Մակույկաձև ոսկրի կոտրվածք

Մակույկաձև ոսկրի կոտրվածք
Մակույկաձև ոսկրի կոտրվածքի ռենտգեն պատկեր
Տեսակ	Մոտակա, միջին, հեռակա[1]
Պատճառ	Տարածած ձեռքի վրա ընկնելու հետևանք[1]
Հիվանդության ախտանշաններ	Ցավ առաջին մատի շրջանում, այտուց[1]
Բժշկական մասնագիտություն	անհետաձգելի բժշկություն
ՀՄԴ-9	814
ՀՄԴ-10	S62.0
Հոմանիշներ	Դաստակի մակույկաձև ոսկրի կոտրվածք, դաստակի նավակաձև ոսկրի կոտրվածք[2]
Ախտորոշում	Զննում, Ռենտգեն հետազոտություն, ՄՌՇ, Ոսկրերի սցինտիգրաֆիա[1]
Տարբերակիչ ախտորոշում	Ճաճանչոսկրի դիստալ հատվածի կոտրվածք, Դը Քերվենի համախտանիշ, կապանների գերձգում[2][1]
Բուժում	Առանց տեղաշարժի։ Գիպսակապ[1] Տեղաշարժով։ վիրաբուժական[1]
Բարդություններ	Կեղծ հոդի ձևավորում, Ավասկուլյար նեկրոզ, Հոդաբորբ[2][1]
Կանխարգելում	Ձեռքի պաշտպանիչ հարմարանք[2]
Կանխատեսում	Վերականգնումը կարող է ձգվել մինչև 6 ամիս[2]
Scaphoid fracture Վիքիպահեստում

Մակույկաձև ոսկրի կոտրվածքը դաստակի մակույկաձև ոսկրի կոտրվածքն է ճաճանչդաստակային հոդում^[2]։ Հիմնական ախտանիշը առաջին մատի շրջանի ցավն է, որն ուժեղանում է ձեռքի շարժումների ժամանակ^[1], և անատոմիական ծխախոտատուփի շրջանի այտուցը^[1]։ Բարդություններից են կեղծ հոդի ձևավորումը, ավասկուլյար նեկրոզը, հոդաբորբը^[2][1]։

Հիմնականում առաջանում է տարածած ձեռքի վրա վայր ընկնելու հետևանքով^[1]։ Ախտորոշումը հիմնված է զննման և բժշկական հետազոտությունների վրա^[1]։ Որոշ դեպքերում կոտրվածքը կարող է չերևալ ռենտգեն պատկերում^[1]։ Այդ դեպքերում կատարվում է կրկնակի ռենտգեն հետազոտություն երկու շաբաթ անց, կամ հնարավոր է կատարել ՄՌՇ և ոսկրերի սցինտիգրաֆիա^[1]։

Կոտրվածքներից հնարավոր է խուսափել ձեռքին պաշտպանիչ թևնոց կրելով որոշ գործողությունների ժամանակ^[2]։ Առանց տեղաշարժի կոտրվածքների բուժումը հնարավոր է իրականացնել գիպսակապի միջոցով^[1]։ Տեղաշարժով կոտրվածքների դեպքում կատարվում է վիրաբուժական միջամտություն^[1]։ Վերականգնումը տևում է մոտավորապես վեց շաբաթ^[2]։ Սա դաստակի կոտրվածքների մեջ ամենատարածվածն է^[3]։ Ավելի շատ հանդիպում է տղամարդկանց քան կանանց մոտ^[1]։

Նշաններ և ախտանիշներ

Անատոմիական ծխախոտատուփ

Մակույկաձև ոսկրի կոտրվածքի դեպքում դիտվում է անատոմիական ծխախոտատուփի շրջանի փափկություն և այտուց։

Տեղային ցավոտություն զգացվում է հետևյալ երեք տեղերում.

1) Դաստակի ծայրամասում՝ դիստալ կոտրվածքների ժամանակ

2) Անատոմիական ծխախոտատուփի շրջանում՝ մակույկաձև ոսկրի մարմնի կամ միջին մասի կոտրվածքի ժամանակ

3) Լիստերի թմբկության շրջանում՝ մակույկաձև ոսկրի պրոքսիմալ(մոտակա) կոտրվածքների ժամանակ^[4]։

Բարդություններ

Մակույկաձև ոսկրի կեղծ հոդ. մինչ բուժումը և Գերբերտի շյուղով բուժումից հետո:

Մակույկաձև ոսկրի արյունամատակարարումը կատարվում է երկու տարբեր անոթային ոտիկով: a. 20-30% արյունամատակարարումը ստանում է ճաճանչային զարկերակի մակերեսային ափային ճյուղից, որը թափանցում է ոսկրի մեջ թմբկության շրջանից: b. 70-80% արյունամատակարարում ստանում է ճաճանչային զարկերակի թիկնային ճյուղից, որը թափանցելով ոսկր հասնում է մինչև ծայրամասային բևեռ:  

Ավասկուլյար նեկրոզը ամենահաճախ հանդիպող բարդություններից է։ Քանի որ մակույկաձև ոսկրի արյունամատակարարումը երկու տարբեր ճյուղերով է իրականացվում, կոտրվածքները կարող են սահմանափակել արյան մատակարարման հասանելիությունը^[5]։

Ավասկուլյար նեկրոզի առաջացման ռիսկը կախված է կոտրվածքի տեղից.

• Պրոքսիմալ(մոտակա) 1/3-ի կոտրվածքները ունեն բարձր հաճախականություն(~30%):
• Մարմնի և միջին 1/3-ի կոտրվածքները ամենահաճախ հանդիպողն են և ունեն չափավոր ռիսկ։
• Դիստալ(հեռակա) 1/3-ի կոտրվածքներն հազվադեպ են բարդնում ավասկուլյար նեկրոզով։

Կեղծ հոդ կարող է առաջանալ չախտորոշված կամ չբուժված մակույկաձև ոսկրի կոտրվածքների դեպքում։ Զարկերակային հունը ոսկր է մտնում դիստալ հատվածից և ուղղվում դեպի պրոքսիմալ հատված։ Արյունամատակարարումը չնչին է, ինչը մեծացնում է կեղծ հոդ առաջացնելու հավանականությունը, հատկապես ոսկրի պրոքսիմալ հատվածի կոտրվածքների ժամանակ^[4]։ Կոտրվածքի ոչ ճիշտ բուժումը կարող է հանգեցնել դաստակի օստեոարթրոզի զարգացման։

Ախտանշաններից են դաստակի շրջանի ցավը, դաստակային հոդում շարժումները սահմանափակված են ու ցավոտ։ Եթե ռենտգեն հետազոտությամբ ախտորոշվում է հնացած կոտրվածքի պատճառով առաջացած հոդաբորբ, ապա առաջնային պլան մղվում է դրա բուժումը հակաբորբոքային դեղորայքներով և տեղադրվում է բեկակալ, եթե հիվանդն ունի ցավեր։ Եթե բուժման այս եղանակը արդյունավետ չի լինում, դաստակի մեջ ներարկվում են ստերոիդներ, որոնք օգնում են ցավի թեթևացմանը։ Եթե նշված բուժման եղանակները նշանակալի արդյունք չեն տալիս, կատարվում է վիրաբուժական միջամտություն^[6]։

Առաջացման մեխանիզմ

(A) Դիստալ մասի կոտրվածք, (B) միջին մասի կամ մարմնի կոտրվածք,(C) պրոքսիմալ մասի կոտրվածք

Մակույկաձև ոսկրի կոտրվածք կարող է առաջանալ ուղղակի առանցքային սեղմման կամ դաստակի գերձգման հետևանքով, օրինակ տարածած ձեռքի վրա վայր ընկնելու հետևանքով։ Ըստ Գերբերտի դասակարգման տարբերում ենք կոտրվածքի երեք հիմնական տեսակ. 10%-20% դեպքերում կոտրվում է մակույկաձև ոսկրի պրոքսիմալ(մոտակա) հատվածը, 60%-80% միջին կամ մարմնի հատվածը և մանացած դեպքերում դիստալ(հեռակա) բևեռը^[4][5][7]։

Ախտորոշում

Դաստակի մակույկաձև ոսկրի թմբիկի կոտրվածք

Մակույկաձև ոսկրի կոտրվածոները հիմնականում ախտորոշվում են զննման և ռենտգեն հետազոտության միջոցով^[7]։ Սակայն ոչ բոլոր կոտրվածքներն են ի սկզբանե ախտորոշվում։ Այդ դեպքում տուժածները գանգատվում են մակույկաձև ոսկրի շրջանի ցավից(նաև անատոմիական ծխախոտատուփի շրջանի ցավից) 7–10 օրվա ընթացքում, որից հետո կատարվում է երկրորդ ռենտգեն հետազոտությունը^[7]։ Համակրգչային շերտագրությունը հնարավորություն է տալիս ավելի ճշգրիտ ախտորոշում կատարել։ Հնարավոր է կատարել նաև ՄՌՇ հետազոտություն, եթե այն հասանելի է^[8]։ Ոսկրերի սցինտիգրաֆիան կոտրվածքների ախտորոշման արդյունավետ եղանակ է, եթե կոտրվածքը ռենտգենագրությամբ հնարավոր չի եղել ախտորոշել^[9]։

• 
  Մակույկաձև ոսկրի գրեթե աննկատ, գծային առանց տեղաշարժի կոտրվածք
• 
  Ռենտգեն պատկերում առավել արտահայտված մակույկաձև ոսկրի մարմնի կոտրվածք
• 
  Մակույկաձև ոսկրի գրեթե 12 օրվա կոտրվածք, որը սկզբնական շրջանում հազիվ էր նշմարվում^[10]

Բուժում

Մակույկաձև ոսկրի կոտրվածքների բուժումը կախված է կոտրվածքի տեղից(մոտակա, միջին, հեռակա), կոտրվածքի տեսակից՝ տեղաշարժով կամ առանց տեղաշարժի, և իհարկե հիվանդի ցանկությունից։

Առանց տեղաշարժի կամ չնչին տեղաշարժով կոտրվածքները բուժվում են փակ եղանակով։ Անշարժացման նպատակով երկար կամ կարճ բեկակալների օգտագործումը քննարկվում է բժշկական գրականության մեջ, և վերջնական համաձայնություն ու ապացույցներ չկան, թե որ մեկի կիրառումն է ավելի արդյունավետ, սակայն ավելի հաճախ կիրառվում են կարճ բեկակալները առանց տեղաշարժի կոտրվածքների անշարժացման համար^[7]։ Առանց տեղաշարժի կամ չնչին տեղաշարժով կոտրվածքները հնարավոր է բուժել նաև վիրաբուժական եղանակով(մուտքի համար կատարվում է չնչին կտրվածք), որը տալիս է ոսկրաբեկորների համադրման բարձր արդյունավետություն, և հիվանդներն ավելի շուտ են վերականգնվում ու անցնում ակտիվ կյանքի^[11]։

Պրոքսիմալ կոտրվածքների վերականգնումն ավելի երկարատև է։ Դիստալ կոտրվածքների ժամանակ վերականգնում ակնկալվում է 6-8 շաբաթ անց, միջին մասի կամ մարմնի կոտրվածքների դեպքում 8-12 շաբաթ, իսկ պրոքսիմալ կոտրվածքները 12-24 շաբաթ անց^[5][7]։ Մակույկաձև ոսկրը արյունամատակորարում ստանում է ճաճանչային զարկերակից երկու տարբեր ճյուղերով։ Արյունը հոսում է ոսկրի ծայրամասից դեպի մոտակա(դիստալից պրոքսիմալ) բևեռ, և եթե կոտրվածքի ժամանակ արյունամատակրարումը խանգարվում է, ոսկրը կարող է չվերականգնվել։ Այս դեպքում պարտադիր է իրականացնել ոսկրաբեկորների համադրում վիրահատության միջոցով։

Խորհուրդ է տրվում կատարել միջմաշկային շյուղով համադրում, քանի որ այս եղանակը թույլ է տալիս խուսափել հետվիրահատական բարդություններից։ Այս մեթոդի ժամանակ հարկավոր է կատարել սեղանարդաձև ոսկրի ծայրամասի մշակում(աճառի քերում, հեռացում, էքսկավացիա), դեպի մակույկաձև ոսկր վիրաբուժական մուտք ապահովելու համար^[12]։

Համաճարակաբանություն

Դաստակի մակույկաձև ոսկրի կոտրվածքները տարածված են երիտասարդ տղամարդկանց շրջանում^[13]։ Ավելի քիչ են հանդիպում երեխաների և մեծահասակների մոտ^[7]։ Կազմում են դաստակի վնասվածքների 50%-80%-ը^[5]։

Տերմինաբանություն

Երբեմն մակույկաձև ոսկրի կոտրվածքն անվանվում է նաև դաստակի նավակաձև ոսկրի կոտրվածք եզրույթով, որը պետք չէ շփոթել ոտքի նավակաձև ոսկրի կոտրվածքի հետ։

Ծանոթագրություններ

1. Phillips, TG; Reibach, AM; Slomiany, WP (2004 թ․ սեպտեմբերի 1). «Diagnosis and management of scaphoid fractures». American Family Physician. 70 (5): 879–84. PMID 15368727.
2. «Scaphoid Fracture of the Wrist». AAOS. 2016 թ․ մարտ. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 12-ին.
3. Tada, K; Ikeda, K; Okamoto, S; Hachinota, A; Yamamoto, D; Tsuchiya, H (2015). «Scaphoid Fracture--Overview and Conservative Treatment». Hand Surgery. 20 (2): 204–9. doi:10.1142/S0218810415400018. PMID 26051761.
4. deWeber, Kevin. «Scaphoid fractures». UpToDate.com. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 29-ին.
5. 1967-, Egol, Kenneth A., (2015). Handbook of fractures. Koval, Kenneth J., Zuckerman, Joseph D. (Joseph David), 1952-, Ovid Technologies, Inc. (5th ed.). Philadelphia: Wolters Kluwer Health. ISBN 1451193629. OCLC 960851324. {{cite book}}: |last= has numeric name (օգնություն)
6. Jones, Bertrand MD (2010). «Scaphoid Fracture of the Wrist». Ortho Info. American Academy of Orthopedic Surgeons. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ դեկտեմբերի 7-ին. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 30-ին.
7. Essentials of musculoskeletal care. Sarwark, John F. Rosemont, Ill.: American Academy of Orthopaedic Surgeons. 2010. ISBN 089203579X. OCLC 706805938.
8. «BestBets: Magnetic resonance imaging of suspected scaphoid fractures». Արխիվացված օրիգինալից 2010 թ․ հունիսի 16-ին.
9. Yin ZG, Zhang JB, Kan SL, Wang XG (2010 թ․ մարտ). «Diagnosing suspected scaphoid fractures: a systematic review and meta-analysis». Clin. Orthop. Relat. Res. 468 (3): 723–34. doi:10.1007/s11999-009-1081-6. PMC 2816764. PMID 19756904.
10. Jarraya, Mohamed; Hayashi, Daichi; Roemer, Frank W.; Crema, Michel D.; Diaz, Luis; Conlin, Jane; Marra, Monica D.; Jomaah, Nabil; Guermazi, Ali (2013). «Radiographically Occult and Subtle Fractures: A Pictorial Review». Radiology Research and Practice. 2013: 1–10. doi:10.1155/2013/370169. ISSN 2090-1941. CC-BY 3.0
11. Gutow AP (2007 թ․ օգոստոս). «Percutaneous fixation of scaphoid fractures». J Am Acad Orthop Surg. 15 (8): 474–85. PMID 17664367.
12. Kastelec, Matej. «Percutaneous Screw Fixation». AO Foundation. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ դեկտեմբերի 8-ին. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 30-ին.
13. Beasley's Surgery of the Hand. Thieme New York. 2003. էջ 188. ISBN 9781282950023.

Արտաքին հղումներ

• AAFP: Diagnosis and Management of Scaphoid Fractures Արխիվացված 2008-07-24 Wayback Machine
• Surgical Technique of Fixation of Scaphoid Fracture
• Wheeless: Scaphoid fracture
• Scaphoid blood supply(չաշխատող հղում) Avascular Necrosis of Navicular

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մակույկաձև ոսկրի կոտրվածք» հոդվածին։