Ռիչարդ Նելսոն Ֆրայ

Ռիչարդ Նելսոն Ֆրայ
անգլ.՝ Richard Nelson Frye
Դիմանկար
Ծնվել էհունվարի 10, 1920(1920-01-10)[1][2][3][…] կամ 1920[4]
ԾննդավայրԲիրմինգհեմ
Մահացել էմարտի 27, 2014(2014-03-27)[1][3] կամ 2014[4]
Մահվան վայրԲոստոն, ԱՄՆ
Քաղաքացիություն ԱՄՆ և  Շվեդիա
Մայրենի լեզուանգլերեն
ԿրթությունՀարվարդի համալսարան[5] և Ուրբանա-Շամպեյնի Իլինոյսի համալսարան[5]
Գիտական աստիճանգիտությունների դոկտոր
Մասնագիտությունլեզվաբան, իրանագետ և համալսարանի դասախոս
ԱշխատավայրՀարվարդի համալսարան, Ռազմավարական ծառայությունների գրասենյակ, Համբուրգի համալսարան և Ֆրանկֆուրտի Գյոթեի անվան համալսարան
ԱմուսինEden Naby?
Պարգևներ և
մրցանակներ
ԱնդամությունԳերմանիայի հնագիտական ինստիտուտ և Արվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիա
 Richard Nelson Frye Վիքիպահեստում

Ռիչարդ Նելսոն Ֆրայ (հունվարի 10, 1920(1920-01-10)[1][2][3][…] կամ 1920[4], Բիրմինգհեմ - մարտի 27, 2014(2014-03-27)[1][3] կամ 2014[4], Բոստոն, ԱՄՆ), եղել է իրանյան և կենտրոնաասիական հետազոտող, նաև Արա Հանի Հարվարդի համալսարանի իրանյան հետազոտությունների վաստակավոր պրոֆեսոր Studies at[6][7]։ Նրա մասնագիտական հետաքրքրությունների շրջանակը եղել է Իրանի և Կենտրոնական Ասիայի պատմության ուսումնասիրությունը մինչև 1000 թվականը։

Ծնվել է Բիրմինգհեմում (Ալաբամա)` վտարանդիների ընտանիքում։ Նա ուներ չորս երեխա։ Երկրորդն ամուսնացել էր իրանա-ամերիկյան գիտնական Իդեն Նաբիի հետ, որը դասավանդում էր Կոլումբիայի համալսարանում։ Ֆրայը ազատ խոսում էր անգլերեն, գերմաներեն, արաբերեն, պարսկերեն, ֆրանսերեն, ուզբեկերեն և թուրքերեն[8]։

Նա հիմնականում հայտնի է Իրանի մասին իր ուսումնասիրություններով (իրանի ժողովուրդների, իրանական Կենտրոնական Ասիայի), Ավեստայի, Սոգդիան և իրանական այլ լեզուների և բարբառների մասին ունեցած գիտելիքներով)։

Ամենաշատը հայտնի է Իրանի, իրանցիների, իրանական Կենտրոնական Ասիայի մասին աշխատություններով։ Նրա հետազոտությունների ծավալը շատ մեծ է և ներառում է Բյուզանդիան, Կովկասը և Օսմանյան կայսրությանն պատմությունը։ Հետազոտությունները վերաբերում են Արևելյան Թուրքմենստանին, Ասորեստանին և ասորական ժողովուրդներին, հին և միջնադարյան արաբական արվեստին, իսլամական արվեստին, սուֆիզմին, չինական և ճապոնական հնագիտությանը, նաև տարբեր իրանական և ոչ իրանական լեզուներին (պարթևերեն, սոգդիերեն, Խորաներեն լեզու, բակտրերեն, նոր պարսկերեն, արաբերեն, թուրքերեն և նույնիսկ չինարեն, բացի հետազոտվող լեզուներից, ներառյալ ֆրանսերենը, գերմաներենը, իտալերենը և ռուսերենը[9]։

Վաղ կյանքը և կարիերան

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ֆրայը ծնվել է Բիրմինգամում` Ալաբամայում։ Սկզբում նա սովորել է Իլիոնի համալսարանում, որտեղ 1939 թվականին ստացել է պատմության և փիլիսոփայության բակալավրի աստիճան։ Նա 1940 թվականին Հարվարդի համալսարանում ստացել է մագիստրոսի աստիճան, իսկ 1946 թվականին՝ փիլիսոփայության դոկտորի աստիճան (Փոքր Ասիայի պատմությամբ)։

Ֆրայը Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ կատարել է ստրատեգիական նշանակություն ունեցող ծառայություն։ Նա գտնվել է Աֆղանստանում և ճանապարհորդել է Մերձավոր Արևելքում, Կենտրոնական Ասիայում և Հարավային Ասիայում։ 1948 թվականին այցելել է Սար Մասհադ, և առաջին եվրոպացին է, որ գտել է դամբարան և հաղորդել Գուր -է-Դոխտարում գոյություն ունեցող դամբարանի մասին։ Նրա անվանումը (պարսկերերեն լեզվով նշանակում է Կույսերի գերեզման։

Նելսոն Ֆրայը վերադառնում է Հարվարդ, որպեսզի դասավանդի։ 1948-1990 թվական ները նա եղել է Հարվարդի ֆակուլտետի անդամ, հետո դարձել է Հարվարդի համալսարանի պրոֆեսոր, հրավիրված դասախոս և գիտնական։

Ֆրայը պարսկական մշակույթի կողմնակից

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գավան Հաուզ, որտեղ հիմադրվել է նշանավոր Շիրազի համալսարանի Ասիական ինստիտուտը։ Ֆրայը գլխավորել է ինստիտուտը 1969-1974 թվականը

Նելսոն Ֆրայը զգացել է, որ պարսկական քաղաքակրթությունը չի գնահատվում այլ մուսուլմանների կողմից, հատկապես` արաբների։ Նա գրում է.

Արաբները այլևս չեն հասկանում Իրանի և պարսկերենի դերը իսլամական մշակույթի ձևավորման գործում։ Հավանաբար նրանք ուզում են մոռանալ անցյալը, դրա համար էլ հեռացնում են իրենցից իրենց հոգևորը` բարոյական և մշակութային էությունը` առանց հետևելու անցյալին և ողջամտորեն հարգելու այն։ Առանց դրա կայունության և զարգացման քիչ հնարավորություն կա

1953 թվականի օգոստոսին Մուսադեղի անկումից ոչ շատ առաջ, ականավոր իրանցի լեզվաբան Ալի Աքբար Դեխոդան Ֆրային տվել է "Irandoost" (նշանակում է Իրանի բարեկամ) կոչումը[10]։

Ֆրայը կողմնակից էր ժամանակակից ասուրացիների և հին մեսոպատամցիների (Միջագետքի բնակիչներ) միջև գոյություն ունեցող պատմական ժառանգական կապին[11]։

2004 թվականի հունիսի 27 ին տեղի է ունեցել արարողություն` նվիրված իրանյան հետազոտությունների բնագավառում պրոֆեսոր Ֆրայի ներդրման վաթսունամյա վաստակին` պարսկական լեզվով հետազոտական աշխատանքին և Իրանի պատմության ու մշակույթի վերաբերյալ ներդրմանը։

Մատենագիտություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • The Near East and the Great Powers, Harvard University Press, 1951
  • Iran, George Allen and Unwin, London, 1960
  • The Heritage of Persia: The pre-Islamic History of One of the World's Great Civilizations, World Publishing Company, New York, 1963. Reprinted by Mazda Publishers, 2004. www.mazdapublishers.com
  • Bukhara: The Medieval Achievement, University of Oklahoma Press, 1965. Reprinted by Mazda Publishers, 1997. www.mazdapublishers.com
  • The Histories of Nishapur, Harvard University Press, (Harvard Oriental Series, 45) 1965
  • Corpus Inscriptionum Iranicarum, vol. III, Dura-Europos, London, 1968
  • Persia (3rd edition) Allen and Unwin, London, 1969
  • The United States and Turkey and Iran, Archon Books, 1971
  • Sasanian Remains from Qasr-i Abu Nasr. Seals, Sealings, and Coins, Harvard University Press, 1973
  • Neue Methodologie in der Iranistik, Wiesbaden, 1974
  • The Golden Age Of Persia: The Arabs in the East, Weidenfeld & Nicolson, London, 1988
  • The heritage of Central Asia from antiquity to the Turkish expansion Markus Wiener, Princeton, 1996
  • Notes on the Early Coinage of Transoxania; Numismatic Notes, 113, American Numismatic Association, New York
  • Greater Iran, Mazda Publishers, 2005, 1-56859-177-2
  • Ibn Fadlan's Journey To Russia, 2005, Markus Wiener Publisher, 1-55876-366-X

Տես նաև

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ուրիշ նշանավոր իրանագետ գիտնականներ
Մեհրդադ Բահար
Մերի Բոյսե
Ռոման Գրիսման
Միքայել Ռոաֆ
Ջեյմս Ռ.Ռուսել
Էրիխ Շմիդտ(հնէաբան)
Ալիրեզա Շափուր Շահբազ
Դավիդ Սթրոնաչ
Ահմադ Թաֆազոլի
Եհսան Յարշաթեր
Աբդուլհուսեյն Զարինկուբ

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  2. ↑ 2,0 2,1 Սոլոմոն Գուգենհայմի թանգարան — 1937.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 AlKindi (Դոմինիկյան Արևելագիտության ինստիտուտի առցանց կատալոգ)
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ
  5. ↑ 5,0 5,1 https://nelc.ucla.edu/iranian/richard-r-frye-memorium/
  6. ↑ http://www.fas.harvard.edu/~turkish/relfaculty.html Richard Nelson Frye, Aga Khan Professor of Iranian-Emeritus Near Eastern Languages & Civilizations
  7. ↑ http://www.fas.harvard.edu/~iohp/frye.html
  8. ↑ Greater Iran, Mazda Publishers, 2005. 1-56859-177-2
  9. ↑ Yarshater, Ehsan (2014 թ․ մարտի 31). «Richard Nelson Frye (January 10,1920 – March 27, 2014)». Encyclopædia Iranica. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 20-ին.
  10. ↑ Greater Iran, Mazda Publishers, 2005. 1-56859-177-2 p. 142
  11. ↑ http://www.aina.org/articles/frye.pdf

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ռիչարդ Նելսոն Ֆրայ» հոդվածին։
 ⛭