Մանկական կուրություն

Մանկական կուրություն

Հաշմանդամության մեջ կուրության տարածվածության վրա մեծ դեր ունի մանկական կուրությունը^[1]։ Մանկական կուրություն է ախտորոշվում այն ժամանակ, երբ երեխան չի կարողանում տեսնել առարկան 10 ֆուտ (մոտ 3 մետր) հեռավորության վրա, մինչդեռ մեկ այլ երեխա կարողանում է տեսնել առարկան, եթե այն գտնվում է 200 ֆուտ (մոտ 60 մետր) հեռավորության վրա^[2]։

Պատճառներ

Երեխաների կուրության շատ պատճառներ կան։ Կուրությունը կարող է պայմանավորված լինել գենետիկական մուտացիաներով, ծննդյան արատներով, վաղաժամ ծննդաբերությամբ, սննդի ընդունման անբավարարությամբ, վարակներով, վնասվածքներով և այլ պատճառներով։ Անհասության ծանր ռետինոպաթիան, կատարակտը, վիտամինային դեֆիցիտը, կարմրուկը, կոնյուկտիվիտը և ռեֆրակցիայի խնդիրները նույնպես պատճառ են հանդիսանում^[3][4]։

Վիտամին A-ի անբավարարություն

Վիտամին A-ի անբավարարությունը առավել տարածված է զարգացող երկրներում, որտեղ շատ երեխաներ ունեն սննդի ընդունման անբավարարություն։ Այս վիտամինի պակասը ամեն տարի կուրացնում է հարյուր հազարավոր երեխաների և հանդիսանում է մանկական կուրության կանխարգելվող պատճառ։ Քանի որ վիտամին A-ն անհրաժեշտ է ռոդոպսինի (լուսազգայուն պիգմենտ) համար, դրա պակասը կարող է հանգեցնել գիշերային կուրության (հավկուրություն)^[5] :

Կարմրուկ

2010 թվականից ի վեր աշխարհում երեխաների 85%-ը պատվաստվել է կարմրուկի դեմ՝ տարեկան զգալիորեն նվազեցնելով կարմրուկի դեպքերի թիվը։ Երեխաները, ովքեր ունեն վիտամին A-ի անբավարարություն և կարմրուկի վարակ, նրանց մոտ կարող են զարգանալ եղջերաթաղանթի խոցեր և կերատոմալյացիա՝ վիտամինի պակասի հետևանքով առաջացած իմունապակասուրդի պատճառով։

Նորածնային կոնյուկտիվիտ

Նորածինների կոնյուկտիվիտը առկա է ծննդյան պահին և դրսևորվում է կյանքի առաջին 28 օրվա ընթացքում որպես ծանր կոնյուկտիվային վարակ՝ թարախային արտահոսքով։ Սա մեծացնում է եղջերաթաղանթի խոցերի և պերֆորացիաների վտանգը, որոնք կարող են հանգեցնել կուրության։ Այս հիվանդուրյան պատճարն են Neisseria gonorrhoea-ն և Chlamydia trachomatis-ը։ Վարակված հղի կանայք և նրանց զուգընկերները պետք է բուժվեն՝ նորածնի վարակից խուսափելու համար, իսկ կոնյուկտիվիտով հիվանդ նորածինները պետք է բուժվեն հակաբիոտիկներով(gentamicin):

Անհասության ռետինոպաթիա

Անհասության ռետինոպաթիան (ROP) արտահայտվում է ցանցաթաղանթի արյունատար անոթների աննորմալ աճով, որը կոչվում է ցանցաթաղանթի նեովասկուլյարիզացիա^[6]։ Այս արյունատար անոթները կարող են արյունահոսել կամ աճել սխալ ուղղությամբ։ Արյունահոսությունը կարող է հանգեցնել սպիական հյուսվածքի ձևավորմանը, որը կարող է հանգեցնել տեսողության մշուշման և տեսողության կորստի։ Եթե անոթները շատ հեռու են աճում, դրանք կարող են հեռացնել ցանցաթաղանթը աչքի հետին մասում, ինչը կոչվում է ցանցաթաղանթի անջատում։ Ցանցաթաղանթի հեռացումը բժշկական անհետաձգելի դեպք է, որը կարող է մշտական կուրություն առաջացնել և, հետևաբար, պահանջում է հրատապ միջամտություն^[7]։

Երեխաները, ովքեր ծնվել են վաղաժամ (37 շաբաթական կամ ավելի վաղ) անհասության ռետինոպաթիայի զարգացման ավելի բարձր ռիսկի խմբում են։ Որքան շուտ է ծնվում երեխան, այնքան մեծ է երեխայի ROP-ի զարգացման ռիսկը։ Աչքի արյունատար անոթների զարգացումը սովորաբար ավարտվում է ծննդաբերության պահին։ Հետևաբար, վաղաժամ ծնված երեխան ենթարկվում է տարբեր գրգռիչների (թթվածին, լույս, ջերմաստիճան և այլն) ազդեցությանը, որոնք կարող են ազդել աչքի արյունատար անոթների զարգացման վրա։ ROP-ի լրացուցիչ ռիսկի գործոնները ներառում են ցածր քաշը և երեխային ծնվելուց հետո լրացուցիչ թթվածին տալը։ Եթե վաղաժամ ծնված նորածիններն ունեն այլ առողջական խնդիրներ, ինչպիսիք են սակավարյունությունը, վիտամին E-ի պակասը և/կամ շնչառական խնդիրներ, նրանք ROP-ի զարգացման մեծ ռիսկի են խմբում են^[8]։

Մեխանիզմ

Human Eye

Մանկական կուրությունը բազմաթիվ պատճառներ ունի^[9]։ Հիմնական պատճառներն են՝ անհասության ռետինոպաթիան, վիտամին A-ի պակասուրդը, վարակիչ հիվանդությունները (կարմրուկ, նորածնային կոնյուկտիվիտ), ռետինոբլաստոման, բնածին արատները,կատարակտը և գլաուկոման^[10]:Լեբերի բնածին ամաուրոզը (Լեբերի ժառանգական տեսողական նեյրոպաթիա) հիմնականում ազդում է ցանցաթաղանթի վրա, և, որպես կանոն, տեսողության ծանր խանգարումը սկսվում է մանկուց։ Սպիտակուց 1-ի հետ փոխազդող արիլ ածխաջրածնային ընկալիչի մուտացիաները կապված են Լեբերի բնածին ամաուրոզի (LCA) հետ^[11]։

Աչքում ախտահարվում են^[12][13]՝

• Ամբողջ ակնագունդը (36%)
• եղջերաթաղանթը (36%)
• Ոսպնյակները (11%)
• Ցանցաթաղանթը (6%)
• տեսողական նյարդը (5%)
• անոթաթաղանթը (2%)

Ախտորոշում

Մանկական կուրության ախտորոշումը կատարվում է երեխայի տեսողության խանգարման աստիճանը պարզելու մեթոդների միջոցով։ Վաղ հայտնաբերումը կարևոր է վաղ միջամտություն ապահովելու համար։ Ամերիկյան ակնաբուժության ակադեմիան առաջարկում է սկրինինգի տարբեր մեթոդներ մանկական կուրության և այլ ակնաբուժական խանգարումների գնահատման համար։ Նորածիններին զննում են կարմիր ռեֆլեքսային թեստով, որը կատարվում է երեխայի աչքերին լույս գցելու միջոցով։ Եթե կարմիր լույսի ռեֆլեքսը չի առաջանում, ապա պետք է հետագա աշխատանքներ կատարվեն՝ բնածին կատարակտի կամ ռետինոբլաստոմայի առկայությունը գնահատելու համար։ 6-12 ամսականից երեխաները ստուգվում են կարմիր ռեֆլեքսային թեստով, աչքերի շարժման գնահատմամբ և բբի անհրաժեշտ լայնացումով։ 1 տարեկանից մինչև 3 տարեկան երեխաները հաճախ անցնում են «ֆոտոսկրինինգ» թեստ, որտեղ տեսախցիկը լուսանկարում է երեխայի աչքերը՝ գնահատելու զարգացման շեղումները, որոնք կարող են հանգեցնել ամբլիոպիայի։ 3-ից 5 տարեկան երեխաների մոտ գնահատվում են աչքերի ճիշտ տեղադրությունն ու տեսողության սրությունը։ Տեսողության սրությունը գնահատվում է Snellen-ի գծապատկերով^[14]։

Կանխարգելում

Վիտամին A-ի անբավարարություն

Վիտամին A-ի անբավարարությունը մանկական կուրության հիմնական պատճառն է, հատկապես զարգացող երկրներում։ Վիտամին A-ի դեֆիցիտ է համարվում, երբ արյան շիճուկում կոնցենտրացիան 0,70 մկմոլ/լ-ից պակաս է, մինչդեռ ծանր դեֆիցիտ է համարվում, երբ 0,35 մմոլ/լ-ից պակաս է (ըստ Հիվանդությունների վերահսկման ազգային կենտրոնների հետազոտության)^[15]։ Վիտամին A-ն ստանում ենք սննդի միջոցով, և դեֆիցիտը հաճախ առաջանում է վիտամին A-ով հարուստ մթերքների անբավարար օգտագործումից^[16]։ Վիտամին A-ի ցածր մակարդակ կարող է առաջանալ աղեստամոքսային համակարգում բորբոքում առաջացնող վարակների պատճառով, որոնք թույլ չեն տալիս օրգանիզմին ամբողջությամբ կլանել վիտամին A-ն, որը առկա է սննդի մեջ։ Միացյալ Նահանգներում երեխաներին առաջարկվում է վիտամին A-ի օրական նվազագույնը 300 մկգ չափաբաժին:Վիտամին A-ի լավ աղբյուրներ են բանջարեղենը (գազար, պապայա,դդում)^[17], կենդանական ծագման մթերքները (ձկան յուղ), ինչպես նաև կաթնամթերքը (կաթ, պանիր,մածուն)։

Անհասության ռետինոպաթիա

Անհասության ռետինոպաթիան (ROP) մանկական կուրության պատճառ է, որը կարող է առաջանալ վաղաժամ ծննդաբերության պատճառով։ Ընդհանուր առմամբ, վաղաժամ ծննդաբերությունից խուսափելու համար ձեռնարկված միջոցները նույնպես արդյունավետ են ROP-ի կանխարգելման համար։ Վաղաժամ ծնված երեխաները, որոնք ծնվել են հղիության 37 շաբաթում կամ դրանից առաջ, ունեն ցանցաթաղանթը սնուցող արյունատար անոթների թերի զարգացում^[18]։ Ծննդաբերության ժամանակ թթվածնի մեծ ու արագ հոսքի ազդեցությունը հանգեցնում է ցանցաթաղանթի արյունատար անոթների վնասմանը և արգելակում է դրանց աճը։ Վաղաժամ ծնված երեխաների մոտ ROP-ի կանխարգելումը ներառում է թթվածնի մատակարարման մանրակրկիտ մոնիտորինգ՝ ավելորդ ազդեցությունից խուսափելու համար^[19]։ Նորածինների ակնաբուժական հետազոտությունները կարող են օգնել հայտնաբերել ROP-ը^[20]։

Բուժում

Կուրության բուժելիությունը կախված է պատճառներից^[21]։ Վիրահատական միջամտություն կարող է իրականացվել առաջնային բնածին գլաուկոմայի դեպքում։ 2020 թվականի վերանայումը տարբերություն չի գտել համակցված տրաբեկուլոտոմիայի, տրաբեկուլեկտոմիայի (CTT) և դասական տրաբեկուլոտոմիայի (վիսկոտրաբեկուլոտոմիայի),դասական տրաբեկուլոտոմիայի միջև։ Վերանայումը նաև պարզել է, որ 360 աստիճանի շրջագծային տրաբեկուլոտոմիան տալիս է ավելի լավ վիրաբուժական արդյունք, քան սովորական տրաբեկուլոտոմիան, սակայն անհրաժեշտ է հետագա հետազոտություն մեկ տարվա ընթացքում^[22]։

Վարում

Բրայլը կույրերի համար կարդալ և գրել սովորելու ունիվերսալ միջոց է^[23]։ Բրայլյան էկրանը ուսուցման օժանդակ սարք է, որը կարող է օգնել կույր երեխաներին դպրոցում^[24]:Կույրերի համար դպրոցները վարման ձև են, սակայն այդպիսի դպրոցներում կատարված ուսումնասիրությունները սահմանափակված են։ Երեխաները, որոնք ներկայումս գրանցված են, սովորաբար կուրություն են ունենում գրանցումից 5 կամ ավելի տարի առաջ, հետևաբար, չարտացոլելով կուրության ներկայիս հնարավոր պատճառները^[25]։ Տեսողության խնդիրներ ունեցող երեխաների մոտ 66%-ն ունի նաև այլ հաշմանդամություն (համակցված հիվանդություն), դա կարող է լինել մտավոր հետամնացություն, ուղեղային կաթված կամ լսողության կորուստ^[26]։ Առողջապահության առաջնային օղակում երեխաների աչքի խնամքը/զննումը կարևոր է, քանի որ աչքի խնդիրների բացահայտումը կարող է ավելի լավ արդյունքների բերել^[27]։

Համաճարակաբանություն

Համաշխարհային մասշտաբով կուրություն ունեցող երեխաների թիվը կազմում է մոտավորապես 1,4 միլիոն, որը ներկայացնում է աշխարհի կույր բնակչության 4%-ը, և լրացուցիչ 17,5 միլիոնը գտնվում է վատ տեսողության զարգացման վտանգի տակ^[28]։ Թեև այս թիվը զգալիորեն ցածր է կույր մեծահասակների թվից, երեխաների մոտ կուրության տնտեսական և սոցիալական բեռը շատ ավելի մեծ է կուրության տարիների աճի պատճառով։ Մանկական կուրությունը առավել տարածված է Աֆրիկայի և Ասիայի գենետիկ ծագում ունեցող երեխաների մոտ, որոնք ներկայացնում են աշխարհի կույր բնակչության 75%-ը^[29]։ 2014 թվականի վերանայումը ցույց է տվել, որ մոտ 238,500 երեխաներ երկկողմանի կուրությամբ (1.2/1000 գործակից) ապրում են Արևելյան Միջերկրածովյան տարածաշրջանում։ Կուրության աճ կա նաև զարգացող երկրներում։ Դրա պատճառը զննման և պրոֆիլակտիկ միջոցառումներ իրականացնելու հնարավորության բացակայությունն է^[30]։

Հասարակություն և մշակույթ

VISION 2020-ը ծրագիր է, որը մեկնարկել է կուրության կանխարգելման միջազգային կազմակերպության (IAPB) կողմից և աջակցություն է ստանում ԱՀԿ-ից 1999թ.-ից, որը երեխաների մոտ կուրության վերահսկումը բարձր առաջնահերթություն է դարձրել^[31]։ Բացի այդ, IAPB-ն և ԱՀԿ-ն նշում են «Տեսողության համաշխարհային օրը» յուրաքանչյուր տարվա հոկտեմբերի երկրորդ հինգշաբթի օրը^[32]։ Սկսած 2000 թվականից՝ Տեսողության համաշխարհային օրը հնարավորություն է տվել բարձրացնելու աչքերի առողջության մասին իրազեկության մակարդակը և ընդգծելու ակնաբուժական ծառայությունների հասանելիության մեծացման կարևորությունը։ Այն նաև գործիք է դարձել ամբողջ աշխարհի կառավարությունների վրա ազդելու համար՝ միջոցներ հատկացնելու կուրության կանխարգելման ծրագրերին և կրթական նախաձեռնություններին։

Ծանոթագրություններ

1. GLOBAL DATA ON VISUAL IMPAIRMENTS 2010 (PDF). WHO. 2012. էջ 6.
2. «The criteria for certification». RNIB - See differently (անգլերեն). 2014 թ․ փետրվարի 19.
3. Gilbert, Clare; Muhit, Mohammed (2008). «Twenty years of childhood blindness: what have we learnt?». Community Eye Health. 21 (67): 46–47. ISSN 0953-6833. PMC 2580065. PMID 19030129.
4. International Committee for the Classification of Retinopathy of Prematurity (2005 թ․ հուլիսի 1). «THe international classification of retinopathy of prematurity revisited». Archives of Ophthalmology. 123 (7): 991–999. doi:10.1001/archopht.123.7.991. ISSN 0003-9950. PMID 16009843.
5. Beare, Nicholas A.V.; Bastawrous, Andrew (2014), «Ophthalmology in the Tropics and Sub-tropics», Manson's Tropical Infectious Diseases, Elsevier, էջեր 952–994.e1, doi:10.1016/b978-0-7020-5101-2.00068-6, ISBN 9780702051012, Վերցված է 2022-09-12-ին
6. «Retinopathy of Prematurity | National Eye Institute». www.nei.nih.gov. Վերցված է 2022 թ․ սեպտեմբերի 13-ին.
7. «Retinal detachment - Symptoms and causes». Mayo Clinic (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ սեպտեմբերի 14-ին.
8. «What Is Retinopathy of Prematurity (ROP)?». American Academy of Ophthalmology (անգլերեն). 2022 թ․ մայիսի 11. Վերցված է 2022 թ․ սեպտեմբերի 14-ին.
9. Hartnett, Mary Elizabeth (2005 թ․ հունվարի 1). Pediatric Retina. Lippincott Williams & Wilkins. ISBN 9780781747820.
10. Beare, Nicholas A. V.; Bastawrous, Andrew (2014-01-01), Farrar, Jeremy; Hotez, Peter J.; Junghanss, Thomas; Kang, Gagandeep (eds.), «67 - Ophthalmology in the Tropics and Sub-tropics», Manson's Tropical Infectious Diseases (Twenty-third Edition) (անգլերեն), London: W.B. Saunders, էջեր 952–994.e1, ISBN 978-0-7020-5101-2, Վերցված է 2022-09-12-ին
11. «NCBI - WWW Error Blocked Diagnostic». www.ncbi.nlm.nih.gov. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 15-ին.
12. Bhattacharjee, H; Das, K; Borah, RR; Guha, K; Gogate, P; Purukayastha, S; Gilbert, C (Nov–Dec 2008). «Causes of childhood blindness in the northeastern states of India». Indian Journal of Ophthalmology. 56 (6): 495–9. doi:10.4103/0301-4738.43368. PMC 2612985. PMID 18974521.
13. Ezegwui, IR; Umeh, RE; Ezepue, UF (Jan 2003). «Causes of childhood blindness: results from schools for the blind in south eastern Nigeria». The British Journal of Ophthalmology. 87 (1): 20–3. doi:10.1136/bjo.87.1.20. PMC 1771452. PMID 12488255.
14. «Eye Screening for Children». American Academy of Ophthalmology (անգլերեն). 2021 թ․ մարտի 23. Վերցված է 2022 թ․ օգոստոսի 29-ին.
15. Pfeiffer, Christine M.; Sternberg, Maya R.; Schleicher, Rosemary L.; Haynes, Bridgette M.H.; Rybak, Michael E.; Pirkle, James L. (April 2013). «CDC's Second National Report on Biochemical Indicators of Diet and Nutrition in the US Population is a valuable tool for researchers and policy makers». The Journal of Nutrition. 143 (6): 938S–947S. doi:10.3945/jn.112.172858. ISSN 0022-3166. PMC 4822995. PMID 23596164.
16. Hodge, Christopher; Taylor, Christopher (2022), «Vitamin A Deficiency», StatPearls, Treasure Island (FL): StatPearls Publishing, PMID 33620821, Վերցված է 2022-09-12-ին
17. Hombali, Aditi S; Solon, Juan Antonio; Venkatesh, Bhumika T; Nair, N Sreekumaran; Peña‐Rosas, Juan Pablo (2019 թ․ մայիսի 10). «Fortification of staple foods with vitamin A for vitamin A deficiency». The Cochrane Database of Systematic Reviews. 2019 (5): CD010068. doi:10.1002/14651858.CD010068.pub2. ISSN 1469-493X. PMC 6509778. PMID 31074495.
18. Smith, Lois E. H. (2004 թ․ հունիսի 1). «Pathogenesis of retinopathy of prematurity». Growth Hormone & IGF Research. Proceedings of the 35th International Symposium on Growth Hormone and Growth Factors in Endocrinology and Metabolism (անգլերեն). 14: 140–144. doi:10.1016/j.ghir.2004.03.030. ISSN 1096-6374. PMID 15135797.
19. Liegl, Raffael; Hellström, Ann; Smith, Lois EH (2016 թ․ մայիսի 20). «Retinopathy of prematurity: the need for prevention». Eye and Brain. 8: 91–102. doi:10.2147/EB.S99038. ISSN 1179-2744. PMC 5398747. PMID 28539804.
20. «Retinopathy of Prematurity | National Eye Institute». www.nei.nih.gov. Վերցված է 2022 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
21. Mirdehghan, S. A.; Dehghan, M. H.; Mohammadpour, M.; Heidari, K.; Khosravi, M. (2005 թ․ մայիսի 1). «Causes of severe visual impairment and blindness in schools for visually handicapped children in Iran». British Journal of Ophthalmology. 89 (5): 612–614. doi:10.1136/bjo.2004.050799. ISSN 1468-2079. PMC 1772642. PMID 15834095.
22. Gagrani, Meghal; Garg, Itika; Ghate, Deepta (2020 թ․ օգոստոսի 25). «Surgical interventions for primary congenital glaucoma». The Cochrane Database of Systematic Reviews. 2020 (8): CD008213. doi:10.1002/14651858.CD008213.pub3. ISSN 1469-493X. PMC 8094178. PMID 32816311.
23. Roth, Ginny A.; Fee, Elizabeth (2011 թ․ մարտի 1). «The Invention of Braille». American Journal of Public Health. 101 (3): 454. doi:10.2105/AJPH.2010.200865. ISSN 0090-0036. PMC 3036681. PMID 21307377.
24. MD, Elias I. Traboulsi (2011 թ․ դեկտեմբերի 1). Genetic Diseases of the Eye, Second Edition. Oxford University Press, USA. ISBN 9780199716975.
25. Gogate, Parikshit; Kalua, Khumbo; Courtright, Paul (2009 թ․ դեկտեմբերի 8). «Blindness in Childhood in Developing Countries: Time for a Reassessment?». PLOS Med. 6 (12): e1000177. doi:10.1371/journal.pmed.1000177. PMC 2779494. PMID 19997501.
26. «Vision Loss | Kids' Quest | NCBDDD | CDC». www.cdc.gov. 2015 թ․ փետրվարի 7. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 17-ին.
27. Khandekar, Rajiv; Kishore, H.; Mansu, Rabiu M.; Awan, Haroon (2014). «The Status of Childhood Blindness and Functional Low Vision in the Eastern Mediterranean Region in 2012». Middle East African Journal of Ophthalmology. 21 (4): 336–43. doi:10.4103/0974-9233.142273. ISSN 0974-9233. PMC 4219227. PMID 25371641.
28. Hussain, A. H. M. Enayet; Ferdoush, Junnatul; Mashreky, Saidur Rahman; Rahman, A. K. M. Fazlur; Ferdausi, Nahid; Dalal, Koustuv (2019). «Epidemiology of childhood blindness: A community-based study in Bangladesh». PLOS ONE. 14 (6): e0211991. Bibcode:2019PLoSO..1411991H. doi:10.1371/journal.pone.0211991. ISSN 1932-6203. PMC 6555501. PMID 31173584.
29. «WHO | Priority eye diseases». www.who.int. Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ մարտի 22-ին. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 17-ին.
30. Hussain, A. H. M. Enayet; Ferdoush, Junnatul; Mashreky, Saidur Rahman; Rahman, A. K. M. Fazlur; Ferdausi, Nahid; Dalal, Koustuv (2019 թ․ հունիսի 7). «Epidemiology of childhood blindness: A community-based study in Bangladesh». PLOS ONE. 14 (6): e0211991. Bibcode:2019PLoSO..1411991H. doi:10.1371/journal.pone.0211991. ISSN 1932-6203. PMC 6555501. PMID 31173584.
31. «VISION 2020». IAPB. Վերցված է 2014 թ․ հոկտեմբերի 12-ին.
32. «About World Sight Day». The International Agency for the Prevention of Blindness (բրիտանական անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.