Ներանձնային հաղորդակցություն

Այստեղ վերահղվում է «ներքին խոսք»-ը։ Չշփոթել ինքն իր հետ բարձրաձայն խոսելու հետ։

Ներանձնային հաղորդակցություն, գործընթաց, որի միջոցով մարդը հաղորդակցվում է իր ներսում ՝ հանդես գալով որպես հաղորդագրություններ ուղարկող և ստացող։ Այն իր մեջ ներառում է չասված խոսք՝ մարդուն ինքնախոսության և ներքին խոսքի մեջ գիտակցաբար ներգրավելու համար^[1]։

Ներանձնային հաղորդակցությունը մարդկանց հնարավորություն է տալիս ներգրավվել «երևակայական փոխազդեցության» մեջ, որի միջոցով նրանք անխոս զրույցի են բռնվում ինչ-որ մեկի հետ՝ փորձելով բանավոր միջանձնային հաղորդակցության մեջ մտնել^[2][3]։ Ներանձնային հաղորդակցությունը նաև նպաստում է մարդու՝ ներքին երկխոսության մեջ մտնելուն տարբեր և երբեմն հակասական վերաբերմունքի, մտքերի և զգացմունքների հետ։ Այն հաճախ ծառայում է որպես հոգեբանական կոնֆլիկտներ լուծելու և որոշումներ կայացնելու միջոց^[4]։

«Ներանձնային հաղորդակցություն» տերմինը հիմնականում վերաբերում է չասված խոսքին և կարող է օգտագործվել «ինքնախոսություն», «ներքին խոսք» տերմինների փոխարեն։ Այնուամենայնիվ, ներանձնային հաղորդակցությունը ավելի լայն հասկացություն է, որը ներառում է ներքին հաղորդակցության բոլոր տեսակները՝ ներառյալ կենսաբանական և էլեկտրաքիմիական հաղորդակցությունը, որը տեղի է ունենում նեյրոնների և հորմոնների միջև^[5]։

Սահմանումներ

«Հաղորդակցություն. Հոգեբուժության սոցիալական մատրիցա» գրքում Յուրգեն Ռուեշը և Գրեգորի Բեյթսոնը պնդում են, որ ներանձնային հաղորդակցությունն իսկապես միջանձնային հաղորդակցության առանձնահատուկ դեպք է։

Ներանձնային հաղորդակցությունը կարող է ներառել.

• Բարձրաձայն խոսելը, ինչպես նաև բարձրաձայն կարդալը, լսածը կրկնելը, խոսելու և լսելու լրացուցիչ գործողությունները (երրորդ դեպքում՝ կրկին լսելը) ձեր մտածածի, կարդացածի կամ լսածի նկատմամբ։ Սա նորմալ է համարվում, սակայն լիովին չի վերաբերում ներանձնային հաղորդակցությանը, քանի որ բարձրաձայն կարդալը կարող է հռետորական վարժությունների ձև լինել, թեև ակնկալվում է համապատասխան երիտասարդ տարիքում։

Մեխանիզմներ

Մարդու՝ ինքն իր հետ խոսելու և բառերով մտածելու կարողությունը մարդկային գիտակցության փորձի հիմնական մասն է։ Վաղ տարիքից հասարակությունը մարդկանց խրախուսում է կատարել մանրակրկիտ ինքնավերլուծություն և հաղորդել այդ ուսումնասիրության արդյունքները^[6]։ Սայմոն Ջոնսը և Չարլզ Ֆերնիհաուն հետազոտություններից մեջբերում են այն միտքը, որ մարդու՝ ինքն իր հետ խոսելու կարողությունը շատ նման է սովորական խոսքին^[7]։ Այս տեսության հիմնադիրը զարգացման հոգեբան Լև Վիգոտսկին է, որը նկատել է, թե ինչպես են երեխաները հաճախ բարձրաձայն պատմում իրենց գործողությունների մասին, նախքան այդ սովորության փոխարինելը չափահաս անձին համարժեք ենթավոկալ արտաբերմամբ։ Ենթավոկալ արտաբերման ժամանակ ձայն դուրս չի գալիս, բայց բերանը շարունակում է շարժվել։ Ի վերջո, մեծահասակները կարող են զսպել իրենց բերանի շարժումները, թեև նրանք բառերը դեռևս ընկալում են որպես «ներքին խոսք»^[7][8]։

Ջոնսը և Ֆերնիհաուն առաջ են քաշում այլ ապացույցներ այս վարկածի վերաբերյալ։ Ներքին խոսքը, ըստ էության, նման է ցանկացած այլ գործողության։ Նրանք նշում են, որ լսողական հալյուցինացիաներով (AVH) տառապող շիզոֆրենիկներին անհրաժեշտ է միայն բացել իրենց բերանը, որպեսզի խանգարեն իրենց գլխի ձայներին։ Փորձելու և ավելին բացատրելու համար, թե ինչպես է աշխատում ներքին խոսքը, ինչպես նաև ինչն այն չէ լսողական հալյուցինացիաներով տառապող հիվանդների մոտ, Ջոնսը և Ֆերնիհաուն վերամշակում են այսպես կոչված շարժիչի կառավարման «առաջնային մոդել», որտեղ օգտագործվում է «էֆերենտ պատճենների» գաղափարը^[7]։

Շարժիչի կառավարման առաջնային մոդելում միտքը անգիտակցաբար շարժում է առաջացնում։ Մինչ ինֆորմացիան ուղարկվում է մարմնի անհրաժեշտ մասերին, միտքը հիմնականում ֆաքսով այդ նույն ինֆորմացիայի պատճենը ուղարկում է ուղեղի այլ հատվածներ։ Այս «էֆերենտ» պատճենը կարող է օգտագործվել հետագա շարժումների վերաբերյալ կանխատեսումներ անելու համար։ Եթե իրական զգացողությունները համընկնում են կանխատեսումներին, ապա մենք զգում ենք ազատություն։ Եթե մարմնի և նրա նախատեսված դիրքի միջև կա անհամապատասխանություն խոչընդոտների կամ այլ ճանաչողական խանգարումների պատճառով, ապա գործողության զգացում չի առաջանում^[7]։

Ջոնսը և Ֆերնիհաուն կարծում են, որ առաջնային մոդելը կարող է բացատրել «AVH»-ն և ներքին խոսքը։ Հավանաբար, եթե ներքին խոսքը նորմալ գործողություն է, ապա շիզոֆրենիկ հիվանդների գործելու անկանոնությունը կախված չէ գործողությունների՝ (այսինքն՝ ձայների) ընդհանրապես տեղի ունենալուց։ Փոխարենը, կարող է լինել այնպես, որ նրանք ընկալեն նորմալ ներքին խոսք, բայց կանխատեսող էֆերենտ պատճենի գեներացիան սխալ գործի։ Առանց էֆերենտ պատճենի շարժիչի հրամանները ընկալվում են օտար ձևով (այսինքն՝ մարդը չի զգում, որ դրանք գործողություն են առաջացրել)։ Սա կարող է նաև բացատրել, թե ինչու է բերանը բացելով դադարեցվում այլ մարդկանց ձայների ընկալումը. երբ հիվանդը բացում է բերանը, ի սկզբանե նախատեսված չեն ներքին խոսքի շարժիչի շարժումները^[7]։

Զարգացում՝ լռությունից խուսափելու համար

Ժոզեֆ Ժորդանիան ենթադրում է, որ ինքն իր հետ խոսելը կարող է կիրառվել լռությունից խուսափելու համար։ Ըստ նրա՝ մարդկանց նախնիները, ինչպես շատ այլ սոցիալական էակներ, կոնտակտային ձայներ էին արձակում ՝ խմբի անդամների հետ մշտական կապ պահպանելու համար^[9], իսկ վտանգի ազդանշանը հաղորդում էին լռելու, կարկամելու միջոցով^[10]։ Մարդկության էվոլյուցիոն պատմության հետևանքով երկարատև լռությունն ընկալվում է որպես վտանգի նշան՝ առաջացնելով անհանգստության և վախի զգացում։ Ըստ Ժորդանիայի՝ ինքն իր հետ խոսելը մարդկանց մեջ ընդամենը երկարատև լռության բացերը լրացնելու միջոցներից մեկն է։ Երկարատև լռությունը լրացնելու այլ եղանակներ են ռնգային ձայն արձակելը, սուլելը, թմբկահարելը կամ էլ հեռուստացույցը, ռադիոն կամ երաժշտությունն անընդհատ միացրած թողնելը։

Ներանձնային հաղորդակցություն և անձնական դերանուններ

Ներանձնային հաղորդակցությունը կարող է հեշտացվել առաջին և երկրորդ դեմքի դերանունների կիրառմամբ։ Այնուամենայնիվ, տարիների հետազոտությունների արդյունքում գիտնականներն արդեն հասկացել են, որ մարդիկ հակված են տարբեր իրավիճակներում իրենք իրենց հետ խոսել առաջին և երկրորդ դեմքերով։ Ընդհանուր առմամբ, հավանականությունը մեծ է, որ մարդիկ կօգտագործեն երկրորդ դեմքի դերանունը՝ նկատի ունենալով իրենք իրենց, երբ կա ինքնակարգավորման, դժվարությունները հաղթահարելու հրամայական և ծանր գործողությունների հեշտացման անհրաժեշտություն^[11][12], մինչդեռ առաջին դեմքով ներանձնային զրույցները ավելի հաճախ օգտագործվում են այն ժամանակ, երբ մարդիկ իրենք իրենց հետ խոսում են իրենց զգացմունքների մասին^[13]։

Վերջին հետազոտությունները ցույց են տվել նաև, որ ինքնաներշնչման համար երկրորդ դեմքի դերանվան օգտագործումը ավելի արդյունավետ է վարքագծի, ինչպես նաև գործողություններ իրականացնելու մտադրությունները խթանելու համար^[14]։ Այս գործընթացի հիմնավորումը պայմանական ռեֆլեքսների գաղափարի՝ սովորությունների տեսության մեջ է, ըստ որի՝ վարքի կրկնությունը հետևողական համատեքստերում կարող է ուժեղացնել կապը տվյալ վարքագծի և համատեքստի միջև։ Ելնելով նման հիմնավորումից՝ երկրորդ դեմքի դերանուններով ներքին խոսքի ձևավորումը, բնականաբար, կարող է վերարտադրել նախկին խրախուսանքի կամ ուրիշների դրական մեկնաբանությունների ազդեցությունը, քանի որ մարդիկ իրենց մանկության տարիներից սովորել են ապրել երկրորդ դեմքի հրահանգներով ու խրախուսանքներով։ Այս ինքնահաստատված խրախուսանքը և նախորդ փորձի գնահատումները կարող են նաև առաջացնել դրական վերաբերմունք, մտադրություններ և վարքագիծ։

Հասկացության քննադատություն

1992 թվականին Հաղորդակցության տարեգրքի 15-րդ գլուխը պնդում էր, որ «ներանձնային հաղորդակցությունը» սխալ հասկացություն է։ Գլուխը նախ տալիս է տարբեր սահմանումներ։ Ներանձնային հաղորդակցությունը, ըստ երևույթին, առաջանում է մի շարք տրամաբանական և լեզվական խանգարումներից։ «Ներանձնային հաղորդակցության» սահմանումն ինքնին երկիմաստ է։ Շատ սահմանումներ կարծես թե փակ են, քանի որ դրանք փոխառում են, կիրառում և դրանով իսկ աղավաղում հասկացութային առանձնահատկությունները, որոնք վերցված են սովորական միջանձնային հաղորդակցությունից։ Անծանոթ մարդիկ կամ այսպես ասած մարդու մարմնի մասերն իբր իրականացնում են «ներանձնային» փոխանակում։ Շատ դեպքերում դրվում է անձնական լեզու, որը վերլուծելիս պարզվում է, որ ամբողջովին անհասանելի և ի վերջո անպաշտպան է։ Ներանձնային հաղորդակցությունն ընդհանրապես առաջանում է մեր հաղորդակցական վարքագծին նախորդող և ուղեկցող ներքին մտավոր գործընթացները մեկնաբանելու միտումից, կարծես դրանք հաղորդակցման գործընթացի ևս մի տեսակ լինեն։ Հարցն այն է, որ մեր ներքին մտավոր գործընթացների այս վերակառուցումը ամենօրյա խոսակցական լեզվով և արտահայտություններով խիստ կասկածելի է, լավագույն դեպքում ՝ մակերեսային^[15]։

Փիլիսոփա Լյուդվիգ Վիտգենշթայնը (1889–1951 թվականներ) իր հետագա աշխատություններում ու հատկապես «Փիլիսոփայական հետազոտություններ»-ում^[16] օգտագործում է մտքի փորձ՝ ներկայացնելու մի շարք փաստարկներ հիպոթետիկ եզակի կառուցվածքով «անձնական լեզվի» դեմ, որը կարող է միայն հեղինակը հասկանալ։ Փաստարկները պնդում են, որ նման լեզուն էապես անհասկանալի կլինի (նույնիսկ հեղինակի համար)։ Նույնիսկ եթե հեղինակն ի սկզբանե կարծում էր, որ գրելու պահին լավ է հասկանում իր գրվածքների ենթադրյալ իմաստը, հետագայում կարդալիս կարող է սեփական անցյալի իմաստը սխալ վերհիշել, ինչը կարող է հանգեցնել սխալ ընթերցման, սխալ մեկնաբանության և շփոթության։ Միայն կոնսենսուսի վրա հիմնված համաձայնությունն է ապահովում համեմատաբար կայունացնող գործոն՝ լեզվական իմաստի հոսքը մշտապես պահպանելու համար։ Այսպիսով, լեզուն, լինելով բնածին սոցիալական պրակտիկա, այս տեսանկյունից սահմանափակ է։

Տես նաև

• Ինքնաներշնչում
• Երազ
• Գիտակցված երազատեսություն
• Նշանագիտություն
• Գիտակցության հոսք
• Մեդիտացիա

Ծանոթագրություններ

1. Cunningham, Stanley B. Defining intrapersonal communication. Intrapersonal Communication Processes. Scottsdale, AZ: Gorsuch-Scarisbrick (1989): 82-94։.
2. Honeycutt, James M., and Sherry G. Ford. Mental imagery and intrapersonal communication: A review of research on imagined interactions (IIs) and current developments. Annals of the International Communication Association 25, no. 1 (2001): 315-345։.
3. Caughey, John L. Imaginary social worlds: A cultural approach. Lincoln: University of Nebraska Press, 1984։.
4. Vocate, Donna R. Intrapersonal communication: Different voices, different minds. Routledge, 2012։
5. Vocate, Donna R, (2012). Self-Talk and Inner Speech. Understanding Uniquely Human Aspects of Intrapersonal Communication. In Vocate, Donna R. Intrapersonal communication: Different voices, different minds. Routledge, 2012. pp3-31։
6. Schlinger, H. D. (2009). Some clarifications on the role of inner speech in consciousness. Consciousness and Cognition (18), 530-531։
7. Jones, S. R., & Fernyhoug, C. (2007). Thought as action: Inner speech, self-monitoring, and auditory matter,verbal hallucinations. Consciousness of a person that is under investigation and Cognition, 16, 391-399։
8. Seal, M. L., Aleman, A., & McGuire, P. K. (2004). Compelling imagery, unanticipated speech and deceptive memory: Neurocognitive models of auditory verbal hallucinations in schizophrenia. Cognitive Neuropsychiatry, 9, 43–72։
9. Macedonia, J. (1986). "Individuality in the contact call of the ring-tailed lemur (Lemur catta)". American Journal of Primatology, 11, 163-179։
10. Jordania, J. (2009). "Times to Fight and Times to Relax: Singing and Humming at the Beginnings of Human Evolutionary History". Kadmos, 1, 272–277։
11. Gammage, K. L., Hardy, J., & Hall, C. G. (2001). A description of self-talk in exercise. Psychology of Sport and Exercise, 2, 233–247։
12. Zell, E., Warriner, A. B., & Albarracín, D. (2012). Splitting of the mind: When the You I talk to is Me and needs commands. Social Psychological and Personality Science, 3, 549–555։
13. Oliver, E. J., Markland, D., Hardy, J., & Petherick, C. M. (2008). The effects of autonomy-supportive versus controlling environments on self-talk. Motivation & Emotion, 32, 200–212։
14. Dolcos, S. & Albarracin, D. (2014). The inner speech of behavioral regulation: Intentions and task performance strengthen when you talk to yourself as a You. European Journal of Social Psychology։
15. Cunningham, Stanley B. (1992). "Intrapersonal Communication: A Review and Critique," Communication Yearbook #15, (Newbury Park, CA: Sage Publications), pp. 597-620։
16. Wittgenstein introduced the notion in §243, and argues for its impossibility in §244-§271. Key passages occur in §256-§271։