Ուկրաինական ճգնաժամ (2008-2009)

Ուկրաինայի ՀՆԱ-ի իրական տարեկան աճի տեմպը 1990 թվականին
Ուկրաինան 2009 թվականին ՀՆԱ-ի ամենաբացասական աճ գրանցած երկրներից էր

Ուկրաինան մեծապես տուժել է համաշխարհային տնտեսական ճգնաժամի պատճառով, Համաշխարհային բանկը ակնկալում էր, որ 2009 թվականին Ուկրաինայի տնտեսությունը կկրճատվի 15%-ով, իսկ գնաճը կկազմի 16,4%[1][2]։

Ուկրաինայի ապրանքների և ծառայությունների արտաքին առևտրի դեֆիցիտը 2009 թվականի հունվարից մինչև սեպտեմբեր գնահատվել է 1,8 միլիարդ դոլար, ինչը 9,5 անգամ պակաս է 2008 թվականի նույն ժամանակահատվածի համեմատ, ապրանքների արտահանումն այդ ժամանակահատվածում կրճատվել է 48,7 %-ով՝ մինչև 27,478 միլիարդ դոլար, իսկ ներմուծումը նվազել է 53,5%-ով՝ մինչև 31,570 մլրդ դոլար։ Ծառայությունների արտահանումը կրճատվել է 23,2%-ով և կազմել 6,841 մլրդ դոլար, իսկ ներմուծումը կրճատվել է 19,9%-ով և կազմել 3,829 մլրդ դոլար (2008թ. առաջին ինն ամիսներին Ուկրաինայի արտաքին առևտրի դեֆիցիտը գնահատվել է 10,284 մլրդ դոլար, ինչը 2,7 անգամ ավելի է, քան 2007 թվականի նույն ժամանակահատվածում)։

Ըստ Զբաղվածության պետական կենտրոնի կանխատեսման՝ 2009 թվականին Ուկրաինայում գործազրկությունը ավելանալու է եռակի՝ հասնելով 9%-ի (2008թ. վերջին կար 3% գործազրկություն), ինչը կնշանակի, որ մոտ 3 միլիոն մարդ կդիմի աշխատանքի տեղավորման ծառայությունների[3]։ 2009 թվականի սեպտեմբերին գործազրկության պաշտոնական մակարդակը կազմել է 1,9%։ Ուկրաինայի բնակչության 95%-ը զգացել է ֆինանսական ճգնաժամի ազդեցությունը։ 2009 թվականի հուլիսին նրանցից 21%-ը հայտարարել է, որ «ճգնաժամը աղետալի ազդեցություն ունի իր և իր ընտանիքի վրա», իսկ 2009 թվականի հոկտեմբերին այդ ցուցանիշը նվազել է մինչև 17 %[4]։

2009 թվականի հոկտեմբերին Ուկրաինայում փաստացի տարեկան աշխատավարձը նվազել է 10,9%-ով, մինչդեռ 2008 թվականի հոկտեմբերին, ըստ Ուկրաինայի պետական վիճակագրական կոմիտեի տվյալների, տարեկան կտրվածքով այն աճել է 4,8%-ով[5]։ 2009 թվականին ուկրաինացիների իրական եկամուտները նվազել են 8,5%-ով, իսկ անվանական եկամուտներն աճել են 6,2%-ով[6]։ 2009 թվականին Ուկրաինայի տնտեսությունը կրճատվել է 15 %-ով[7]։ 2009 թվականին Տիմոշենկոյի կառավարությունը կանխատեսել էր ՀՆԱ-ի 0,4% աճ և գնաճի դանդաղում մինչև 9,5% (նաև 2009 թվականին), թեև տնտեսագետների ճնշող մեծամասնությունը այս կանխատեսումը չափազանց լավատեսական է համարել[8]։

Ուկրաինայի տնտեսությունը վերականգնվել է 2010 թվականի առաջին եռամսյակում[9][10]։

Ճգնաժամի պատճառներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վերլուծաբաններն ասում են, որ ճգնաժամի պատճառներն էին պողպատի գների անկումը, բանկային խնդիրները և 2009 թվականի հունվարին ռուսական գազի մատակարարման կրճատումը։ Այն ստիպել է հիմնական արդյունաբերություններին, ինչպիսիք են մետալուրգիան և մեքենաշինությունը, աշխատանքից ազատել աշխատողներին, իսկ իրական աշխատավարձերը սկսեցին նվազել առաջին տասնամյակի ընթացքում.[11][12]:

2008 թվականի ընթացքում ուկրաինական գրիվնան ԱՄՆ դոլարի նկատմամբ արժեզրկվել է 38%-ով, ինչը լավագույն ցուցանիշն է միայն իսլանդական կրոնի և սեյշելյան ռուփիի համեմատ[13]։ Քանի որ շատ վարկեր տրամադրվում էին դոլարով և ուկրաինացիների մեծ մասը վճարվում է գրիվնայով (ուկրաինական արժույթով), նրանք ստիպված էին դոլար գնել ցածր արժեքով, ինչի պատճառով վարկերի համար վճարում էին շատ ավելին, քան սպասում էին[14]։ 2008 թվականի դեկտեմբերից մինչև 2009 թվականի մայիսի կեսերը ուկրաինական բանկերին թույլ չի տրվել բավարարել բանկային ավանդների վաղաժամկետ դուրսբերման հարցումները։ 2009 թվականի սեպտեմբերի դրությամբ ֆինանսական վերլուծաբանները կանխատեսում են գրիվնայի վերականգնում[15]։

Ըստ Fitch-ի վարկանիշների, Դեյվիդ Հեսլամի կարծիքով «Խնդրի հիմքում ընկած է Ուկրաինայի անհետևողական մակրոտնտեսական քաղաքականության շրջանակը, քանի որ իշխանությունները նպատակ ունեն պաշտպանել փոխարժեքը՝ միաժամանակ խուսափելով հարկաբյուջետային անհրաժեշտ խստացումներից՝ ոչ դրամային ֆինանսավորման համապատասխան աղբյուրների բացակայության դեպքում»[16][17]։

2009 թվականի նոյեմբերին Ուկրաինայի էկոնոմիկայի նախարար Բոհդան Դանիլիշինը հայտարարել է, որ իր կարծիքով Ուկրաինայի Ազգային բանկի (NBU) և Նախարարների կաբինետի միջև «մշտական հակամարտությունները» և «փոխըմբռնման բացակայությունը» եղել են երկրի խորը անկման, ՀՆԱ-ի նվազման հիմնական գործոններից մեկը, հակամարտությունները ազդել են նաև Ուկրաինայի հակաճգնաժամային քաղաքականության արդյունավետության վրա։

2009 թվականի օգոստոսին և հոկտեմբերին մասնակցելով «Ո՞վ է ամենաշատ պատասխանատվությունը կրում Ուկրաինայում ստեղծված ծանր սոցիալ-տնտեսական իրավիճակի համար» հարցմանը, պատասխանող ուկրաինացիների մոտ կեսը (47%) նշել է Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յուշչենկոյին, իսկ 22%-ը մեղադրել է Ուկրաինայի վարչապետ Յուլիա Տիմոշենկոյին, մինչդեռ հարցվածների 17%-ը կարծում է, որ Գերագույն Ռադան նույնպես պատասխանատու է տնտեսական խնդիրների լուծման հարցում։

Տարեկան ճգնաժամեր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2008

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բանկերի պորտֆելներում խնդրահարույց վարկերի մասնաբաժինը մինչև 2008 թվականի դեկտեմբերի 11-ը աճել է մինչև 10,3 %-ով[18]։ Բանկերը դադարեցրել են վարկերի տրամադրումը, իսկ հաճախորդները շտապել են հանել ավանդները։ 2008 թվականի հոկտեմբերին Ուկրաինայի Ազգային բանկը ժամանակից շուտ մորատորիում է մտցրել խնդրի կարգավորման համար[12]։ Արդյունաբերական արտադրանքը 2008 թվականի նոյեմբերին նվազել է 28,6 %-ով՝ 2008 թվականի հոկտեմբերին 19,8 % նվազումից հետո։ Պողպատի արտադրությունը կրճատվել է 48,8 %-ով, նավթավերամշակման և քիմիական արտադրանքի ծավալը նվազել է 35,2 %-ով, իսկ մեքենաշինությունը՝ 38,8 %-ով։ 2008թվականի նոյեմբերին Ուկրաինայի տնտեսությունը տարեկան կտրվածքով կրճատվել է 14,4 %-ով[19]։ Վիճակագրական տվյալները ցույց են տվել, որ համախառն ներքին արդյունքի (ՀՆԱ) աճը հունվար-նոյեմբերին դանդաղել է մինչև 3,6 %՝ հունվար-հոկտեմբերի 5,8 %-ի դիմաց։ Ուկրաինայի էկոնոմիկայի նախարարությունն ակնկալում է, որ 2008 թվականին տնտեսությունը կաճի 3,5-4,0 %-ով։ Գրիվնան նույնպես կորցրել է արժեքը[20]։

Համաձայն Հորշենինի անվան կառավարման խնդիրների ինստիտուտի կողմից անցկացված հարցման (անցկացված 2008թ. նոյեմբերի 25-ից դեկտեմբերի 5-ը) հարցվածների մոտ 79%-ը տուժել է գների աճից, մոտ 29%-ը՝ աշխատավարձերի վճարման ուշացումներից[21]։ 20%-ից ավելին տուժել է աշխատավարձերի կրճատումից։ Մոտ 14,8%-ի ընտանիքներում ինչ-որ մեկը կորցրել է աշխատանքը, իսկ մոտ 6%-ն ասել է, որ իրենց ձեռնարկությունը փակվել է։ Հարցվածների ընդհանուր 90,8%-ը նկարագրել է իրենց ֆինանսական վիճակը որպես «երկու ծայրը ծայրին հասցնող», իսկ 83,1%-ն ասել է, որ սննդի համար փողի պակաս ունի։ Ուկրաինացիների միայն 2,4%-ն է ասել, որ իրենց ընդհանրապես չի տուժել տնտեսական ճգնաժամից[22]։

2008 թվականի դեկտեմբերի կեսերին Արժույթի միջազգային հիմնադրամը (ԱՄՀ) 2009 թվականին Ուկրաինայի ՀՆԱ-ի կանխատեսումը 2,5% աճի տեմպը կանխատեսել է 5% անկում, նույն օրը Նախարարների կաբինետը 2009 թվականի 6%-ից ՀՆԱ-ի աճը կանխատեսել է մինչև 0,4%[23][24]։

2008 թվականի նոյեմբերին ԱՄՀ-ն հավանություն է տվել Ուկրաինային 16,5 միլիարդ դոլարի չափով տրամադրվող վարկային ծրագրին։ Երկրորդը՝ 1,87 միլիարդ դոլար արժողությամբ կարող է տրվել 2009 թվականի փետրվարին[25][26]։

2008 թվականի նոյեմբերին գործազրկության պաշտոնական մակարդակն աճել է 0,4 %-ով՝ հասնելով 2,3-ի (նախկինում՝ 1,9 % սեպտեմբերին), պետական վիճակագրական կոմիտեն հայտնել է, որ 2008 թվականի դեկտեմբերի 1-ի դրությամբ գրանցել է 640,000 գործազուրկ[27]։

2009

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ուկրաինայի բանկային համակարգը ըստ Կենտրոնական բանկի 2009 թվականի ապրիլի 22-ի հաշվետվության՝ 2009 թվականի առաջին եռամսյակում գրանցել է 27 միլիարդի (909 միլիոն դոլար) վնաս՝ մեկ տարի առաջվա նույն ժամանակահատվածի 2,1 միլիարդ շահույթի համեմատ։ 2009 թվականի ապրիլին ԱՄՀ-ն կանխատեսում էր Ուկրաինայի տնտեսության 8.0%-ով կրճատում, իսկ 2010 թվականին՝ 1.0%-ով աճ[28]։ 2009 թվականի ապրիլի կեսերին Ուկրաինայում ԱՄՀ առաքելության ղեկավար Ջեյլա Փազարբասիօղլուն հայտարարել է, որ կան մի շարք հուսադրող նշաններ, որ Ուկրաինայի տնտեսությունը սկսել է հարմարվել համաշխարհային ճգնաժամին։ Ըստ Dragon Capital-ի վերլուծաբան Օլենա Բելանի, «դա լավ ազդանշան է ներդրողների համար, այն ցույց է տալիս, որ Ուկրաինան հակաճգնաժամային միջոցներ է ձեռնարկում և տնտեսական իրավիճակը վերահսկելի է 2009 թվականի առաջին կիսամյակում[29]։

2009 թվականի մայիսի 18-ին Ուկրաինայի պետական վիճակագրական կոմիտեն զեկուցել է, որ 2009 թվականի առաջին եռամսյակում Ուկրաինայի արտաքին առևտրի դեֆիցիտը գնահատվել է 419,7 միլիոն դոլար, ինչը 9 անգամ պակաս է նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի համեմատ[30][31]։

2009 թվականի հունիսի սկզբին ուկրաինական պետությունը դարձել է Ukrahzbank-ի (84,21% 3,2 մլրդ UAH ներդրումից հետո), Rodovid Bank-ի (99,97% 2,809 մլրդ ներդրումից հետո) և Bank Kyiv-ի (99,93% 3,563 մլրդ UAH ներդրումից հետո) փաստացի սեփականատերը[32]։

2009 թվականի հունվար-օգոստոս ամիսներին Ուկրաինայի արդյունաբերական արտադրանքը կրճատվել է 29,6%-ով 2008 թվականի նույն ժամանակահատվածի համեմատ։ 2009 թվականի հուլիսին Ուկրաինայի արդյունաբերական արտադրանքի աճը դանդաղել է մինչև 26,7%՝ 2008 թվականի հուլիսի 27,5% ցուցանիշի համեմատ[33]։

2009 թվականի սեպտեմբերի 17-ին Համաշխարհային բանկը հաստատել է Ուկրաինային 400 միլիոն դոլարի վարկի տրամադրման ծրագիրը[34]։

Ըստ FOM-Ukraine-ի 2009 թվականի սեպտեմբեր և հոկտեմբեր ամիսներին անցկացված հասարակական կարծիքի հարցման՝ հարցվածների 46,2%-ը կարծում է, որ երկրում տնտեսական իրավիճակը կվատթարանա առաջիկա մի քանի ամիսների ընթացքում, մինչդեռ 35%-ը նշել է, որ Ուկրաինայում տնտեսական իրավիճակը կմնա անփոփոխ, իսկ 8%-ը կարծում էր, որ իրավիճակը կբարելավվի[33]։

2009 թվականի նոյեմբերի 1-ին Արժույթի միջազգային հիմնադրամը նախազգուշացրել է, որ կարող է կրճատել Ուկրաինային տրամադրվող ֆինանսական օգնությունը. ԱՄՀ-ի գործադիր տնօրեն Դոմինիկ Ստրոս-Կանը հայտարարել է, որ «շատ անհանգստացած է» նախագահ Վիկտոր Յուշչենկոյի՝ աշխատավարձերի և կենսաթոշակների բարձրացման մասին օրինագիծ ստորագրելու որոշումից[35]։

2009 թականի նոյեմբերի վերջին Ուկրաինայի Ազգային բանկի փոխնահանգապետի պաշտոնակատար Վասիլ Պասիչնիկը կանխատեսել է, որ Ուկրաինայի բանկային հատվածում զանգվածային սնանկացումներ չեն լինի[35]։

2010

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ուկրաինայի ընդհանուր արտաքին պարտքը (պետական և կորպորատիվ) 2010 թվականի մարտին հասել էր 912,563 միլիարդ Գրիվնայի՝ ՀՆԱ-ի 93,5%-ին[36]։

2010 թվականի մարտի 18-ին Ուկրաինայի Ազգային բանկը հայտարարել է, որ Ուկրաինայի ընդհանուր արտաքին պարտքը 2009 թվականին աճել է 2,3%-ով՝ մինչև 103,973 մլրդ դոլար և իրատեսական համարել ՀՆԱ-ի 4% աճ` 2010 թվականի նույն օրվա համար[36]։

Ուկրաինայի տնտեսությունը վերականգնվել է 2010 թվականի առաջին եռամսյակում` համաշխարհային տնտեսության սպասվածից ավելի ուժեղ աճի շնորհիվ, որը պայմանավորված է հիմնականում զարգացող Ասիայի և Լատինական Ամերիկայի 2010 թվականի բյուջեի մասին օրենքով հաստատված բնակչությանն ավելի մեծ սոցիալական տրանսֆերտների և ներկրվող ապրանքների ցածր գնի հաշվին[37][38]։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ Ukraine's economy 'to shrink 15%', BBC News (16 July 2009)
  2. ↑ World Bank worsens outlook for fall in Ukraine's GDP to 9%, and inflation to 16.4% Արխիվացված 2009-06-11 Wayback Machine, Interfax-Ukraine (7 April 2009)
  3. ↑ Ukrainians blame Yuschenko and Tymoshenko for creating economic mess, Kyiv Post (20 October 2009)
  4. ↑ Deficit of Ukraine's foreign trade in goods and services shrinks by 9.5 times in nine months, Kyiv Post (17 November 2009)
  5. ↑ Ukrainian unemployment to triple in 2009 – employment official, Interfax-Ukraine (17 February 2009)
  6. ↑ Ukrainians real incomes in 2009 down 8.5%, nominal income up 6.2%, Kyiv Post (1 April 2010)
  7. ↑ Actual year-on-year wages in Ukraine 11% down in September 2009, Kyiv Post (27 November 2009)
  8. ↑ Official level of unemployment in September falls by 0.1 percentage points to 1.9 percent, Kyiv Post (15 October 2009)
  9. ↑ Ukraine agrees budget with IMF, funding seen from May, Kyiv Post (2 April 2010)
  10. ↑ Ukraine - Macroeconomic situation - April 2010, UNIAN (19 May 2010)
  11. ↑ Trade in Ukraine hryvnia drying up amid crisis, UNIAN (19 December 2008)
  12. ↑ 12,0 12,1 Hard Times for Ukrainian Banks, Central Bank Chairman Under Fire, The Jamestown Foundation (17 December 2008)
  13. ↑ Ukraine's economy 'to shrink 9%', BBC News (7 April 2009 )
  14. ↑ Central bank cancels moratorium on early withdrawal of deposits, UNIAN (18 May 2009). Accessed 2009-05-18. Archived 2009-06-02.
  15. ↑ Ukraine's Hryvnia to Rally from Slump, Nomura Says, Bloomberg L.P. (14 September 2009)
  16. ↑ Economy minister: Permanent conflicts between NBU and Cabinet contribute to deep fall of GDP in 2009, Kyiv Post (21 November 2009)
  17. ↑ Economy Minister insists government get involved in NBU's activity, Kyiv Post (23 November 2009)
  18. ↑ Official Unemployment Rate Increases By 0.4 Percentage Points To 2.3% In November Արխիվացված 2012-07-03 archive.today, Ukrainian News Agency (18 December 2008)
  19. ↑ Ukraine's November industrial output falls 28.6%, UNIAN (12-12-2008)
  20. ↑ IMF Lowers Forecast For Ukraine's 2009 GDP Growth Rate From 2.5% To -5% Արխիվացված 2012-07-03 archive.today, Ukrainian News Agency (17 December 2008)
  21. ↑ Head of IMF's Resident Representative Office in Ukraine to change his job, Interfax-Ukraine (17 December 2008)
  22. ↑ Ukraine economy shrinks 14.4 pct yr/yr in Nov '08, UNIAN (16-12-2008)
  23. ↑ Hryvnia's value tumbled to 9.6 to U.S. dollar, UNIAN (17 December 2008)
  24. ↑ Poroshenko Admits Reviewing Of IMF-Signed Memorandum Արխիվացված 2012-07-03 archive.today, Ukrainian News Agency (8 February 2009)
  25. ↑ Ukrainians pessimistic about their perspectives – poll, UNIAN (17 December 2008)
  26. ↑ Cabinet Worsens GDP Growth Forecast To 0.4% From 6% For 2009 Արխիվացված 2012-07-03 archive.today, Ukrainian News Agency (17 December 2008)
  27. ↑ Economic crisis hits most Ukrainians, survey shows, Interfax-Ukraine (17 December 2008)
  28. ↑ CORRECTED - Ukraine banks record $909 mln losses Q1-C.Bank, Reuters (22 April 2009)
  29. ↑ Ukraine economy to shrink 8.0 pct this year –IMF, UNIAN (23 April 2009)
  30. ↑ IMF agrees new loan for Ukraine, BBC News, (17 April 2009)
  31. ↑ Investor Unfriendly, Kyiv Post (8 October 2009)
  32. ↑ Deficit of Ukraine's foreign trade in 1Q shrinks by nine times - statistics, Interfax-Ukraine (18 May 2009). Accessed 2009-05-18. Archived 2009-06-02.
  33. ↑ 33,0 33,1 Cabinet Endorses Recapitalization Of Ukrhazbank, Kyiv Bank, Rodovid Bank Արխիվացված 2012-09-14 archive.today, Ukrainian News Agency (10 June 2009)
  34. ↑ Central bank forecasts no mass bankruptcies in Ukrainian banking sector, Kyiv Post (23 November 2009)
  35. ↑ 35,0 35,1 Ukraine's industrial output falls 23.3% in August, says statistics committee, Interfax-Ukraine (16 September 2009). Accessed 2009-09-22. Archived 2009-09-26.
  36. ↑ 36,0 36,1 Ukraine's gross foreign debt reaches 93.5% of gross domestic product, Kyiv Post (17 March 2010)
  37. ↑ Ukraine's external debt up 2.3% in 2009 - National Bank, Kyiv Post (18 March 2010)
  38. ↑ National Bank of Ukraine considers 4% GDP growth realistic for 20, Kyiv Post (18 March 2010)

Տես նաև

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]