Սպիրու Հարեթ

Սպիրու Հարեթ
ռումիներեն՝ Spiru Haret
Ծնվել էփետրվարի 15, 1851(1851-02-15)[1][2]
Յաշ, Մոլդովական իշխանություն
Մահացել էդեկտեմբերի 17, 1912(1912-12-17)[1][2] (61 տարեկան)
Բուխարեստ, Ռումինիա
ԳերեզմանԲելլու գերեզմանատուն
Բնակության վայր(եր)Ռումինիա
Քաղաքացիություն Ռումինիա
Մասնագիտությունմաթեմատիկոս, ֆիզիկոս, աստղագետ, սոցիոլոգ, քաղաքական գործիչ և գրող
Հաստատություն(ներ)Բուխարեստի համալսարան և Ministry of Education of Romania?
Գործունեության ոլորտաստղագիտություն և մաթեմատիկա
ԱնդամակցությունՌումինական ակադեմիա
Ալմա մատերԲուխարեստի համալսարան (1864) և Փարիզի համալսարան (1874)
Կոչումպրոֆեսոր
Տիրապետում է լեզուներինռումիներեն
Գիտական ղեկավարՎիկտոր Պյուիզե[3]
 Spiru Haret Վիքիպահեստում

Սպիրու Կոստաքեի Հարեթ (փետրվարի 15, 1851(1851-02-15)[1][2], Յաշ, Մոլդովական իշխանություն - դեկտեմբերի 17, 1912(1912-12-17)[1][2], Բուխարեստ, Ռումինիա), ռումինահայ մաթեմատիկոս-աստղագետ, սոցիոլոգ, պետական-հասարակական գործիչ։ Ռումինիայի գիտությունների ակադեմիայի անդամ (1892 թվականից)։

Կենսագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ավարտել է Բուխարեստի համալսարանի ֆիզիկամաթեմատիկական բաժինը։ Սպիրու Հարեթը մեծ դեր է խաղացել երկրի XIX դարի վերջի XX դարի սկզբի սոցիալ-քաղաքական և մշակութային կյանքում։ 1885-1888 թվականներին եղել է լուսավորության նախարարության ընդհանուր քարտուղար, 1897-1899, 1901-1904 և 1907-1910 թվականներին Ռումինիայի դավանությունների և հանրային կրթության նախարար։ Նրա անմիջական նախաձեռնությամբ ու ղեկավարությամբ հիմնադրվել են ռումինական նոր տիպի դպրոցներ, վերակազմվել հանրային կրթությունը, ուսուցման մեթոդները և ծրագրերը («Տարեկան ընդհանուր հաշվետվություն հանրակրթական ուսման մասին» (1884 թ.), «Կրթական օրենքի նախագիծ» (1896 թ.), գյուղերում բացվել են գրադարաններ, ակումբներ, մշակույթի տներ, կոոպերատիվներ և այլն։ Նրա գրած «Եռանկյունաչափություն» դասագիրքը (1873 թ.) մոտ 75 տարի, մասնակի փոփոխություններով, դասավանդվել է Ռումինիայի դպրոցներում։ Հիմնադրվել է առաջադիմական բնույթ ունեցող մատենաշար, հանդես, լրագիր։ Հարեթն իր բացահայտ համակրանքն է արտահայտել ժողովրդական զանգվածների, հատկապես գյուղացիության նկատմամբ։ Ելնելով երկրի ագրարային վիճակից և հողային հարաբերություններից՝ առաջարկել է հողային հարցի լուծման, թեև ոչ ռացիոնալ, սակայն գյուղացիության դրությունը բարելավող եղանակներ։ Հարեթը կանխատեսում էր գյուղացիական շարժման վերելքը և դեմ էր դրանց դեմ ձեռնարկվող միջոցառումներին։ Հարեթի «Սոցիալական մեխանիկան» (ֆրանսիայում հրատարակված 1910-1911 թթ.) սոցիոլոգիան մաթեմատիկանացնելու առաջին փորձերից էր։ Հրատարակվել է Հարեթի գործերի 6 հատոր։ Նրա հուշարձանը կանգնեցված է Բուխարեստում։ Հատուկ անվանումների Լուսնի քարտեզի խառնարաններից մեկը կոչվում է Հարեթի անունով։ 1976 թվականին ՑՈԻՆԵՍԿՕ-ն նշել է նրա ծննդյան 125-ամյակը։

Երկեր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Մոլորակային ուղեծրերի մեծ առանցքների անփոխելիության մասին, ատենախոսություն, 1878։
  • Տարեկան ընդհանուր հաշվետվություն հանրակրթական ուսուցման մասին, 1884։
  • Կրթական օրենքի նախագիծ, 1896։
  • Եռանկյունաչափություն, դասագիրք, 1873։
  • Սոցիալական մեխանիկա, աշխատություն, 1910, 1911։

Տես նաև

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պատկերասրահ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Մակտյուտոր մաթեմատիկայի պատմության արխիվ — 1994.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  3. ↑ Mathematics Genealogy Project — 1997.
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սպիրու Հարեթ» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 6, էջ 303)։