Պեկինի պատմություն

Պեկին

Պեկինի պատմություն, Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետության մայրաքաղաք Պեկիննի պատմությունը հին ու հարուստ պատմություն է^[1][2]։

Նախապատմական ժամանակներ

Պեկինի կենտրոնական ենթակայության քաղաքի տարածքում բնակվող հոմինիդների ամենավաղ մնացորդները հայտնաբերվել են Ֆանշանի շրջանի Չժոկոուդյան գյուղի մոտակայքում գտնվող Լունգուշան լեռան քարանձավում։ Այնտեղ 1930-ական թվականներին հայտնաբերվել է սինանթրոպոսի ոսկորներ՝ Homo erectus տեսակի ներկայացուցիչներ, որոնք այս վայրերում ապրել են 230-ից 77 հազար տարի առաջ։

Քարանձավներում հայտնաբերվել են նաև Homo sapiens տեսակի ներկայացուցիչների հետքեր, որոնք այս մասերում ապրել են պալեոլիթի ժամանակաշրջանում՝ 27-ից 10 հազար տարի առաջ ընկած ժամանակահատվածում^[3]։ Պեկինի շրջակայքի հարթավայրերում հնէաբանները հայտնաբերել են նեոլիթյան ժամանակաշրջանի բնակավայրերի մնացորդներ, ինչը ցույց է տվել, որ արդեն 6-7 հազար տարի առաջ մարդիկ այս վայրերում զբաղվել են գյուղատնտեսությամբ^[4]։

Չինական պետականության սկիզբ

Պատմական տարեգրություններում Պեկինի առաջին հիշատակությունները կապված է եղել մ.թ.ա. 11-րդ դարի իրադարձությունների հետ, երբ Չժոու տոհմը տապալել է Շան պետությանը։ Սիմա Ցյանը «Պատմական գրություններում» գրել է.

Շաո-գուն Շին նույն ընտանիքից էր, ինչ Չժուի տան հիմնադիրը և կրել է Ցզի ազգանունը։ Չժու-Ու-վանգը, հաղթելով Յինի տիրակալ Չժոուին, Շաո-գունին շնորհել է հողեր Հյուսիսային Յանում։ - Սիմա Ցյան

Ժամանակակից պատմաբանները դա այսպես են մեկնաբանել․ Շին Չժո տոհմի ներկայացուցիչներից էր, Վեն-վանի հարակից ազգականն էր և կրել է «Շաո-գուն» տիտղոսը։ Ու-վանը նրան ժառանգություն է հատկացրել Չժոուի հյուսիսում^[5]), որպեսզի նա ծածկեր կենտրոնական հողերը բարբարոսների արշավանքներից։ Քանի որ հյուսիսից այս հողերը սահմանափակված էին Յանշանի լեռներով, լեռների անունն ու ամբողջ տարածքը սկսել են կոչվել «Յան»։

Յանի թագավորության մայրաքաղաք դարձել է Ցզի քաղաքը, որը գտնվել է ժամանակակից Պեկինի հարավարևմտյան մասում՝ Սյուանյու և Ֆենտայյի շրջանների տարածքում։ Սկզբնապես դա առանձին քաղաք-պետություն էր (Կոնֆուցիոսը նշում է, որ Ցզին կառավարիչները Հուան-դի հետնորդներն էին), բայց մ.թ.ա. 9–8-րդ դարերում Յանը կլանվել է և դարձել նրա մայրաքաղաքը. ավելի վաղ մայրաքաղաք Յանը տեղակայվել է ժամանակակից Ֆանշան շրջանի տարածքում գտնվող Լիուլիհե քաղաքում գտնվող Դունցզյալին գյուղի տարածքում (հենց այնտեղ էլ հայտնաբերվել են պարսպապատ բնակավայրի մնացորդներ և շուրջ 200 ազնվականների գերեզմաններ)։ Այս պատճառներից ելնելով՝ Պեկինը հաճախ պատկերավոր կերպով անվանվել են Յանցզին։ Ինչպես Պեկինի հետագա կառավարիչները, Յանի թագավորությունը միշտ գտնվել է հյուսիսային տափաստաններից քոչվորների հարձակման սպառնալիքի տակ, ուստի իր հյուսիսային սահմանների երկայնքով կառուցել են պաշտպանական կառույցներ։

Մ.թ.ա. 3-րդ դարում Յանի թագավորությունը կործանվել է Ցին թագավորության կողմից, որը ձևավորել է Չինաստանի պատմության մեջ առաջին կենտրոնացված կայսրությունը։

Չինական առաջին կայսրություն

Ցին կայսրության ձևավորմամբ՝ Ցզին քաղաքը դարձել է պարզապես գավառական քաղաք դրա հյուսիսային սահմանի մոտակայքում։ Ցինը խիստ կենտրոնացված պետություն է եղել, և վարչատարածքային բաժանման շրջանակներում այն բաժանվել է 48 կոմսությունների, որոնցից երկուսը գտնվել են Պեկինի կենտրոնական ենթակայության ժամանակակից քաղաքի տարածքում։ Ցզինը դարձել է Գուանյանի մայրաքաղաք, իսկ ավելի հյուսիս՝ ներկայիս Միյուն շրջանի տարածքում, ստեղծվել է Յույան շրջանը։

Ցին կայսրություն կարճ կյանք է ունեցել, և շուտով փոխարինվել է Հան կայսրությամբ։ Սկզբում կենտրոնացվածության կապերը թուլացել են, և Ցին քաղաքը դարձել է Գուանգյան նահանգի ավատակալվածք, բայց մ.թ.ա. 106 թվականին կայսր Ու-դին կայսրության տարածքը բաժանել են 13 չժոու-շրջանների, իսկ Ցզին դարձել է Յուչժոու շրջանի մայրաքաղաք։

Երեք թագավորությունների դարաշրջանում, երբ Չինաստանի տարածքում մեկ պետության փոխարեն ստեղծվել է միանգամից երեքը, Հանի 13 շրջաններից 10-ը (ներառյալ Յուչժոուն) անցել են Վեյի թագավորությանը։ Հետագայում, երբ Չինաստանը վերամիավորվել է՝ կազմավորելով Ցզին պետությունը, Ցզին կորցրել է իր տարածաշրջանային կենտրոնի կարգավիճակը (Յուչժոուի վարչական կենտրոնը դարձել է Հեբեյ նահանգի ժամանակակից Չժոսյանը)։ Այս ժամանակահատվածում Սիշան լեռներում կառուցվել է Տանչժե բուդդայական տաճարային համալիրը։

Չինաստանը վերամիավորած Սույ կայսրությունը 612 թվականին պատերազմ է սկսել կորեական պետությունների հետ։ Զորք և պարեն մատակարարելու համար Յան-դին կայսրը կառուցել է ջրանցքների ցանց, որը Յուչժոուն կապել է Հյուսիսչինական դաշտի հետ։ Այս պատերազմները շարունակվել են Սույ կայսրությանը փոխարինած Թան կայսրության կողմից։ Ի հիշատակ այս պատերազմների զոհերի՝ Տայցզուն կայսրը կառուցել է Ֆայուան տաճարը Յուչժոուից 3 կմ հարավ-արևելք։

Թան կայսրության օրոք Չինաստանը բաժանվել է 10 նահանգի, ուստի շրջանների կարգավիճակն իջեցվել է։ Սկզբնական շրջանում Թան կայսրությունում եղել է 358 շրջան, որոնցից մեկը Յուչժոուն էր։ 742 թվականին Յուչժոուն կարճ ժամանակով վերանվանվել է Ֆանյանի շրջան, բայց արդեն 758 թվականին այն վերագտել է իր հին անունը։ Սկսած 710 թվականից՝ սահմանամերձ շրջաններում, քոչվորների արշավանքներից պաշտպանվելու համար, սկսել են գեներալ-նահանգապետություններ հիմնել, որոնց ղեկավար է նշանակվել ցզեդուշին։ Յուչժոուն դարձել է Ֆանյան ցզեդուշիի նստավայրը, որը պետք է պաշտպաներ Թան կայսրությունը սիից և կիդաններից։ 755 թվականին Յուչժոուում ապստամբել է ցզեդուշի Ան Լուշանը։ Ան Լուշանի ապստամբությունը դարձել է ամենամեծ զինված բախումներից մեկը մարդկության պատմության մեջ զոհերի քանակի առումով։ Տասնամյա ապստամբությունը լրջորեն թուլացրել է Թան կայսրությունը և կիդանների համար ճանապարհ է հարթել դեպի հյուսիսային Չինաստան, ինչն ի վերջո հանգեցրել է Պեկինի վերելքին^[6]։

10-րդ դարի սկզբին Թան կայսրությունը փլուզվել է, դրանից հետո Չինաստանում սկսվել է հինգ դինաստիաների և տասը թագավորությունների դարաշրջանը։ Այդ ժամանակ Չինաստանի հյուսիսում տոհմերը փոխարինել են միմյանց՝ իշխելով ընդամենը մի քանի տարի։ 923 թվականին շատո թուրքերը հիմնադրել են Ուշ Թան պետությունը, որն իր հզորության գագաթնակետին տիրապետել է գրեթե ողջ Հյուսիսային Չինաստանին։ 936 թվականին հրամանատար Շի Ցզինտանը որոշել է ըմբոստանալ, միևնույն ժամանակ օգնության խնդրանքով դիմել է կիդաններին։ Օգնության համար կիդանները տարածքային զիջումներ են պահանջել։ Երբ Շի Ցզինտանը հռչակվել է Ուշ Ցզին պետության հիմնադրումը, նա աջակցության համար կիդաններին ստիպված է եղել հանձնել տասնվեց շրջան (ներառյալ Յուչժոուն)։

Ծանոթագրություններ

1. Steve Luck (1998 թ․ հոկտեմբերի 22). Oxford's American Desk Encyclopedia. Oxford University Press US. էջ 89. ISBN 0-19-521465-X. «A settlement since c. 1000 BC, Beijing served as China's capital from 1421 to 1911.»
2. Ashok K. Dutt (1994). The Asian city: processes of development, characteristics, and planning. Springer. էջ 41. ISBN 0-7923-3135-4. «Beijing is the quintessential example of traditional Chinese city. Beijing's earliest period of recorded settlement dates back to about 1045 BC.»
3. (Chinese) "北京王府井古人类文化遗址博物馆" Արխիվացված 2016-03-04 Wayback Machine Retrieved Aug. 23, 2011
4. (Chinese) 北京历史的开端-原始聚落的产生和发展 Beijing Municipal Administration of Cultural Heritage Արխիվացված 2013-12-31 Wayback Machine 200-09-01
5. Описание Пекина на сайте abirus.ru
6. Ratchnevsky, Paul (1993 թ․ դեկտեմբերի 8). «Genghis Khan: His Life and Legacy» (անգլերեն). Wiley. Վերցված է 2020 թ․ հոկտեմբերի 29-ին.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Պեկինի պատմություն» հոդվածին։