Նիտազոքսանիդ

Նիտազոքսանիդ
Նույնացուցիչներ
CAS համար	55981-09-4
PubChem CID	41684
DrugBank	DB00507
CompTox Dashboard (EPA)	DTXSID5033757
ECHA InfoCard	100.054.465
դ ք խ

Նիտազոքսանիդ (անգլ․՝ Nitazoxanide), Ալինիա ապրանքանիշով, լայն սպեկտրի հակամակաբույծ և լայն սպեկտրի հակավիրուսային դեղամիջոց, որն օգտագործվում է բժշկության մեջ տարբեր հելմինթիկ, նախակենդանիների և վիրուսային վարակների բուժման համար^[1]։ Ցուցված է կրիպտոսպորիդիում փարվիումով և լամբլիաներով վարակի բուժման համար իմունային կոմպետենտ անձանց մոտ և վերաբաշխվել է գրիպի բուժման համար^[2]։ Ցույց է տրված նաև, որ նախակենդանիների և հելմինտների կողմից առաջացած վարակների դեպքում ունի հակամակաբույծային ակտիվություն և կլինիկական բուժման արդյունավետություն^[3]։ Ըստ 2014 թվականի տվյալների նիտազոքսանիդը նաև արդյունավետություն ունի մի շարք վիրուսային վարակների բուժման մեջ։

Քիմիապես նիտազոքսանիդը թիազոլիդների նախատիպ անդամ է, որոնք սինթետիկ նիտրոթիազոլիլ-սալիցիլամիդի ածանցյալներ են՝ հակամակաբույծ և հակավիրուսային ակտիվությամբ։ Տիզոքսանիդը՝ մարդկանց մոտ նիտազոքսանիդի ակտիվ մետաբոլիտը, նույնպես թիազոլիդների դասի հակամակաբույծ դեղամիջոց է^[4]։

Նիտազոքսանիդի հաբերը ԱՄՆ-ում 2020 թվականին հաստատվել են որպես ընդհանուր դեղամիջոց^[5]։

Կիրառում

Նիտազոքսանիդը բլաստոցիստիս տեսակների կողմից առաջացած վարակի արդյունավետ բուժում է և ցուցված է մեծահասակների և երեխաների մոտ կրիպտոսպորիդիում փարվիումի և լամբլիաների կողմից առաջացած վարակի բուժման համար^[2][6]։ Այն նաև արդյունավետ միջոց է այլ նախակենդանիների և հելմինտների կողմից առաջացած վարակների բուժման համար (օրինակ ՝ դիզենթերիայի ամեոբա^[7], և մարդու ասկարիդ^[8])^[3]։

Քրոնիկ հեպատիտ B

Միայն նիտազոքսանիդը մեկ տարվա ընթացքում ցույց տվեց նախնական ապացույցներ քրոնիկ հեպատիտ B-ի արդյունավետության բուժմանը^[9]։ Նիտազոքսանիդը 500 մգ օրական երկու անգամ հանգեցրեց շիճուկի ԴՆԹ-ի նվազմանը բոլոր 4 դրական հիվանդների մոտ, ընդ որում ԴՆԹ-ն չի հայտնաբերվել չորս հիվանդներից երկուսում։ Նիտազոքսանիդով օրական երկու անգամ 500 մգ-ով բուժվող ութ բացասական հիվանդներից յոթի մոտ չհայտնաբեվեց ԴՆԹ, իսկ երկուսի մոտ կորուստ։ Այս նախնական ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ կորուստն ավելի բարձր մակարդակ է զբաղեցնում, քան ներկայումս լիցենզավորված քրոնիկ հեպատիտ B-ի ցանկացած բուժումն։ Ինտերֆերոնի և նիտազոքսանիդի գործողության նմանատիպ մեխանիզմը ենթադրում է, որ նուկլեոզիդը անալոգների հետ համատեղ, նիտազոքսանիդով կարող է պոտենցիալ մեծացնել կորուստը, որը բուժման վերջնակետն է։ Եվ արդեն 2009 թվականին տեղի ունեցավ երկրորդ փուլի պաշտոնական ուսումնասիրությունը։

Քրոնիկ հեպատիտ C

Ի սկզբանե, Ռոմարկը որոշեց կենտրոնանալ քրոնիկ նիտազոքսանիդով հեպատիտ C-ի բուժման հնարավորության վրա։ Դեղը հետաքրքրություն առաջացրեց լյարդաբանական համայնքի կողմից այն բանից հետո, երբ երկրորդ փուլի երեք կլինիկական փորձարկումները, որոնք ներառում էին հեպատիտ C-ի բուժումը նիտազոքսանիդով, դրական արդյունքներ տվեցին բուժման արդյունավետության և պլացեբոյի նման՝ առանց թունավորության որևէ նշանի^[10]։ 2014 թվականին կատարված մետա-վերլուծությունը եզրակացրեց, որ կատարված նախորդ փորձարկումները անորակ էին և չեն իրականացվել կողմնակալության ռիսկով։ Հեղինակները եզրակացրել են, որ անհրաժեշտ են ավելի շատ պատահականացված ուսումնասիրություններ՝ կողմնակալության ցածր ռիսկով, որպեսզի պարզեն, թե արդյոք նիտազոքսանիդը կարող է օգտագործվել որպես արդյունավետ բուժում քրոնիկ հեպատիտ C-ով հիվանդների համար^[11]։

Հակացուցումներ

Նիտազոքսանիդը հակացուցված է միայն այն անձանց համար, ովքեր ունեն գերզգայունության ռեակցիա նիտազոքսանիդի կամ նիտազոքսանիդային դեղամիջոցի ոչ ակտիվ բաղադրիչների նկատմամբ^[2]։

Կողմնակի ազդեցություն

Նիտազոքսանիդի կողմնակի ազդեցությունները էապես չեն տարբերվում պլացեբո գիարդիոզի բուժումից։ Ախտանիշները ներառում են ստամոքսի ցավ, գլխացավ, ստամոքսի խանգարում, փսխում, գունաթափված մեզ, ավելորդ միզարձակություն, մաշկի ցան, քոր, ջերմություն, գրիպի համախտանիշ և այլն^[12]։ Նիտազոքսանիդը չի առաջացնում որևէ էական կողմնակի ազդեցություն, երբ ընդունվում է առողջ մեծահասակների կողմից^[2][13]։

Գերդոզավորում

Նիտազոքսանիդի գերդոզավորման մասին տեղեկատվությունը սահմանափակ է։ Առողջ մեծահասակների մոտ 4 գրամ դեղաչափերը, չեն առաջացնում որևէ էական կողմնակի ազդեցություն^[2][13]։ Տարբեր կենդանիների մոտ LD50-ի մակարդակը գերազանցում է 10 գ/կգ-ը^[2]։

Փոխազդեցություններ

Նիտազոքսանիդի և տիզոքսանիդի մետաբոլիտի պլազմայի սպիտակուցների բացառիկ բարձր կապի պատճառով (>99,9%), նիտազոքսանիդի միաժամանակյա օգտագործումը պլազմայի սպիտակուցներին լավ կապող այլ դեղամիջոցների հետ, նեղ բուժական ցուցանիշներով (Օրինակ ՝ վարֆարին), մեծացնում է դեղամիջոցի թունավորման ռիսկը։ Նիտազոքսանիդի և տիզոքսանիդ մետաբոլիտի միաժամանակյա օգտագործումը պլազմայի սպիտակուցների հետ և լավ կապող այլ դեղամիջոցների հետ, որոնք ունեն նեղ բուժական ցուցանիշներ (օրինակ ՝ վարֆարին), մեծացնում է տվյալները և ցույց տալիս, որ նիտազոքսանիդը չի ազդում համակարգի վրա^[2]։

Դեղաբանություն

Ֆարմակոդինամիկա

Ենթադրվում է, որ նիտազոքսանիդի հակապրոտոզոյական ակտիվությունը պայմանավորված է պիրուվատի՝ ֆերեդոքսին օքսիդորեդուկտազի (PFOR) ֆերմենտից կախված էլեկտրոնների փոխանցման ռեակցիայի միջամտությամբ, որն անհրաժեշտ է անաէրոբ էներգիայի նյութափոխանակության համար^[14]։ Քանի որ արգելակում կարող է նաև նպաստել իր գործունեության դեմ անաէրոբ բակտերիաների^[15]։

Ապացուցված է, որ այն ակտիվություն ունի նաև գրիպի A վիրուսի դեմ։ Մեխանիզմը, կարծես, բաղկացած է վիրուսային հեմագլուտինինի հասունացման ընտրողական արգելափակումից էնդոգլիկոզիդազ N-ի կողմից պառակտման դիմադրությանը նախորդող փուլում։ Սա խաթարում է հեմագլուտինինի ներբջջային փոխադրումը և սպիտակուցի ընդունումը հյուրընկալող պլազմային թաղանթում։

Նիտազոքսանիդը մոդուլացնում է բազմաթիվ այլ ուղիներ, ինչպիսիք են՝ քլորիդ իոնների ալիքները նեմատոդներում, բակտերիաների և քաղցկեղի բջիջների այլ ուղիները, ինչպես նաև վիրուսների և հյուրընկալողի արտագրման գործոնները^[15]։

Ֆարմակոկինետիկա

Արտաքին ընդունումից հետո նիտազոքսանիդը արագորեն հիդրոլիզվում է դեղաբանորեն ակտիվ տիզոքսանիդ մետաբոլիտի մեջ, որը 99%-ով կապվում է սպիտակուցների հետ^[4]։ Այնուհետև գլյուկուրոնիդի հետ զուգակցվում է ակտիվ մետաբոլիտի մեջ։ Տիզոքսանիդի մետաբոլիտների պլազմայի գագաթնակետային կոնցենտրացիաները նկատվում են նիտազոքսանիդի բանավոր ընդունումից 1-4 ժամ անց, մինչդեռ նիտազոքսանիդը ինքնին չի հայտնաբերվում պլազմայում։

Նիտազոքսանիդի մոտավորապես 2-3 դոզան արտազատվում է որպես կղանքի մետաբոլիտներ, մինչդեռ դոզայի մնացած մասը արտազատվում է մեզի միջոցով։ Գերազանցվել է տիզոքսանիդի պարունակությունը մեզի, արյան մեջ։ Գլյուկուրոնիդ տիզոքսանիդի պարունակությունը մեզի և լեղու մեջ գերազանցված է^[2]։

Քիմիա

Նիտազոքսանիդի քիմիական կառուցվածք

Նիտազոքսանիդը թիազոլիդների նախատիպն է, որոնք կառուցվածքային առումով հարակից լայն սպեկտրի հակապարազիտային միացությունների բուժիչ դաս են։ Թիազոլիդների ենթատեսակ է, որոնք կառուցվածքային առումով կապված են լայն սպեկտրի հակապարազիտային միացությունների հետ^[16]։ Նիտազոքսանիդը բաց դեղին բյուրեղային փոշի է։ Այն վատ լուծելի է էթանոլում և գործնականում անլուծելի է ջրի մեջ։

Պատմություն

Նիտազոքսանիդն հայտնաբերվել է 1980-ական թվականներին Ժան-Ֆրանսուա Ռոսինյոլի կողմից՝ Պաստերի համալսարանում։ Նախնական ուսումնասիրությունները ցույց են տվել ակտիվություն երիզորդների նկատմամբ։ Դոկտոր Ռոսինյոլը հիմնադրել է Ռոմարկ ընկերությունը ՝ նպատակ ունենալով նիտազոքսանիդը շուկա հանել որպես հակապարազիտային դեղամիջոց։ ԱՄՆ-ում նախնական ուսումնասիրություններն իրականացվել են Unimed Pharmaceuticals, Inc-ի հետ համատեղ և կենտրոնացել ՁԻԱՀ-ում կրիպտոսպորիդիոզի բուժման համար դեղամիջոցի մշակման վրա։ Վերահսկվող փորձարկումները սկսվել են արդյունավետ հակառետրովիրուսային բուժման ի հայտ գալուց անմիջապես հետո։ Փորձարկումները դադարեցվել են անբավարար լուսաբանման պատճառով, և FDA-ն մերժել է դիմումը ՝ հիմնված անվերահսկելի հետազոտությունների վրա։

Հետագայում Ռոմարկ ընկերությունը գործարկել է մի շարք վերահսկվող փորձարկումներ։ Կրիպտոսպորիդիոզի համար նիտազոքսանիդի պլացեբոյով վերահսկվող ուսումնասիրությունը ցույց է տվել զգալի կլինիկական բարելավում մեծահասակների և մեղմ հիվանդություն ունեցող երեխաների մոտ։ Քրոնիկ կրիպտոսպորիդիոզ ունեցող Զամբիայում հյուծված երեխաների շրջանում թերապիայի եռօրյա ընթացքը հանգեցրել է կլինիկական և մակաբուծաբանական բարելավման և գոյատևման մակարդակի բարձրացման։ Զամբիայում և Մեքսիկայում կատարված ուսումնասիրության արդյունքում նիտազոքսանիդը հաջող չէր օգտագործված դոզաներում մարդու իմունային անբավարարության վիրուսով վարակի առաջադեմ փուլում կրիպտոսպորիդիոզի բուժման համար։ Այնուամենայնիվ, այն արդյունավետ էր CD4-ի ավելի բարձր պարունակությամբ հիվանդների մոտ^[17]։ Գիարդիոզի բուժման ժամանակ նիտազոքսանիդը գերազանցում էր պլացեբոյին և համեմատելի էր մետրոնիդազոլի հետ^[18]։

Դեղանյութեր

Դեղաձևեր

Նիտազոքսանիդը ներկայումս հասանելի է երկու դեղաչափերով' դեղահատ (500 մգ) և արտաքին կասեցում (100 մգ 5 մլ-ի համար, երբ նոսրացվում է)^[2]։

Երկարատև արձակման դեղահատը (675 մգ) օգտագործվել է քրոնիկ հեպատիտ C-ի բուժման կլինիկական փորձարկումներում, սակայն, այս ձևը ներկայումս չի վաճառվում և չի տրվում բժշկի նշանակմամբ։ Նիտազոքսանիդը կարող է օգտագործվել նաև քրոնիկ հեպատիտ C-ի բուժման համար^[10]։

Բրենդային անվանում

Նիտազոքսանիդը վաճառվում է Adonid, Alinia, Allpar, Annita, Celectan, Colufase, Daxon, Dexidex, Diatazox, Kidonax, Mitafar, Nanazoxide, parasoxanide, Netazox, Niazide, Nitamax, Nitax, Nitaxide, Nitazide, Nizonide, NT-TOX, Pacovanton, Paramix, Tosa և Zox ապրանքանիշերի ներքո։

Հետազոտություն

2015 թվականի սեպտեմբերի դրությամբ նիտազոքսանիդը անցել է գրիպի բուժման երրորդ փուլի կլինիկական փորձարկումներ՝ գրիպ վիրուսի ենթատեսակների լայն շրջանակի վրա արգելակող ազդեցության և օսելտամիվիրի նման նեյրամինիդազի ինհիբիտորներին դիմացկուն գրիպի վիրուսների դեմ արդյունավետության պատճառով^[19]։ Նիտազոքսանիդը հետազոտվում է նաև որպես պոտենցիալ բուժում COVID-19-ի^[20], քրոնիկ հեպատիտ B-ի, քրոնիկ հեպատիտ C-ի, ռոտավիրուսային և նորովիրուսային գաստրոէնտերիտի բուժման համար^[21]։

Ծանոթագրություն

1. White Jr, A Clinton (2004-02). «Nitazoxanide: a new broad spectrum antiparasitic agent». Expert Review of Anti-infective Therapy (անգլերեն). 2 (1): 43–49. doi:10.1586/14787210.2.1.43. ISSN 1478-7210.
2. «DailyMed - ALINIA- nitazoxanide tablet ALINIA- nitazoxanide powder, for suspension». dailymed.nlm.nih.gov. Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 18-ին.
3. Anderson, Vanessa R.; Curran, Monique P. (2007 թ․ սեպտեմբերի 1). «Nitazoxanide». Drugs (անգլերեն). 67 (13): 1947–1967. doi:10.2165/00003495-200767130-00015. ISSN 1179-1950.
4. Korba, Brent E.; Montero, Abigail B.; Farrar, Kristine; Gaye, Karen; Mukerjee, Sampa; Ayers, Marc S.; Rossignol, Jean-François (2008 թ․ հունվարի 1). «Nitazoxanide, tizoxanide and other thiazolides are potent inhibitors of hepatitis B virus and hepatitis C virus replication». Antiviral Research. 77 (1): 56–63. doi:10.1016/j.antiviral.2007.08.005. ISSN 0166-3542.
5. Research, Center for Drug Evaluation and (2023 թ․ հուլիսի 28). «First Generic Drug Approvals». FDA (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 18-ին.
6. Prevention, CDC-Centers for Disease Control and (2020 թ․ մայիսի 20). «CDC - Blastocystis - Resources for Health Professionals». www.cdc.gov (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 18-ին.
7. Schwartz, B.S.; Mawhorter, S.D. (2013-03). «Parasitic Infections in Solid Organ Transplantation». American Journal of Transplantation (անգլերեն). 13: 280–303. doi:10.1111/ajt.12120.
8. www.semanticscholar.org https://www.semanticscholar.org/paper/Ascaris-lumbricoides:-an-overview-of-therapeutic-Hagel-Giusti/c81963c850e97926f7b12fab8b76af2dddc6f9d4. Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 18-ին. {{cite web}}: Missing or empty |title= (օգնություն)
9. Teran, Carlos G.; Teran-Escalera, Carlos N.; Villarroel, Patricia (2009-07). «Nitazoxanide vs. probiotics for the treatment of acute rotavirus diarrhea in children: a randomized, single-blind, controlled trial in Bolivian children». International journal of infectious diseases: IJID: official publication of the International Society for Infectious Diseases. 13 (4): 518–523. doi:10.1016/j.ijid.2008.09.014. ISSN 1878-3511. PMID 19070525.
10. Keeffe, Emmet B.; Rossignol, Jean-François (2009 թ․ ապրիլի 21). «Treatment of chronic viral hepatitis with nitazoxanide and second generation thiazolides». World Journal of Gastroenterology. 15 (15): 1805–1808. doi:10.3748/wjg.15.1805. ISSN 2219-2840. PMC 2670405. PMID 19370775.
11. Nikolova, Kristiana; Gluud, Christian; Grevstad, Berit; Jakobsen, Janus C. (2014 թ․ ապրիլի 6). «Nitazoxanide for chronic hepatitis C». The Cochrane Database of Systematic Reviews (4): CD009182. doi:10.1002/14651858.CD009182.pub2. ISSN 1469-493X. PMID 24706397.
12. «Nitazoxanide: MedlinePlus Drug Information». medlineplus.gov (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 18-ին.
13. Stockis, A.; Allemon, A.-M.; Bruyn, S. De; Gengler, C. (2002 թ․ մայիսի 1). «Nitazoxanide pharmacokinetics and tolerability in man using single ascending oral doses». Int. Journal of Clinical Pharmacology and Therapeutics (անգլերեն). 40 (05): 213–220. doi:10.5414/CPP40213. ISSN 0946-1965.
14. Sisson, Gary; Goodwin, Avery; Raudonikiene, Ausra; Hughes, Nicky J.; Mukhopadhyay, Asish K.; Berg, Douglas E.; Hoffman, Paul S. (2002-07). «Enzymes associated with reductive activation and action of nitazoxanide, nitrofurans, and metronidazole in Helicobacter pylori». Antimicrobial Agents and Chemotherapy. 46 (7): 2116–2123. doi:10.1128/AAC.46.7.2116-2123.2002. ISSN 0066-4804. PMID 12069963.
15. www.semanticscholar.org https://www.semanticscholar.org/paper/Update-on-Nitazoxanide:-A-Multifunctional-Agent.-Shakya-Bhat/dd168f9de1489fbe8a26b8fdff5e113559fb4088. Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 18-ին. {{cite web}}: Missing or empty |title= (օգնություն)
16. Di Santo, Nicola; Ehrisman, Jessie (2013 թ․ սեպտեմբերի 10). «Research perspective: potential role of nitazoxanide in ovarian cancer treatment. Old drug, new purpose?». Cancers. 5 (3): 1163–1176. doi:10.3390/cancers5031163. ISSN 2072-6694. PMC 3795384. PMID 24202339.
17. White, A. Clinton (2003 թ․ ապրիլի 1). «NITAZOXANIDE: AN IMPORTANT ADVANCE IN ANTI-PARASITIC THERAPY». The American Journal of Tropical Medicine and Hygiene (անգլերեն). 68 (4): 382–383. doi:10.4269/ajtmh.2003.68.382.
18. Lateef, Mohammad; Zargar, Showkat Ali; Khan, Abdul Rashid; Nazir, Muzzaffar; Shoukat, Abid (2008-01). «Successful treatment of niclosamide- and praziquantel-resistant beef tapeworm infection with nitazoxanide». International journal of infectious diseases: IJID: official publication of the International Society for Infectious Diseases. 12 (1): 80–82. doi:10.1016/j.ijid.2007.04.017. ISSN 1201-9712. PMID 17962058.
19. Li, Timothy C. M.; Chan, Martin C. W.; Lee, Nelson (2015 թ․ սեպտեմբերի 14). «Clinical Implications of Antiviral Resistance in Influenza». Viruses. 7 (9): 4929–4944. doi:10.3390/v7092850. ISSN 1999-4915. PMC 4584294. PMID 26389935.
20. Pepperrell, Toby; Pilkington, Victoria; Owen, Andrew; Wang, Junzheng; Hill, Andrew M. (2020 թ․ ապրիլի 30). «Review of safety and minimum pricing of nitazoxanide for potential treatment of COVID-19». Journal of Virus Eradication. 6 (2): 52–60. doi:10.1016/S2055-6640(20)30017-0. ISSN 2055-6640. PMC 7332204. PMID 32405422.
21. Rossignol, Jean-François (2014-10). «Nitazoxanide: a first-in-class broad-spectrum antiviral agent». Antiviral Research. 110: 94–103. doi:10.1016/j.antiviral.2014.07.014. ISSN 1872-9096. PMC 7113776. PMID 25108173.

Գրականություն

• «Parasitic infections». Am J Transplant. 4 (Suppl 10): 142–55. 2004 թ․ հոկտեմբեր. doi:10.1111/j.1600-6135.2004.00677.x. PMID 15504227. S2CID 5742723.

Արտաքին հղումներ

• «Nitazoxanide». Drug Information Portal. U.S. National Library of Medicine.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Նիտազոքսանիդ» հոդվածին։