Մարսելյան պտուտախաղ

Մարսելյան պտուտախաղ

Մարսելյան պտուտախաղ (տարբեր լեզուներով բազմաթիվ այլ անվանումների շարքում՝ «Զիդան ֆինտ», «խխունջ», «մանող», «ռուլետկա», «վերոնիկա», «կարուսել»», իսպ.՝ «calesita», անգլ.՝ Marseille turn, անգլ.՝ the 360, գերմ.՝ Mare turn, անգլ.՝ Spin, ֆր.՝ Roulette, անգլ.՝ Girosflin, իտալ.՝ Veronica), ֆուտբոլային հնարք, ի սկզբանե հայտնի է եղել ֆրանսիական Մարսել քաղաքի փողոցային ֆուտբոլում, իսկ պրոֆեսիոնալ ֆուտբոլում ստացել է լայն տարածում ֆրանսիացի կիսապաշտպան Զինեդին Զիդանի օգտագործումից հետո։

«Մարսելյան պտւտախաղ»՝ հնարք

Ֆուտբոլիստը, փորձելով շրջանցել հակառակորդին, թեթևակիորեն կասեցնում է գնդակը աջ ոտքով, թույլ է տալիս նրան գլորվել հետ, իսկ հետո միանգամից պպտվում է իր առանցքի շուրջը և շարունակում է շարժվել առաջ^[1]՝ մեկ ոտքով գլորելով գնդակը իր շարժման ուղղությամբ, միաժամանակ փակելով այն մարմնով պաշտպանից^[2]։ ՖԻՖԱ-ի պաշտոնական կայքը անվանում է այդ հնարքը «360 աստիճանի հնարամիտ շրջադարձ, հիացնող պտտվող շարժում, որն իրականացվում է արագությամբ և նախատեսված է մոտակա պաշտպաններից ազատվելու համար՝ պահպանելով գնդակի լիակատար վերահսկողությունը»^[3]։

Սովորաբար «Մարսելյան պտուտախաղն» օգտագործվում է ազատ տարածություն ստեղծելու համար՝ պաշտպանների կողմից հարձակվողի խստորեն հսկվելու դեպքում։ Ֆրանսիացի հարձակվող Թիերի Անրին օգտագործել է այն հակառակորդի դարպասապահին շրջանցելու համար^[4]։

Դեմոնիկո Ֆետտի. Վերոնիկայի վարագույր, 1620

Հնարքի անվանում

Ֆուտբոլային այս հնարքը եվրոպական ֆուտբոլում ամենից հաճախ անվանում են «մարսելյան պտուտախաղ», Արգենտինայում՝ «կարուսել» (իսպ.՝ «calesita»)։ Իտալիայում այն սովորաբար անվանում են «Վերոնիկա»։ Ռուսերենում այն ունի բազմազան անվանումներ՝ «խխունջ», «պտուտակ», «պտուտախաղ», «Զիդանի հնարք»։ Մարզական մեկնաբան Գեորգի Չերդանցևն աշխարհի առաջնության պատմության մասին իր գրքում գրել է, որ կլոր առարկայով նմանատիպ հնարք առաջին անգամ կատարել է իտալացի բիլիարդիստ Ֆրանկո Ջիաչերին, որն այն անվանել է իր ընկերոջ՝ Վերոնիկա անունով անգլիուհու պատվին^[5]։ Ընդհակառակը, ֆուտբոլի պատմաբան Թոմ Ուիլյամսը ֆուտբոլային տերմինների իր տեղեկագրում պնդում է, որ Իսպանիայում և Իտալիայում «Վերոնիկա» տերմինը օգտագործվում է ցլամարտում։ Սա տեխնիկական տերմին է, որը բնութագրում է մատադորի մարմնի դիրքը, երբ նա ոտքերով ամուր կանգնած է ասպարեզի ավազի մեջ և իր մոտ է գրավում ցուլին, կարմիր թիկնոցով ուրվագծելով իր մարմինը^[6]։ Երբ հանդիսատեսի կողմից խրախուսվող մատադորը իր թիկնոցը մի կողմ է տեղաշարժում՝ ոտքերի մատների վրա ձգվելով, ցուլը սկսում է հակառակ ուղղությամբ պտտվել (նմանատիպ շարժում և անվանում կա պրոֆեսիոնալ թենիսում)։ Որոշ հեղինակներ փոխկապակցում են մատադորի շարժման անվանումը։ Որոշ հեղինակներ մատադոր շարժման անվանումը և, համապատասխանաբար, ֆուտբոլային տերմինը կապում են այսպես կոչված «Վերոնիկայի վարագույրի» հետ։ «Պիղատոսի Գործերը»^{[Прим 1]}, բազմաթիվ ապոկրիֆային տեքստերից մեկը, պատմում է մի բարեպաշտ կնոջ մասին, ով ստացել է Հիսուս Քրիստոսի դեմքի հրաշագործ պատկերը, որը, ըստ լեգենդի, հայտնվել է այն կտորի վրա, որը Սուրբ Վերոնիկան տվել է Հիսուս Քրիստոսին, երբ նա կրում էր իր խաչը Գողգոթա^[7]։

Հնարքի պատմություն

Զինեդին Զիդանը մեծացել է Ֆրանսիայի հարավարևելյան Մարսել նավահանգստային քաղաքի հյուսիսային արվարձանում՝ Լա Կաստելանում։ Դա աղքատ թաղամաս էր, որտեղ 20-րդ դարի կեսերին Ֆրանսիայի կողմից մղված հյուսիսաֆրիկյան պատերազմներից հետո ապաստան էին գտել արաբական ծագում ունեցող փախստականները։ Ֆուտբոլասերների շրջանում տարածված էր հնարքը, որը 360 աստիճանով գնդակով շարժման շրջադարձ էր, որի նպատակն էր շրջանցել պաշտպանին։

Ինքը՝ Զիդանը, France Football շաբաթաթերթին տված հարցազրույցում հիշել է, որ մանկության տարիներին եղել է 8-ից 12 տարեկան տասը երեխաների խմբի մեջ, ովքեր փորձել են կրկնել բաները, որոնք նրանք կարող էին տեսնել։ Տղաները կազմակերպում էին մրցույթ, որտեղ բոլոր մասնակիցները կրկնում էին նմանատիպ շարժումները մինչև առաջին սխալը։ Մրցույթում հաղթում էր նա, ով չէր սխալվում հնարքը կատարելիս։ Զիդանը խոստովանել է, որ ֆուտբոլային խաղի իրական պայմաններում այդ հնարքների մեծ մասը գրեթե անհնար է վերարտադրել։ Դրանցից մեկն էլ «Մարսելյան պտւտախաղ»-ն էր։ Զիդանի խոսքերով, առաջին անգամ նրան ցույց է տվել իր ավագ եղբայրը,իսկ հետո տղան սկսել է սովորել այդ հնարքը փողոցում^[1]։ Ավելի ուշ Զինեդին Զիդանը հիշել է, որ եղբայրը զայրանում էր նրա վրա հնարքի սխալ կատարման պատճառով։ Իտալական La Repubblica թերթի սպորտային մեկնաբան Մաուրիցիո Կրոզետին հեգնանքով նշում է, որ այն օրը, երբ ավագ եղբայրը, երկար համոզումներից հետո, բացահայտեց «ռուլետկա»-ի գաղտնիքը կրտսեր եղբորը, ֆուտբոլային տեսանկյունից նրա հույսերի վերջն էր սեփական սպորտային կարիերայում և Զիդանի սեփական ֆուտբոլային ապագայի սկիզբը^[8]։

Մանկության տարիներին Մարսելյան պտուտախաղը Զիդանի համար հաճախ ավարտվում էր մրցակցի հետ կոնֆլիկտով, որին հաղթել էին այդպիսի հնարքի օգնությամբ^[5]։ Նրանից 7 կամ 8 տարի պահանջվեց որպիսի կատարելագործելի այն, մինչև ավտոմատացված դառնալը։ Զիդանը խոստովանել է, որ իրական խաղում նա չի կարողացել այդ հնարքը կատարել առանց սխալվելու, թեև վերջին 15 տարում չի անցել ոչ մի օր, որ ինքը չփորձի կրկնել այն։ Նրա տեսանկյունից՝ իրական խաղում նման հնարք կարող էր կատարել միայն Դիեգո Մարադոնան։ Զիդանը իր արժանիքն էր համարում այն, որ փողոցից «Մարսելյան պտուտախաղը» տեղափոխել է մեծ ֆուտբոլ։ Հարցազրույցում նա ասել է, որ երբ ֆուտբոլիստներից մեկը մարզումից հետո մնում է դարպասին հարվածները մշակելու՝ նա օգտագործում է այս ժամանակը՝ բարելավելու Մարսելյան պտուտախաղի տեխնիկան^[1]։ Լրագրողները նշում էին, որ տարօրինակ պատահականությամբ Զիդանի կինը կրում է Վերոնիկա անունը («Մարսելյան պտուտախաղի» իտալերեն անվանումը)^[8]։

Հնարքի ծագման մեկ այլ վարկած է ներկայացրել ամերիկյան խոշոր սպորտային լրատվական Bleacher Report կայքը։ Նա պնդում է մարսելյան պտուտախաղի անհայտ ծագման մասին։ Ֆուտբոլ սիրողների լայն լսարանին առաջինը ծանոթացրել է դեռևս 1970-ական թվականներին (շատ ավելի վաղ, քան Զիդանը), նա համարում է ֆրանսիացի հարձակվող Իվ Մարիոյին։ Նա ֆրանսիացի հարձակվող Իվ Մարիոյին համարում է առաջինը, ով այն ներկայացրել է ֆուտբոլասերների լայն լսարանին դեռ 1970-ականներին (Զիդանից շատ առաջ)։ Զիդանը, ըստ կայքի աշխատակիցների, գրավել է երկրպագուների երևակայությունը, քանի որ օգտագործել է այդ հնարքը որպես իր խաղի ամենօրյա տարր, ինչպես նաև մշակել է դրա մի քանի տարբերակներ՝ օգտագործման ավելի մեծ արդյունավետության համար^[9]։ Ֆուտբոլիստ, այնուհետև նաև մարզիչ Պասկալ Դյուպրան իր հարցազրույցներից մեկում նշել է, որ Իվ Մարիոյից առաջ այդ հնարքը կատարում էր մեկ այլ ֆրանսիացի ֆուտբոլիստ՝ «Օլիմպիկ Լիոն» ակումբի հարձակվող Սերժ Կիեզան^[10]:

Արտաքին մեդիաֆայլեր
Պատկերներ
	Հնարքը Խոսե Ֆարիասի կատարմամբ։
Տեսաֆայլեր
	Զիդանի հնարքը ֆուտբոլի վարպետների կատարմամբ։

Երրորդ տեսակետը ներկայացրել են արգենտինական լրատվամիջոցները։ Նրանց կարծիքով, ֆուտբոլային «կարուսել» հնարքը, ինչպես Արգենտինայում անվանում են Զինեդին Զիդանի «Մարսելյան պտուտախաղ»-ը, շատ ավելի վաղ հայտնի էր տեղական ֆուտբոլում, իսկ Ֆրանսիայում հայտնի դարձավ 60-ականների կեսերին՝ արգենտինացի Խոսե Ֆարիասի հայտնվելուց հետո, ում ձեռք է բերել «Ստրասբուրգ» ակումբը (ֆր.՝ Racing Club de Strasbourg Alsace»)։ Արգենտինացին նրա կազմում հանդես է եկել 1963-1967 թվականներին։ Իր հերթին, ինքը՝ Ֆարիասը, հրաժարվել է իրեն անվանել այդ հնարքի հեղինակ։ Նա պնդում էր, որ առաջին անգամ այս հնարքը տեսել է հայրենիքում՝ անապատում ինչ-որ անծանոթի կատարմամբ։ 1967-1970 թվականներին Ֆարիասը խաղացել է ֆրանսիական մեկ այլ ակումբի՝ «Կարմիր Աստղ»-ի արխիվներում, հայտնաբերվել է 1967 թվականին թվագրվող թերթի լուսանկար։ Դա Ֆարիասի կատարմամբ «Կրաուսելի» կադրային նկարահանումն էր^[11]։ Ֆինտի հեղինակության վերաբերյալ այս տեսակետը մեջբերել և պաշտպանել է հենց «Կարմիր աստղ» ակումբի պաշտոնական կայքը^[12]։

Ֆուտբոլիստներ, որոնք ակտիվորեն կիրառել են հնարքը տարբեր ժամանակներում՝ Լիոնել Մեսսի, Ռոնալդինյո, Կրիշտիանու Ռոնալդու, Կակա, Ռոբինիո և Ռոնալդո^[13], Բաստիան Շվայնշտայգեր^[14], Անտուան Գրիզման^[15]։ Եվրոպական ԶԼՄ-ները հաղորդում էին, որ Զինեդին Զիդանի չորս որդիներից ավագը՝ Էնցո Զիդանը, հաջողությամբ կատարել է իր հոր հնարքը^[16][17]։ Ռուս ֆուտբոլիստների շրջանում հնարքը հաջողությամբ կիրառել է Յուրի Ժիրկովը^[18], մի անգամ նա հիացրել է Ռուսաստանի հավաքականի մարզիչ Դիկ Ադվոկատին^[18]։

Փոխաբերական իմաստ

Հաշվի առնելով հնարքի անսպասելիությունը մրցակիցի համար, մարզական լրագրողներն օգտագործում են «Մարսելյան պտուտախաղ» արտահայտությունը՝ անկանխատեսելի իրադարձություն կամ արարք բնութագրելու համար։ Մասնավորապես, այսպես է կոչվել 2018 թվականի մայիսի 31-ին Զինեդին Զիդանի չնախատեսված մամլո ասուլիսը, որում նա լրագրողներին հայտնել է Մադրիդի «Ռեալի» գլխավոր մարզչի պաշտոնը լքելու իր որոշման մասին^[2]։

Տես նաև

• Կարիճի հարված

Ծանոթագրություններ

1. Советский спорт, 2001
2. Чаушьян, 2018
3. «Moves that made history» (անգլերեն). FIFA. 2007 թ․ հունվարի 11. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ փետրվարի 22-ին. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 25-ին.
4. Atkins, Christopher. Football Tricks and the Players Who Invented Them. (англ.). Bleacher Report (18 апреля 2013). Дата обращения: 25 февраля 2019. Архивировано 27 февраля 2019 года.
5. Черданцев, 2018, էջ 135
6. Williams, 2018
7. Bolognesi, 2016
8. Crosetti, 2004
9. Atkins, Christopher (2013 թ․ ապրիլի 18). «Football Tricks and the Players Who Invented Them» (անգլերեն). Bleacher Report. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ փետրվարի 27-ին. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 25-ին.
10. Lanier, 2017
11. Peiró, 2016
12. Valentin, François-Xavier (11.04.2013). «Portrait d'un Audonien d'adoption. José Farías» (ֆրանսերեն). Red Star Football Club. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ սեպտեմբերի 28-ին. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 25-ին.
13. Goalden Times, 2016
14. Welt, 2017
15. Кайоли, 2017, էջ 20
16. Brown, 2010
17. Enzo Zidane, 2010
18. Рабинер, 2012

Մեկնաբանություն

1. Ապոկրիֆական ավետարան, որի պահպանված տարբերակը թվագրվում է IV դարի կեսերին։ Առաջին քրիստոնյա հեղինակը, ով հիշատակել է այս գիրքը, Էպիֆանիոսն է, ով 375 թվականին գրել է հերեզների դեմ լայնածավալ աշխատություն։ Պիղատոսի Գործերը սկզբնապես գրվել է հունարենով և թարգմանվել լատիներեն, կոպտերեն և հայերեն։ «Գործողություն» երկու մասից բաղկացած համակցված փաստաթուղթ է։ Առաջին մասը (գլ. 1-16) եբրայերենից հունարեն թարգմանությունն է Նիկոդեմոսի «պատմությունը» Հիսուսի չարչարանքների շուրջ տեղի ունեցող իրադարձությունների մասին։ Երկրորդ մասը (գլ. 17 - 27), «Քրիստոսի իջնելը դժոխք», պարունակում է դժոխքից արդարների՝ Քրիստոսի ազատագրման նկարագրությունը։ 14-րդ դարից հետո ստեղծագործությունը սկսեցին անվանել «Նիկոդիմոսի Ավետարան»՝ փաստաթղթում այդ կերպարի ունեցած նշանակալի դերի պատճառով։— Камфорт Ф.. Пилат. Деяния Пилата // Большой библейский словарь. — М: Библия для всех, 2007. — С. 88. — 1522 с. — ISBN 978-5-0413-8334-3.

Գրականություն

• Зинедин Зидан: Всему, что я умею, меня научила улица (сокращённый вариант интервью изданию France Football) // Советский спорт : газета. — 2001.
• Кайоли Л. Антуан Гризманн. Становление французского маэстро. — М: Эксмо, 2017. — 304 с. — (Иконы спорта). — ISBN 978-5-699-98255-4
• Рабинер И. Дик Адвокат и Гус Хиддинк. Невероятные приключения голландцев в России. — М: Астрель, Времена 2, 2012. — 512 с. — 4000 экз. — ISBN 978-5-4215-3558-4
• Чаушьян С. Финт Зидана. Зизу снова шокировал весь мир // Советский спорт : газета. — 2018.
• Черданцев Г. В. Истории чемпионатов мира. Люди. Мифы. Факты. — М: АСТ, 2018. — 213 с. — ISBN 978-5-17-100746-1
• Bolognesi F. Abbiccì – La veronica. La terza puntata di una rubrica sulla storia dei gesti tecnici del calcio. La veronica da Maradona a Zidane, e perché ha così tanti altri nomi.(իտալ.) // Rivista Undici : Спортивно-культурологический журнал. — 2016.
• Brown O. Zinedine Zidane’s gifted son, Enzo Fernández, a chip off the old block at Real Madrid(անգլ.) // The Daily Telegraph : Газета. — 2010.
• Crosetti M. Zidane, tutto classe e spettacolo con „la Ruleta“ incanta il mondo(իտալ.) // La Repubblica : Газета. — 2004.
• Lanier C. Pascal Dupraz: «Le milieu du foot, c’est Dallas!»(ֆր.) // Կաղապար:Не переведено 3 : Ежедневная газета. — 2017.
• Peiró C. „La calesita“ que popularizó Zinedine Zidane fue inventada por un argentino(անգլ.) // Կաղապար:Не переведено 3 : Новостной веб-сайт. — 2016.
• Schweinsteiger düpiert drei Gegner mit „Marseille-Turn“(գերմ.) // Welt : Газета. — 2017.
• The Best XI(անգլ.) // Goalden Times : Футбольное интернет-издание. — 2016. Архивировано из первоисточника 19 Նոյեմբերի 2023.
• Video: Enzo Zidane masters father Zinedine's roulette trick(անգլ.) // The Daily Mail : Газета (интернет-вариант). — 2010.
• Williams T. Тhe roulette // Do You Speak Football?: A Glossary of Football Words and Phrases from Around the World. — М: Bloomsbury Publishing, 2018. — 272 с. — ISBN 978-1-4729-4720-8