Սթրիթի հռչակագրի ընդունումն էր, որը սահմանում էր բոլոր շահագրգիռ կողմերին բանակցությունների սեղանի շուրջ հրավիրելու սկզբունքը՝ բռնությունից հրաժարվելու պայմանով: Այս պայմանավորվածությունների արդյունքում Իռլանդիայի հանրապետական ​​բանակը նախ հրադադար հայտարարեց, և շուտով բողոքական ռազմական կազմակերպությունները հետևեցին այդ օրինակին։ Նույն թվականին ստեղծվեց զինաթափման գործընթացը կառավարող միջազգային հանձնաժողով։ Սակայն Իռլանդիայի հանրապետական բանակը հրաժարվեց դրանից, ինչը կտրուկ բարդացրեց բանակցային գործընթացը։ 1996 թվականի փետրվարի 9-ին Լոնդոնում Իռլանդիայի հանրապետական ​​բանակի անդամների կողմից կազմակերպված նոր ահաբեկչությունը ընդհատեց զինադադարը^[5]

Լեյբորիստների կառավարման փոխանցման ծրագիրը

1997 թվականին Միացյալ Թագավորության որոշ մասերի նախընտրական քարոզարշավում Լեյբորիստական կուսակցությունը սահմանեց հետևյալ սկզբունքը՝ Շոտլանդիայի և Ուելսի հետ կապված ծրագրի իրականացման միջոցառումները ներառում էին ապակենտրոնացման վերաբերյալ հանրաքվեների անցկացում ոչ ուշ, քան 1997 թվականի աշնանը: Շոտլանդիայում հանրաքվեն վերաբերում էր լիարժեք օրենսդրական նախաձեռնության ներդրմանը, իսկ Ուելսում՝ երկրորդական օրենսդրական նախաձեռնության։ Հյուսիսային Իռլանդիայի Լեյբորիստական կուսակցությունը մշակել է առանձին ծրագիր։ Մասնավորապես,լեյբորիստական կուսակցությունը,հայտարարել է, որ ընդունւմ է բոլոր նախկին փաստաթղթերն և հռչակագրերն, որոնք ուղղված են Հյուսիսային Իռլանդիայում իրավիճակի կարգավորմանը, սակայն լեյբորիստները նաև ընդգծել են համագործակցությունն ու երկկողմ հարաբերությունների զարգացումը Օլսթեր կուսակցության և Շին Ֆեյնի միջև՝ հակամարտությունը կարգավորելու համար, ինչպես նաև ահաբեկչության դեմ պայքարը ^[6]:

1997 թվականի մայիսի 1-ին լեյբորիստները հաղթեցին խորհրդարանական ընտրություններում հետևյալ թվերով՝ Անգլիայում՝ 43,55%, Ուելսում՝ 54,72%, Շոտլանդիայում՝ 45,55% ^[7]։ Լեյբորիստների առաջին գործողությունը Հյուսիսային Իռլանդիայի հակամարտության հարցում լիակատար համագործակցության ապահովումն էր։ Հետևաբար, արդեն 1997 թվականի հունիսին Շին Ֆեյնին կրկին թույլատրվեց լուծել հակամարտությունը՝ 1996 թվականին բանակցություններից վերջիններիս հեռացումից հետո՝ կապված Իռլանդիայի հանրապետական բանակի հերթական ահաբեկչության հետ: Պատասխան քայլը 1997 թվականի հուլիսի 20-ին ԻԻՀ-ի կողմից ռազմական գործողությունների դադարեցման մասին հայտարարությունն էր:

Հյուսիսային Իռլանդիայում և Մեծ Բրիտանիայի և Իռլանդիայի կառավարությունների միջև բանակցություններն ավարտվել են 1998 թվականի ապրիլի 10-ինԲելֆաստի համաձայնագրի ստորագրմամբ ^[8], որը նախատեսում էր լիազոր մարմինների ստեղծում, ինչպես նաև միջկառավարական. կազմակերպություններ (օրինակ՝ Բրիտանական կղզիների խորհուրդը), որոնք կոչված են խորացնելու համագործակցությունը և լուծելու վիճելի ներքին քաղաքական և կառավարական խնդիրները։

Հյուսիսային Իռլանդիայի և Մեծ Բրիտանիայի դուրս գալը Եվրամիությունից

2016 թվականի հունիսի 24-ին Մեծ Բրիտանիայի ԵՄ-ից դուրս գալու հանրաքվեի քվեարկության արդյունքում բնակչության 56%-ը դեմ է արտահայտվել ԵՄ-ից դուրս գալուն և միայն 44%-ը կողմ է արտահայտվել ԵՄ-ից դուրս գալուն^[9]։ 2017 թվականի հունվարին կառավարական կոալիցիայի փլուզման արդյունքում, այն բանից հետո, երբ ազգայնական կուսակցության առաջնորդ Շին Ֆեյնը Մարտին ՄաքԳինեսը հրաժարական տվեց առաջին փոխնախարարի պաշտոնից, երկրի այս հատվածում անցկացվեցին Հյուսիսային Իռլանդիայի ասամբլեայի (Սթորմոնտ) արտահերթ ընտրություններ։ Ընտրությունների արդյունքում Ժողովրդավարական ​​կուսակցությունը և Շին Ֆեյնը՝ իր նոր առաջնորդ Միշել Օ՛Նիլի հետ, գրեթե նույն թվով մանդատներ զբաղեցրեցին Վեհաժողովում[^[10][11],որը առաջացրեց այս իշխող կուսակցությունների միջև պառակտման խորացումը և հանգեցրեց երկարատև ուժային ճգնաժամի^[12], որը կապված էր Հյուսիսային Իռլանդիայում գործող կառավարություն ձևավորելու անկարողության հետ^[13]:

Ի լրումն կառավարական ճգնաժամի, Հյուսիսային Իռլանդիայի՝ որպես Մեծ Բրիտանիայի կազմում ԵՄ-ից դուրս գալու հեռանկարը կրկին լրջորեն բարձրացրել է կղզու հյուսիսի և հարավի միջև «կոշտ» քաղաքական և տնտեսական սահմանի վերականգնման հարցը, որը ըստ տարբեր քաղաքական գործիչների, սպառնում է Բելֆաստի համաձայնագրի ինչպես բուն էությանը, այնպես էլ տարբեր դրական սոցիալ-տնտեսական ձեռքբերումներին, որոնք մեծապես ընդլայնվում են ԵՄ քաղաքական և տնտեսական աջակցությամբ՝ Իռլանդիայի երկու մասերի անդամակցության արդյունքում Եվրոպական միությանը^[14]։ Արդեն 2017 թվականի մարտի 28-ին Մեծ Բրիտանիայի Եվրամիությունից դուրս գալու հարցերով պետքարտուղար Դևիդ Դևիսը պաշտոնական նամակով հայտարարեց, որ Հյուսիսային Իռլանդիան կարող է ավտոմատ կերպով մնալ ԵՄ անդամ, եթե նրա բնակչությունը քվեարկի Իռլանդիայի միավորման օգտին^[15]:2017 թվականի ապրիլի 27-28-ը Մալթայում ԵՄ ԱԳ նախարարների հանդիպման ժամանակ Իռլանդիայի Հանրապետության կառավարության ներկայացուցիչները պաշտոնապես խնդրել են ԵՄ-ին հաստատել, որ եթե Հյուսիսային Իռլանդիան միանա Հանրապետությանը, ապա տարածաշրջանը կկարողանա պահպանել ԵՄ անդամակցությունը, օգտվելով 1990 թվականին Արևելյան Գերմանիայի Հանրապետության անդամակցության նախադեպից՝ Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետության և Գերմանիայի Դեմոկրատական ​​Հանրապետության միավորման գործընթացի արդյունքում^[16]։

2018 թվականի փետրվարին ԵՄ գլխավոր բանակցող Միշել Բարնիեն ներկայացրել է ապագա եռակողմ միջկառավարական համաձայնագրի նախագիծը, որն առաջարկում է Իռլանդիայի և Հյուսիսային Իռլանդիայի միջև համատեղ կարգավորման տարածք ստեղծել՝ ԵՄ միասնական շուկայի և մաքսային միության հաջող գործունեությունը շարունակելու համար Իռլանդիայի կղզում ^[17]։

2019 թվականի հոկտեմբերի 17-ին ԵՄ գագաթնաժողովի նախօրեին կայացած գաղտնի հանդիպման ժամանակ Մեծ Բրիտանիայի և Եվրոպական հանձնաժողովի ներկայացուցիչներին, հաջողվեց հասնել բոլորովին նոր համաձայնության Հյուսիսային Իռլանդիայի կարգավիճակի վերաբերյալ, ինչի արդյունքում կողմերը պայմանավորվեցին, մնալով Մեծ Բրիտանիայի մաքսային տարածքի մաս, Հյուսիսային Իռլանդիային այս դեպքում կշարունակի գոյություն ունենալ նաև ԵՄ տնտեսական և մաքսային տարածքում և եվրոպական էներգետիկ շուկայում՝ Հյուսիսային Իռլանդիայի օրենսդիր մարմինների կողմից որոշված ժամանակահատվածում^[18]:

Ծանոթագրություններ

1. Полякова Е. И. Из истории ирландского парламента. Россия и Британия. Вып.2. — М.: Наука. 2000
2. Афанасьев Г. Е. История Ирландии, М.: «Ком Книга», 2006 г.
3. Водовозов В. В., (1890–1907). «Эмансипация католиков в Англии». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ.
4. A Chronology of the Conflict(չաշխատող հղում)
5. «Nothern Ireland: The background to the Peace Process by John Darby». Արխիվացված է օրիգինալից 2010-06-08-ին. Վերցված է 2010-05-29-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
6. Labour Party Manifesto — 1997 Արխիվացված 2008-07-31 Wayback Machine
7. «UK General Election Results 1997». Արխիվացված է օրիգինալից 2010-05-25-ին. Վերցված է 2010-05-29-ին.
8. «Nothern Ireland: The background to the Peace Process by John Darby». Արխիվացված է օրիգինալից 2010-06-08-ին. Վերցված է 2010-05-29-ին.
9. «EU referendum: Northern Ireland votes to Remain». BBC News (անգլերեն). 2016-06-24. Արխիվացված է օրիգինալից 2017-05-10-ին. Վերցված է 2017-04-28-ին.
10. Deutsche Welle (www.dw.com). «На выборах в Северной Ирландии победила пробританская партия ДЮП | Новости из Германии о Европе | DW.COM | 04.03.2017» (ռուսերեն). DW.COM. Արխիվացված է օրիգինալից 2017-04-20-ին. Վերցված է 2017-04-28-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
11. «Шинн Фейн в Северной Ирландии почти догнала юнионистов». BBC Русская служба (անգլերեն). 2017-03-04. Արխիվացված է օրիգինալից 2017-04-16-ին. Վերցված է 2017-04-28-ին.
12. «Результаты выборов в Северной Ирландии: одно место разделило демократов и Шинн Фейн». euronews. 2017-03-04. Արխիվացված է օրիգինալից 2017-03-07-ին. Վերցված է 2017-04-28-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
13. «Северная Ирландия не смогла сформировать правительство». Trend.Az (ռուսերեն). 2017-03-27. Արխիվացված է օրիգինալից 2017-03-27-ին. Վերցված է 2017-04-28-ին.
14. «Север помнит: будет ли Ирландия вновь единой». RT на русском (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2017-09-16-ին. Վերցված է 2017-04-28-ին.
15. «NI 'would return to EU' in event of united Ireland vote». BBC News (անգլերեն). 2017-03-28. Արխիվացված է օրիգինալից 2017-05-07-ին. Վերցված է 2017-04-28-ին.
16. «Объединенная Ирландия войдет в состав Евросоюза». vestifinance.ru. Արխիվացված է օրիգինալից 2017-04-30-ին. Վերցված է 2017-04-28-ին.
17. «ЕС предложил Британии совместно регулировать остров Ирландия». euronews (ռուսերեն). 2018-02-28. Արխիվացված է օրիգինալից 2018-03-03-ին. Վերցված է 2018-03-03-ին.
18. Deutsche Welle (www.dw.com). «Новое соглашение по "Брекзиту": о чем договорились ЕС и Великобритания | DW | 17.10.2019» (ռուսերեն). DW.COM. Արխիվացված է օրիգինալից 2021-03-18-ին. Վերցված է 2020-02-01-ին.