Մենք՝ ողջերս

Մենք՝ ողջերս, ռուս-ամերիկացի արձակագիր Այն Ռենդի դեբյուտային վեպն է։ Այն պատմություն է, որը ներկայացնում է կյանքը հետհեղափոխական Ռուսաստանում և Ռենդի առաջին հայտարարությունն էր կոմունիզմի դեմ։ Ռենդը նախաբանում նշում է, որ Մենք՝ ողջերս, ամենամոտն է եղել երբևէ գրած  կենսագրականին։ Ռենդն ավարտել է նովելը 1934 թվականին, սակայն մի քանի հրատարակիչներ մերժել են այն հրապարակել, որից հետո Macmillan հրատարակչությունը հրապարակել է նովելը 1936 թվականին^[1]։ Վաճառվել է ավելի քան երեք միլիոն օրինակ^[2]։

Սյուժե

Պատմությունը տեղի է ունենում 1922-1925 թվականներին հետհեղափոխական Ռուսաստանում։ Կիրա Արգունովան՝ պատմվածքի գլխավոր հերոսը, բուրժուական ընտանիքի կրտսեր դուստրն է։ Ունենալով անկախ կամք և ոգի՝ նա մերժում է իր ընտանիքի և նորաստեղծ Խորհրդային պետության կողմից արված իրեն կաղապարների մեջ գցելու ցանկացած փորձ։ Պատմության սկզբում բոլշևիկ հեղափոխականների հարձակման պատճառով երկարատև աքսորից հետո Կիրան իր ընտանիքի հետ վերադառնում է Պետրոգրադ։ Կիրայի հայրը եղել է տեքստիլ գործարանի սեփականատեր, որը բռնագրավվել և ազգայնացվել է։ Կարմիր բանակի հաղթանակներից հետո հրաժարվելով անցյալի ունեցվածքը վերականգնելու բոլոր հույսերից՝ ընտանիքը վերադառնում է քաղաք՝ ապրուստի միջոց փնտրելու։ Վերադառնալով նրանք տեսնում են, որ իրենց տունը նույնպես գրավել են և վերածել բնակելի տարածքների՝ մի քանի ընտանիքներ համար։

Ի վերջո Կիրայի ընտանիքին հաջողվում է գտնել բնակարան։ Կիրայի հայրը ստանում է լիցենզիա՝ տեքստիլ խանութ բացելու համար, որը, սակայն, նրա հին ֆիրմայի միայն ստվերն էր։ Այդ ժամանակաշրջանում կյանքը չափազանց բարդ էր։ Հոգնած քաղաքացիները երկար հերթերի մեջ սպասում էին սննդի և վառելիքի չնչին չափաբաժինների։ Որոշ ջանքերով Կիրային հաջողվում է ձեռք բերել իր Աշխատանքային գիրքը, որը թույլ է տալիս նրան սովորել և աշխատել։ Կիրան նաև կարողանում է ընդունվել Տեխնոլոգիական ինստիտուտ, որտեղ նա ձգտում է իրականացնել ինժեներ դառնալու իր երազանքը։ Ինստիտուտում Կիրան հանդիպում է Անդրեյ Տագանովին՝ իդեալիստ կոմունիստ և GPU-ի (Խորհրդային գաղտնի ոստիկանության) սպային։ Երկուսն էլ կիսում են փոխադարձ հարգանքն ու հիացմունքը միմյանց հանդեպ՝ չնայած իրենց տարբեր քաղաքական համոզմունքներին, և դառնում են ընկերներ։

Մի հանդիպման ժամանակ Կիրան պատահական հանդիպում է Լեո Կովալենսկուն՝ ազատ ոգով գրավիչ տղամարդուն։ Կիրայի համար դա սեր էր առաջին հայացքից, և նա նետվում է Լեոյի վրա, ով սկզբում մտածում է, թե Կիրան մարմնավաճառ է։ Լեոն նույնպես գրավված էր Կիրայով և խոստանում է նորից հանդիպել։ Կիրան և Լեոն միավորված էին իրենց հուսահատ կյանքով և համոզմունքներով, որոնք հակասում էին այն ամենին, ինչ պետությունը պահանջում էր նրանցից։ Մի քանի հանդիպումներից հետո, երբ նրանք կիսում էին միմյանց արահամարհանքը կյանքի նկատմամբ, որոշում են միասին փախչել երկրից։

Կիրային և Լեոյին երկրից փախչելու փորձ կատարելու ժաանակ բռնում են, բայց նրանց հաջողվում է բանտից փախչել GPU-ի սպայի օգնությամբ, ով ճանաչում էր Լեոյի հորը մինչև հեղափոխությունը։ Կիրան, թողնելով ծնողների բնակարանը, տեղափոխվում է Լեոյի տուն։ Բուրժուազիայի հետ կապ ունեցող ուսանողներին, Տեխնոլոգիական ինստիտուտից հեռացնելու ժամանակ, հեռացվում է նաև Կիրան։ Կիրայի և Լեոյի սկզբնական շրջանի կրքոտ հարաբերությունները սկսում են տարբեր դժվարությունների և արձագանքների պատճառվ վատանալ։ Կիրան հավատարիմ է մնում իր գաղափարներին և ձգտումներին, բայց նա որոշում է հետևել համակարգին այնքան ժամանակ, քանի դեռ բավականաչափ հզոր չէր դարձել՝ մարտահրավեր նետելու համար։ Հակառակ կողմում Լեոն դանդաղ խորտակվում էր անտարբերության և դեպրեսիայի մեջ։ Նա հիվանդանում է տուբերկուլյոզով և նրան բուժում են նշանակում առողջարանում։ Լեոյի բուժումը ֆինանսավորելու Կիրայի ջանքերը ձախողվում են, և նրա կոչերը իշխանություններին՝ պետական օգնություն ստանալու համար, արժանանաում են արհամարհանքի։

Կիրայի հարաբերությունները խորանում են ինչպես Լեոյի, այնպես էլ Անդրեյի հետ։ Չնայած նրանց քաղաքական տարաձայնություններին՝ Կիրան կարծում էր, որ Անդրեյը միակ մարդն է, ում հետ կարող է քննարկել իր ամենաինտիմ մտքերն ու տեսակետները։ Անդրեյի սերն ու հարգանքը Կիրայի հանդեպ կամաց-կամաց վերածվում էին սիրո։ Երբ Անդրեյը սեր է խոստվանում Կիրային, Կիրան հիասթափվում և հուսահատվում է, բայց ձևացնում է, թե զգացմունքներ ունի և համաձայնում է դառնալ Անդրեյի սիրուհին։ Նա օգտագործում է Անդրեի գումարները՝ Լեոյի բուժումը ֆինանսավորելու համար։

Լեոն վերադառնում է տուբերկուլյոզից բուժված և առողջ, բայց արդեն փոխված մարդ։ Նա բացում է սննդի խանութ, որը սև շուկայի դիմաց էր, կաշառելով GPU-ի աշխատակցին։ Անդրեյը, ով անհանգստացած էր, որ կոռուպցիան վնասում է կոմունիստական պետությանը, սկսում է խանութի հետաքննությունը։ Նա ձերբակալում է Լեոյին և այդ ընթացքում բացահայտում, որ Կիրան գաղտնի ապրել է Լեոյի հետ։ Հիասթափված թե՛ իր անձնական հարաբերություններից, թե՛ քաղաքական իդեալներից՝ Անդրեյն ազատ է արձակում Լեոյին և կարճ ժամանակ անց ինքնասպանություն գործում։ Կիրան՝ միակ իրական սգավորը, հուղարկավորության ժամանակ մտծում էր՝ արդյոք ինքն է սպանել նրան։ Կորցնելով ցանկացած բարոյական զգացում՝ Լեոն թողնում է Կիրային՝ որպես պոռնկուհու հաշվին ապրող մարդու՝ նոր կյանք սկսելու համար։ Լեոյի հեռանալուց հետ Կիրան սահմանն անցնելու վերջին փորձ է անում։ Ազատությանը հասնելու ճանապարհին Կիրան սահմանապահի կրակոցից մահանում է։

Հրապարակման պատմություն

Նախապատմություն

էյն Ռենդը ծնվել է 1905 թվականին Սանկտ Պետերբուրգում՝ Ռուսական կայսրության մայրաքաղաքում, բուրժուական ընտանիքում, որի ունեցվածքը բոլշևիկյան կառավարության կողմից հեռացվել է 1917 թվականին՝ ռուսական հեղափոխությունից հետո ^[3]։ Մտահոգված լինելով իր անվտանգությամբ՝ իր խիստ հակակոմունիստական հայացքների պատճառով՝ Ռենդի ընտանիքն օգնեց նրան գաղթել Միացյալ Նահանգներ 1926 թվականին^[4]։ Նա տեղափոխվեց Հոլիվուդ, որտեղ աշխատանքի ընդունվեց որպես կրտսեր սցենարիստ և նաև աշխատեց գրական այլ նախագծերի վրա ^[5]։ 1929 թվականին նա սկսեց իր Airtight վեպը։ Red Russia վեպը հիմնվել է նրա փորձի վրա՝ պատկերելով 1920-ականների կյանքը Խորհրդային միությունում, և քննադատել խորհրդային իշխանությունն ու կոմունիստական գաղափարախոսությունը ^[6]։

Նախնական հրապարակում

Այն Ռենդը վեպն ավարտել է 1934 թվականին։

Նովելը վերջնական պատրաստ է եղել 1934 թվականին։ Չնայած Հ. Լ. Մենքենի աջակցությանը, ով այն համարում էր «իրոք հիանալի ստեղծագործություն»^[7][8], մի քանի հրատարակիչներ մերժել են այն հրապարակել մինչև 1935 թվականի սեպտեմբերը, երբ Macmillan Publishing-ից Ջորջ Պլատ Բրեթը համաձայնեց հրապարակել այն։ Բրեթի որոշումը Մակմիլանի ներսում առանց հակասությունների չէր։ Խմբագիր Գրանվիլ Հիքսը, որն այն ժամանակ Ամերիկայի կոմունիստական կուսակցության անդամ էր, կտրականապես դեմ էր Ռենդի վեպի հրատարակմանը։ Ավելի ուշ Ռենդն ասել է, որ Բրեթը վստահ չէր, որ վեպը շահույթ կունենա, բայց նա կարծում էր, որ դա գիրք է, որը պետք է հրապարակվի^[1][9]։

Մենք՝ ողջերս-ի նախնական ամերիկյան հրապարակությունը կոմերցիոն հաջողություն չէր։ Մակմիլանը չէր սպասում, որ վեպը կվաճառվի այդ իսկ պատճառով քիչ ներդրում կատարեց^[10]։ Նախնական վաճառքը դանդաղ էր, թեև դրանք ավելի ուշ սկսեցին մարդիկ ձեռք բերել, Մակմիլանը ոչնչացրեց թիթեղները նախքան առաջին տպագրության 3000 տպաքանակի վաճառվելը։ Հրապարակումից տասնութ ամիս անց վեպը տպագրվել է^[11]:Ամերիկյան առաջին հրապարակությունից Ռենդի հոնորարը կազմել է 100 դոլար ^[12]։

1937 թվականի հունվարին Կասելը կատարեց նաև բրիտանական հրապարակություն, ապա դրանք տպագրվեցին Դանիայում և Իտալիայում։ Այս հրապարակումները զգալիորեն ավելի լավ ստացվեցին, քան ամերիկյան թողարկումը՝ տպագրված 1940-ական թվականներին^[13]։

Վերանայված հրապարակություն

1957 թվականին Ռենդի Atlas Shrugged վեպը դարձավ Random House-ի լավագույն վաճառվող գիրքը։ Այս հաջողությունը նրանց դրդեց 1959 թվականին վերահրապարակել Մենք՝ ողջերս վեպը։ Նախապատրաստվելով նոր հրապարակությանը՝ Ռենդը որոշ փոփոխություններ կատարեց տեքստում։ Վերանայված հրապարակության իր առաջաբանում Ռենդը հայտարարեց, որ «Կարճ ասած, բոլոր փոփոխությունները զուտ խմբագրական տողերի փոփոխություններ են»^[14]:Չնայած Ռենդի նկարագրությանը՝ որոշ փոփոխություններ ընկալվել են որպես փիլիսոփայական կարևոր նշանակություն ունեցող փոփոխություններ։ Առաջին հրապարակության մեջ ^[15] Կիրան ասում է Անդրեյին՝ «Ես ատում եմ քո իդեալները։ Ես հիանում եմ քո մեթոդներով»։ Երկրորդ հրապարակության մեջ սա դարձավ պարզապես «Ես ատում եմ քո իդեալները»։ Մի քանի էջ անց Կիրան ասում է Անդրեյին՝ «Ի՞նչ են ձեր զանգվածները, եթե ոչ ցեխ, որ պետք է հղկվի ոտքի տակ, վառելիք, որ պետք է վառվի նրանց համար, ովքեր արժանի են դրան»^[16]։ Ռենդի վերանայումից հետո ջնջվեց այս նախադասությունը^[17]։

Այս և այլ վերանայումների նշանակությունը քննարկվել է:Գիտնական Միմի Ռեյսել Գլադշտեյնը մեկնաբանել է. «Ռենդը պնդում է, որ վերանայումը նվազագույն է եղել։ Երկու հրապարակությունների ընթերցողներ կասկածի տակ են դրել «նվազագույնի» նրա սահմանումը^[18]։ Ըստ Ռոնալդ Մերիլի՝ Կիրան առաջին հրատարակության մեջ «առավել հստակորեն ընդունում է Ֆրիդրիխ Նիցշեի էթիկական դիրքորոշումը» ^[19]։ Ռանդը բաժանվել էր Նիցշեից, այն ժամանակ, երբ նա հրապարակեց The Fountainhead-ը։ Կանադացի գրող Բարբարա Բրանդենն ասել է, որ «իր որոշ ընթերցողներ անհանգստացել են, երբ հայտնաբերել են այս և նմանատիպ փոփոխությունները» ^[20], բայց պնդել է, որ «ի տարբերություն Նիցշեի, նա մերժել է աններելի, անբարոյական ցանկացած առաջարկություն, որ վերադասը իրավունք ունի ֆիզիկական ուժ կիրառել որպես իր նպատակներին հասնելու միջոց»^[21]։ Ռոբերտ Մեյհյուն զգուշացրել է, որ «Մենք չպետք է միանգամից եզրակացնենք, որ այս հատվածները Այն Ռենդի զարգացման ավելի վաղ նիցշեական փուլի կարևոր վկայությունն են, քանի որ այն կարող է լինել խիստ փոխաբերական (նույնիսկ եթե Նիցշեի նկատմամբ վաղաժամ հետաքրքրության արդյունք է)»^[22]։ Սյուզան Լավ Բրաունը հակադարձում է և ասում, որ «Mayhew վերածվել է ներողության՝ Ռենդի կատարած փոփոխությունները մերժելու համար, և հարթում է այն փաստը, որ Ռենդը տեսել է սեփական սխալները և ուղղել դրանք»^[23]։

Գրեթե բոլոր նրանք, ովքեր այսօր կարդում են «Մենք՝ ողջերս» վեպը, կարդում են երկրորդ հրապարակությունը։ Առաջինը հազվագյուտ գիրք է, իսկ երկրորդ հրապարակությունը վաճառվել է ավելի քան երեք միլիոն օրինակով^[2]։

Թողարկման մանրամասները

• 1936 Macmillan,
• 1937 Cassell,
• 1959 վերանայված հրապարակություն Random House,
• 1960 վերանայված հրապարակություն New American Library,
• 1996 60-ամյակի հրապարակություն New American Library 0-451-18784-9,
• 2011 75-ամյակի հրապարակություն Signet

Ընդունումը և ազդեցությունը

Ռենդը կարծում էր, Մենք՝ Ողջերս, լայնորեն չի գրախոսվել, սակայն գիտնական Մայքլ Ս. Բեռլինն ասում էր, որ «դա ամենաշատ գրախոսվածն էր իր ստեղծագործություններից», և մոտավորապես 125 տարբեր ակնարկներ տպագրվել են ավելի քան 200 հրատարակություններում։ Ընդհանուր առմամբ այս ակնարկները տարբեր էին, բայց ավելի դրական, քան այն ակնարկները, որոնք նա ստացավ իր հետագա աշխատանքիների համար^[24][25]։ The New York Times-ում գրախոս Հարոլդ Շտրաուսն ասում էր, որ Ռենդն «ուներ պատմողական լավ հմտություններ», բայց վեպը «ստրկամտորեն շեղված էր սովետի դեմ քարոզչության թելադրանքով»^[26]։ Kirkus Reviews-ն այն անվանել է Խորհրդային Ռուսաստանում կյանքի իրողությունների «առաջին աստիճանի» ներկայացում^[27]։ Բրյուս Քեթոնն իր սինդիկացված "A Book a Day" սյունակում այն անվանել է «ողբերգական պատմություն» միջին խավի վրա հեղափոխության վնասակար ազդեցության մասին^[28]։ Էթել Լոքվուդն այն խորհուրդ տվեց որպես իրատեսական հայացք խորհրդային քաղաքականության ազդեցությանը, բայց զգուշացրեց, որ դա «կեղտոտների» կամ նրանց համար չէ, ովքեր սովոր չեն «մայրցամաքային տեսակետին սեռական հարաբերությունների նկատմամբ»( "the continental viewpoint toward sex relationships")^[29]:

Երբ գիրքը լույս տեսավ Ավստրալիայում, այն արժանացավ որոշ դրական արձագանքների։ Australian Women's Weekly-ում նորությունների խմբագիր Լեսլի Հեյլենը վեպը նկարագրել է որպես «շատ վառ, մարդկային և լիովին բավարարող»՝ ասելով, որ այն նկարագրում է ռուսական կյանքը՝ առանց որևէ կողմի հավանություն տալու^[30]։ The Barrier Miner-ն ասում էր, որ դա «զվարճալի» և «ինտենսիվ» էր, և ամենևին էլ քարոզչություն չէր^[31]։ The Wodonga and Towong Sentinel-ն այն անվանել է «վառ պատմություն», որը ցույց է տալիս Ռուսաստանը «անկողմնակալ, առանց որևէ գաղափար պարտադրելու ինչ-որ ընթերցողի»^[32]։

Գիտնական Միմի Ռեյսել Գլադշտեյնը համեմատել է այն իր երկու ավելի ուշ գրված վեպերի հետ՝ ասելով. «Չնայած այն չունի The Fountainhead-ի ուժը կամ Atlas Shrugged-ի շքեղությունը, «Մենք՝ Ողջերս», դեռևս համոզիչ պատմություն է հետաքրքիր կերպարների մասին»^[33]։ Պատմաբան Ջեյմս Բեյքերը ասում էր, որ այն «քարոզչական» է և «առանց տեսության»("indoctrinated without entertaining")^[34]:

Վերամշակումներ

Բեմական վերամշակումը հայտնվել է Biltmore Theatre-ում 1940 թվականին։

Խաղը

Վեպի հրապարակումից անմիջապես հետո Ռենդը բանակցություններ սկսեց Բրոդվեյի պրոդյուսեր Ջերոմ Մայերի հետ՝ թատերական վերամշակումներ կատարելու համար^[35]։ Ռենդը գրել էր սցենար, սակայն Մայերի ֆինանսավորումը ձախողվեց^[36]։

Մի քանի տարի անց նա կարողացավ հետաքրքրել Ջորջ Էբոթին պիեսի պրոդյուսերությամբ։ Հելեն Քրեյգը ստանձնեց գլխավոր՝ Կիրայի դերը, Ջոն Էմերին՝ Լեոյի և Դին Ջագերի՝ Անդրեյի դերերը։ Այն ներկայացվեց 1940 թվականի փետրվարի 13-ին Բիլթմոր թատրոնում «Չնվաճվածը»(The Unconquered) վերնագրով, սակայն բուռն արձագանքներից հետո ընդամենը հինգ օր անց այն փակվեց^[37][38]։

Պիեսը չի տպագրվել Ռենդի կենդանության օրոք։ 2014-ին Փալգրեյվ Մաքմիլանը հրապարակեց մի հատոր և՛ վերջնական սցենարով, և՛ ավելի վաղ տարբերակով, որը խմբագրվել էր Ռոբերտ Մեյհուի կողմից^[39]։

Կինո

Ալիդա Վալլի՝ նկարահանվել է ֆիլմի վերամշակված տարբերակի մեջ։

«Մենք՝ Ողջերս», լույս է տեսել իտալերեն թարգմանությամբ 1937 թվականին։ Առանց Ռենդի թույլտվության, այն վերամշակվել է 1942 թվականին որպես իտալական ֆիլմ, որը թողարկվել է երկու մասից՝ Noi Vivi (Մենք՝ Ողջերս) և Addio Kira (Ցտեսություն Կիրա) վերնագրերով։ Ֆիլմը նկարահանվել է Գոֆրեդո Ալեսանդրինիի կողմից՝ Scalera Films of Rome-ի համար, իսկ գլխավոր դերերում հանդես են եկել Ալիդա Վալլին՝ Կիրայի դերում, Ֆոսկո Ջիաչետին՝ Անդրեյի դերում և Ռոսանո Բրացին՝ Լեոյի դերում։ Մինչ ֆիլմի թողարկումը, այն գրեթե գրաքննության է ենթարկվել Մուսոլինիի կառավարության կողմից, սակայն ստացել է թույլատվություն, քանի որ պատմվածքը տեղի էր ունենում Խորհրդային Ռուսաստանում և ուղղակիորեն քննադատում այնտեղի ռեժիմը։ Ֆիլմը հաջողված էր, և հասարակությունը հեշտությամբ հասկացավ, այն նույնքան դեմ է ֆաշիզմին, որքան կոմունիզմին։ Մի քանի շաբաթ անց Գերմանիայի իշխանությունները, որոնք դաշնակցում էին իտալական կառավարության հետ, պնդեցին, որ ֆիլմը հեռացվի ՝ հակաֆաշիստական թեմաների պատճառով։

1960-ական թվականներին Ռենդի փաստաբաններ՝ Էրիկա Հոլցերի և Հենրի Մարկ Հոլցերի ջանքերով, այս ֆիլմը վերախմբագրվել է նոր տարբերակով՝ անգլերեն ենթագրերով, որը կազմվել է Էրիկա Հոլցերի և վերանայման համապրոդյուսեր Դունկան Սքոթի կողմից։ Այս տարբերակը, որը հաստատվել է Ռենդի կողմից, վերաթողարկվել է որպես Մենք՝Ողջերս 1986 թվականին^[40]։

Ծանոթագրություններ

1. Ralston, Richard E. "Publishing We the Living". In Mayhew 2012, էջ. 165
2. Ralston, Richard E. "Publishing We the Living". In Mayhew 2012, էջ. 169
3. Britting, 2004, էջեր 14–20
4. Britting, 2004, էջեր 29–30
5. Britting, 2004, էջեր 34–36
6. Burns, 2009, էջ 31
7. Rand, 1995, էջեր 10, 13–14
8. Ralston, Richard E. "Publishing We the Living". In Mayhew 2012, էջեր. 160–162
9. Heller, 2009, էջեր 92–93
10. Heller, 2009, էջեր 94–95
11. Ralston, Richard E. "Publishing We the Living". In Mayhew 2012, էջ. 166
12. Branden, 1986, էջ 127
13. Ralston, Richard E. "Publishing We the Living". In Mayhew 2012, էջեր. 167–168
14. Rand, Ayn (1959). We the Living, p. xvii. New York: Random House.
15. Rand, 1936, էջ 92
16. Rand, 1936, էջ 95
17. Merrill, 1991, էջ 38
18. Gladstein, 1999, էջ 35
19. Merrill, 1991, էջ 39
20. Branden, 1986, էջ 114
21. Branden, 1986, էջ 115
22. Mayhew, Robert. "We the Living '36 and '59". Mayhew 2012, էջ. 229
23. Brown, 2006, էջ 79
24. Berliner, Michael S. "Reviews of We the Living". In Mayhew 2012, էջեր. 173–177
25. Heller 2009, էջ. 94
26. Strauss, Harold (1936 թ․ ապրիլի 19). «Soviet Triangle». The New York Times. էջ BR7.
27. «We the Living». Kirkus Reviews. 1936 թ․ ապրիլի 1.
28. Catton, 1936, էջ 6
29. Lockwood, 1936, էջ 7
30. Haylen, 1937, էջ 14
31. «We the Living; Fine Russian Story». The Barrier Miner. Vol. 19, no. 14, 839. Broken Hill, New South Wales. 1937 թ․ մարտի 22. էջ 4 – via Trove.
32. «We the Living: A Remarkable New Novel». The Wodonga and Towong Sentinel. No. 2567. 1937 թ․ փետրվարի 19. էջ 6 – via Trove.
33. Gladstein, 1999, էջ 37
34. Baker, 1987, էջ 40
35. Heller, 2009, էջ 95
36. Heller, 2009, էջեր 101–102
37. Heller, 2009, էջեր 126–129
38. Branden, 1986, էջեր 150–155
39. Svanberg, 2014
40. Paxton, 1998, էջ 104

Մեջբերված աշխատանքները

• Baker, James T. (1987). Ayn Rand. Boston, Massachusetts: Twayne Publishers. ISBN 0-8057-7497-1. {{cite book}}: Unknown parameter |= ignored (օգնություն)
• Cite book|title=The Passion of Ayn Rand|last=Branden|first=Barbara|publisher=Doubleday & Company|year=1986|isbn=0-385-19171-5|location=Garden City, New York|author-link=Barbara Branden
• Britting, Jeff (2004). Ayn Rand. Overlook Illustrated Lives series. New York: Overlook Duckworth. ISBN 1-58567-406-0. {{cite book}}: Unknown parameter |= ignored (օգնություն)
• Brown, Susan Love (Fall 2006). «Essays on Ayn Rand's Fiction». The Journal of Ayn Rand Studies. 8 (1): 63–84. JSTOR 41560335.
• Burns, Jennifer (2009). Goddess of the Market: Ayn Rand and the American Right. New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-532487-7.
• Catton, Bruce (1936 թ․ ապրիլի 26). «A Book a Day: We the Living». Bluefield Daily Telegraph. Vol. 44, no. 85. էջ 6 – via Newspapers.com. {{cite news}}: Unknown parameter |= ignored (օգնություն)
• Gladstein, Mimi Reisel (1999). The New Ayn Rand Companion. Westport, Connecticut: Greenwood Press. ISBN 0-313-30321-5.
• Haylen, Leslie (1937 թ․ փետրվարի 6). «Woman's Book on Russia Rings True». Australian Women's Weekly. էջ 14 – via Trove. {{cite news}}: Unknown parameter |= ignored (օգնություն)
• Heller, Anne C. (2009). Ayn Rand and the World She Made. New York: Doubleday. ISBN 978-0-385-51399-9.
• Lockwood, Ethel K. (1936 թ․ մայիսի 1). «Let's Talk about Books». Santa Ana Register. Vol. 31, no. 131. էջ 7 – via Newspapers.com. {{cite news}}: Unknown parameter |= ignored (օգնություն)
• Mayhew, Robert, ed. (2012). Essays on Ayn Rand's We the Living (2nd ed.). Lanham, Maryland: Lexington Books. ISBN 978-0-7391-4969-0.
• Merrill, Ronald E. (1991). The Ideas of Ayn Rand. La Salle, Illinois: Open Court Publishing. ISBN 0-8126-9157-1. {{cite book}}: Unknown parameter |= ignored (օգնություն)
• Ayn Rand: A Sense of Life (The Companion Book)last=Paxtonfirst=Michael. Layton, Utah: Gibbs Smith. 1998. ISBN 0-87905-845-5.
• Rand, Ayn (1936). We the Living. New York: Macmillan.
• Rand, Ayn (1995). Berliner, Michael S (ed.). Letters of Ayn Rand. New York: Dutton. ISBN 0-525-93946-6.
• Svanberg, Carl (2014 թ․ սեպտեմբերի 18). «Introducing Ayn Rand's The Unconquered». Ayn Rand Institute. {{cite web}}: Missing or empty |url= (օգնություն); Unknown parameter |-status= ignored (օգնություն); Unknown parameter |= ignored (օգնություն); Unknown parameter |archive-= ignored (օգնություն)

Արտաքին հղումներ

• Noi vivi(անգլ.) ֆիլմը Internet Movie Database կայքում