Վաղաժամ սեռական հասունացում

Վաղաժամ սեռական հասունացում
Տեսակհազվագյուտ հիվանդություն և հիվանդության կարգ
Պատճառիդիոպաթիկ, գլխոիղեղի ուռուցք
ՀետևանքՍեռական բռնություն երեխաների նկատմամբ
Բժշկական մասնագիտությունՆերզատաբանություն, Գինեկոլոգիա, Անդրոլոգիա
ՀՄԴ-9259.1
ՀՄԴ-10E30.1 և E22.8
 Precocious puberty Վիքիպահեստում

Բժշկության մեջ վաղաժամ սեռական հասունացում է կոչվում ժամանակից շուտ տեղի ունեցող սեռական հասունացումը։ Դեմքերի մեծամասնությունում այս պրոցեսն ընթանում է առանց հիմքում ընկած ախտաբանության։ Վաղաժամ սեռական հասունացում ունեցող երեխաների փոքր մասի մոտ է միայն սեռահասունացումը հրահրվում հիմքում առկա հիվանդությամբ՝ գլխուղեղի ուռուցք, վնասվածք[1]։ Նույնիսկ ախտաբանության բացակայության պարագայում վաղաժամ սեռահասունացումը կարող է բացասական հետևանքներ ունենալ սոցիալական վարքագծի և ֆիզիոլոգիական զարգացման վրա (տարիքի համեմատ ավելի հասուն պահվածք, իրենցից մեծերի հետ շփման փորձեր, դեպրեսիա), նվազեցնել չափահաս տարիքում սպասվելիք հասակի պոտենցիալը և առողջական որոշ ռիսկեր ստեղծել ողջ կյանքի համար։ Կենտրոնական սեռական հասունացումը կարելի է կանգնեցնել՝ սեռական հորմոնների արտադրությունը խթանող հիպոֆիզի հորմոնների արտադրությունն ընկճելով։ Վաղաժամ սեռահասունացման հակառակ երևույթը ուշացած սեռական հասունացումն է[2][3]։

Տերմինն օգտագործվում է մի քանի տարբեր իմաստներով, որոնք սովորաբար տարբերվում են կախված համատեքստից։ Իր լայն իմաստով այն հաճախ պարզեցվում է որպես վաղ սեռահասունություն, իսկ «վաղաժամ սեռական հասունացումը», երբեմն վերաբերում է ցանկացած ֆիզիկական սեռական հորմոնի ազդեցությանը, որը ցանկացած պատճառով պայմանավորված, տեղի է ունենում սովորական տարիքից ավելի վաղ, հատկապես այն դեպքերում, երբ դիտարկվում է որպես հիվանդություն[4]։ Բժշկական տեսանկյունից վաղաժամ սեռական հասունացում է սահմանուվում, երբ աղջիկների մոտ սեռահասունացումը սկսվում է մինչև 8 տարեկանը կամ տղաների մոտ մինչև 9 տարեկանը[5]։

Պատճառներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ցայլքի մազակալումը, կրծքագեղձերի կամ սեռական օրգանների զարգացումը կարող է տեղի ունենալ բնականոն վաղաժամ հասունացման կամ հիմքում ընկած որևէ հիվանդության արդյունքում։

Կենտրոնական վաղաժամ սեռահասունացում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Եթե վաղաժամ սեռահասունացման պատճառը հնարավոր է հայտնավերել հիպոթալամուսում կամ հիպոֆիզում, այն կկոչվի կենտրոնական։ Այլ կերպ կենտրոնականը նաև անվանում են իսկական վաղաժամ սեռահասունացում[6]։

Կենտրոնական վաղաժամ սեռահասունացման պատճառներն են՝

Կենտրոնական սեռահասունացում կարող է առաջանալ նաև գլխուղեղի ուռուցքների, ինֆեկցիաների (ամենից հաճախ, հատկապես զարգացող երկրներում հանդիպում է tuberculous meningitis-ը), վնասվածքների, հիդրոցեֆալուսի և Անգելմանի համախտանիշի ժամանակ[7]։ Վաղաժամ սեռահասունացումը փոխկապակցված է ոսկրային տարիքի առաջխաղացման հետ, որը հանգեցնում է ոսկրերի էպիֆիզների աճման գոտիների վաղ փակման, նվազեցնելով երեխայի վերջնական հասակը[8]։

Ադրենոկորտիկալ օնկոցիտոման հանդիպում է հազվադեպ, հիմնականում բարորակ կամ չգործող ուռուցքների տեսքով։ Մինչև 2013 թվականը գրանցվել է միայն երեք գործող ադրենոկորտիկալ օնկոցիտոմայի դեպք։ Ադրենոկորտիկալ օնկոցիտոմա ունեցող երեխաների մոտ առաջանում է «վաղաժամ պուբարխե, կլիտորոմեգալիայով՝ շիճուկում դեհիդրոէպիանդրոստերոն սուլֆատի և տեստոստերոնի ավելացմամբ», որոնք վաղաժամ սեռական հասունացման դրսևորումներ են[9][10]։

Աղջիկների մոտ վաղաժամ սեռական հասունացումն սկսվում է մինչև 8 տարեկանը։ Պատմության մեջ արձանագրված ամենափոքր մայրը եղել է Լինա Մեդինան, ով ծննդաբերել է 5 տարեկան, 7 ամսական և 17 օրականում[11] կամ ինչպես նշված է մեկ այլ զեկույցում 6 տարեկան 5 ամսականում[12]։

Կենտրոնական վաղաժամ սեռական հասունացում (ԿՎՍ) արձանագրվել է սուպրասելլյար արախնոիդային կիստաներով որոշ հիվանդների մոտ, իսկ ազդրոսկրի գլխիկի սայթաքող հոդախախտ առաջանում է կենտրոնական վաղաժամ սեռահասունացմամբ հիվանդների մոտ՝ արագ աճի և աճի հորմոնի արտադրման փոփոխության պատճառով[13]։

Եթե վաղաժամ սեռահասունացման այլ պատճառ չի հայտնաբերվում, վաղաժամ սեռահասունացումն համարվում է իդիոպաթիկ կամ կոնստիտուցիոնալ։

Ծայրամասային վաղաժամ սեռահասունացում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երկրորդային սեռահասունացումը՝ ալյ անոմալ աղբյուրներից սեռական ստերոիդների խթանված արտադրության արդյունքում, կոչվում է ծայրամասային կամ կեղծ վաղաժամ սեռական հասունացում։ Երեխաների մոտ այն դրսևորվում է, որպես հիվանդության ծանր ձև։ Սովորաբար ախտանիշները մակերիկամների կեղևի բնածին հիպերպլազիայի հետևանք են (21-հիդրօքսիլազ ֆերմենտի կամ 11-բետա հիդրօքսիլազ ֆերմենտի անբավարարության պատճառով, առաջինն ավելի տարածված է), որն իր մեջ ներառում է, բայց չի սահմանափակվում զարկերակային հիպերտենզիայով, հիպոտենզիայով, էլեկտրոլիտային խանգարումներով, կանանց երկակի սեռական օրգանների նշաններով (աղջիկների մոտ վիրիլիզացիայի նշաններով)։ Արյան քննությամբ հայտնաբերվում է անդրոգենների բարձր քանակ, իսկ կորտիզոլի ցածր քանակություն։

Պատճառներն են՝

  • Էնդոգեն աղբյուրներից սեռական ստերոիդների արտադրություն
  • Էնդոգեն աղբյուրներից
    • Շրջակամիջավայրային էկզոգեն հորմոններ
    • Որպես մեկ այլ հիվանդության բուժում

Իզոսեքսուալ և հետերոսեքսուալ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սովորաբար վաղաժամ սեռահասունացմամբ երեխաների մոտ ֆենոտիպորեն զարգանում են երկրորդային սեռական հատկանիշներ։ Սա կոչվում է իզոսեքսուալ վաղաժամ սեռահասունացում[16]։

Որոշ դեպքերում պացիենտների մոտ կարող է հակառակ սեռին բնորոշ սեռական հատկանիշներ զարգանալ։ Օրինակ՝ տղայի մոտ կարող են կրծքագեղձեր և այլ կանացի հատկանիշներ զարգանալ, իսկ աղջիկների մոտ հակառակը՝ ձայնը հաստանալ և դեմքը մազակալել։ Սա կոչվում է հետերոսեքսուալ վաղաժամ սեռահասունացում։ Հետերոսեքսուալն ի տարբերություն իզոսեքսուալի հանդիպում է շատ հազվադեպ և հանդիսանում է արտասովոր հիվանդությունների հետևանք։ Սրա օրինակ է՝ ավելցուկ արոմատազի համախտանիշը, որը երեխաների մոտ շատ հազվադեպ հանդիպող գենետիկական հիվանդություն է, և որի ժամանակ առկա է շրջանառվող էստրոգենների չափազանց բարձր մակարդակ, որն էլ հանգեցնում է վաղաժամ սեռահասունացման զարգացման։ Այս համախտանիշի ճամանակ տղաները և աղջիկները հիպեր-ֆեմինիզացված են[16]։ Սրան ի հակառակ, հիպեր մասկուլինիզացիա և՛ տղաների, և՛ աղջիկների մոտ առաջանում է 21-հիդրօքսիլազի անբավարարությամբ պայմանավորված մակերիկամների կեղևի բնածին հիպերպլազիայի ժամանակ, որի դեպքում առկա է անդրոգենների բարձր մակարդակ։ Այսպիսով, ավելցուկ արոմատազի համախտանիշի ժամանակ վաղաժամ սեռահասունացումը աղջիկների դեպքում իզոսեքսուալ է, իսկ տղաների դեպքում՝ հետերոսեքսուալ։ Եվ հակառակը, մակերիկամների կեղևի բնածին հիպերպլազիայի ժամանակ վաղաժամ սեռահասունացումը իզոսեքսուալ է տղաների դեպքում և հետերոսեքսուալ՝ աղջիկների[փա՞ստ]։

Ուսումնասիրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թեև վաղաժամ սեռական հասունացման պատճառները դեռևս որոշ չափով պարզ չեն, այն աղջիկները, ովքեր ճարպոտ սնունդ շատ են ուտում, ֆիզիկապես ակտիվ չեն կամ ունեն ճարպակալում, շուտ հասունանալուն ավելի հակված են[17][18][19]։ Գեր աղջիկներն, ովքեր ունեն առնվազն 10կգ ավել քաշ, 80%-ով ավելի հավանական է, որ կունենան կրծքագեղձերի զարգացում մինչև 9 տարեկանը և դաշտան մինչև 12 տարեկանը (արևմուտքում դաշտանի սկսվելու միջին տարիքը 12,7 տարեկանն է)[19]։ Ի լրացում սննդակարգի և ոչ բավարար ֆիզիկական ակտիվության, էստրոգեններին նմանվող քիմիական նյութերի ազդեցությունը (հայտնի են, որպես քսենոէստրոգեններ) աղջիկների մոտ վաղաժամ սեռական հասունացման ևս մեկ հնարավոր պատճառ են։ Քսենոէստրոգեններից Բիսֆենոլ A-ն, որն հայտնաբերվում է կոշտ պլաստիկում, ապացուցված է, որ ազդում է սեռական հասունացման վրա[20]։ Մինչդեռ աղջիկ երեխաների մոտ ավելի հաճախ սեռահասունացումն սկսվում է վաղ, տղաների մոտ հակառակը՝ ավելի շատ դիտվում է ուշացած սեռական հասունացում[21][22]։ Միչիգանի համալսարանի առողջապահական համակարգի գիտնականներն ասում են, որ ԱՄՆ-ում ճարպակալում և ավելորդ քաշ ունեցող երեխաների թվի աճը կարող է նպաստել տղաների մոտ ուշացած սեռական հասունացմանը[22]։

Առնետների վրա նորածնային մելատոնին օգտագործող ուսումնասիրության արդյունքում պարզ է դարձել, որ վաղաժամ սեռական հասունացան համար կարող է պատասխանատու լինել մելատոնինի բարձր մակարդակը[23]։

Գրանցվել են իդիոպաթիկ կենտրոնական վաղաժամ սեռահասունացման ընտանեկան դեպքեր, ինչը հետազոտողներին ստիպեց ենթադրել, որ կան իդիոպաթիկ վաղաժամ սեռահասունացման գենետիկական մոդուլատորներ։ Օրինակ՝ LIN28[24][25],, LEP և LEPR գենի մուտացիաները, որոնք կոդավորում են լեպտինն ու լեպտինի ընկալիչը[26], ասոցացվում են վաղաժամ սեռահասունացան հետ։ LIN28-ի և վաղաժամ սեռահասունացման ժամանակի միջև կապը հաստատվել է փորձարարական ճանապարհով՝ in vivo, երբ պարզվել է, որ LIN28 գենի էկտոպիկ գերարտահայտմամբ մկների մոտ նախասեռահասունացումն ավելի երկար է տևում և սեռական հասունացման սկիզբը զգալի ուշանում է[27]։

Կիսպեպտինի (KISS1) և կիսպեպտինի ընկալչի ( KISS1R (հայտնի է նեև՝ GPR54)) մուտացիաները, որոնք կապված են ԳՌՀ-ի արտադրության և սեռահասունացման սկզբի հետ, ենթադրվում է, որ նույնպես հանդիսանում են վաղաժամ սեռահասունացման պատճառ[28][29]։ Այնուամենայնիվ, սա դեռևս հետազոտության վիճահարույց ոլորտ է, որոշ հետազոտողներ LIN28 և KISS1/KISS1R գեների մուտացիաների և վաղաժամ սեռահասունացման միջև ոչ մի կապ չեն գտել[30]։

MKRN3 գենը, որը մայրական լուռ գեն է, առաջին անգամ կլոնավորվել է Յունգ և համահեղ․ 1999 թվականին։ Այն տեղակայված է 15-րդ քրոմոսոմի երկար թևի վրա՝ Պրադեր-Վիլի համախտանիշի կրիտիկական ռեգիոն 2, և մինչ օրս համարվում է կենտրոնական վաղաժամ սեռահասունացման պատճառ[31]։ MKRN3 գենի մուտացիաների հայտնաբերումը, նշանակալի ներդրում է եղել վաղաժամ սեռական հասունացման մեխանիզմը ավելի լավ հասկանալու համար[32]։ MKRN3-ն կարծես գործում է, որպես արգելակ կենտրոնական հիպոթալամո-հիպոֆիզար առանցքի համար։ Հետևաբար, սպիտակուցի գենն ընկճող մուտացիաները հանգեցնում են ԳՌՀ առանցքի վաղ ակտիվացման և ֆենոտիպորեն կենտրոնական վաղաժամ սեռահասունացման առաջացման։ MKRN3 մուտացիայով երեխաները բոլորն էլ ունեն կենտրոնական վաղաժամ սեռահասունացմանը բնորոշ դասական կլինիկական նշանները, ներառյալ՝ կրծքագեղձի և ամորձիների վաղ զարգացում, ոսկրային տարիքի մեծացում և ԳՌԿ և ԼՀ հորմոնների բարձր մակարդակ[33]։

Ախտորոշում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ կրծքագեղձերի զարգացումն աղջիկների շրջանում, ցայլքի մազակալումը և՛տղաների, և՛ աղջիկների շրջանում, նախորդ սերունդների համեմատ սկսվում են ավելի վաղ[18][34][35]։ Արդյունքում 8 կամ 9 տարեկան երեխաների մոտ (հատկապես աղջիկների) սեռահասունացման «վաղ» սկիզբն այլևս չի համարվում անոմալ։ Թեև այն չի համարվում անոմալ, բայց ծնողներին կարող է վշտացնել և վտանգավոր լինել այն երեխաների համար, ովքեր ֆիզիկապես հասունանում են, բայց դեռ մտավոր հասուն չեն[36]։

Ոչ մի տարիք հստակ չի բաժանում երեխաների մոտ ընթացող նորմալ և անոմալ գործընթացները, սակայն ենթադրվում է, որ գնահատման հետևյալ տարիքային շեմերը նվազագույնի է հասցնում էական բժշկական խնդիրներ բաց թողնելու վտանգը.

  • Տղաների մոտ կրծքագեցձերի զարգացում մինչև ցայլային մազակալման ի հայտ գալը կամ ամորձիների մեծացումը։
  • Մինչև 9 տարեկան տղաների մոտ ցայլային մազակալումը կամ ամորձիների մեծացումը (գոնանդարխե)
  • Մինչև 8 տարեկան աղջիկների մոտ ցայլային մազակալումը (պուբարխե) կամ մինչև 7տարեկանների մոտ կրծքագեղձերի մեծացումը (տելարխե)
  • Մինչև 10 տարեկան աղջիկների մոտ դաշտանի սկսվելը (մենարխե)։

Բժշկական գնահատումն անհրաժեշտ է սակավաթիվ լուրջ հիվանդություններ ունեցող երեխաներին, այն երեխաներից տարբերակելու համար, ովքեր ունեն վաղաժամ սեռահասունացում՝ առանց հիմքում ընկած որևէ ախտաբանության։ Վաղաժամ սեռահասունացումը պահանջում է բժշկական գնահատում, քանի որ դա կարող է.

  • խթանել ոսկրերի վաղաժամ հասունացումը և նվազեցնել սպասվելիք վերջնական հասակը
  • ցույց տալ ուռուցքի կամ այլ լուրջ հիվանդության առկայություն
  • երեխային, հատկապես աղջիկներին դարձնել մեծահասակների սեռական հետաքրքրության առարկա[19][37][38]։

Բուժում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հնարավոր բուժման տարբերակներից մեկը բուժումն է անաստրոզոլով։ Գնոդոտրոպին ռիլիզինգ հորմոնի (ԳՌՀ) ագոնիստները՝ հիստերելին, տրիպտորելին, լեուպրորելին, հանդիսանում են բուժման մեկ այլ տարբերակ։ ԳՌՀ ոչ շարունակական արտազատումը խթանում է հիպոֆիզի կողմից ֆոլիկուլ խթանիչ հորմոնի (ՖԽՀ) և լյուտեինացնող հորմոնի (ԼՀ) արտազատումը[39]։

Կանխատեսում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վաղաժամ սեռահասունացումը կարող է աղջիկներին սեռական բռնության բարձր ռիսկի տակ դնել[19][38]։ Վաղաժամ սեռահասունացմամբ աղջիկներն ավելի հաճախ են ենթարկվում ոտնձգության, գտնվում են հոգեկան առողջության խանգարումների բարձր ռիսկի խմբում և ավելի ցածրահասակ են լինում[19][37][40]։ Գնալով ավելի շատ 8 ամյա աղջիկների մոտ է սկսում կրծքագեղձերի զարգացում, ցայլքի մազակալում, դաշտան, որը նախկինում հանդիպում էր միջինում 13 տարեկանում կամ ավելի մեծ տարիքում։ Ավրիկյան-ամերիկյան աղջիկներն ավելի հակված են վաղաժամ սեռական հասունացման[18]։

Տղաները վաղաժամ սեռահասունացման պատճառով ավելի քիչ խնդիրների են բախվում։ Տղաների մոտ վաղաժամ սեռական հասունացումը՝ սեռական հորմոնների աճի պատճառով, կարող է ուղեկցվել ագրեսիվության բարձրացմամբ[41]։ Քանի որ նրանք իրենց հասակակիցների համեմատ ավելի մեծ են երևում, բախվում են մեծահասակների նորմերին համապատասխանելու սոցիալական ճնշմանը։ Հասարակությունը նրանց դիտարկում է էմոցիոնալ առումով ավելի հասուն, չնայած նրանց ճանաչողական և սոցիալական զարգացումը դեռ հետ է մնացել ֆիզիկական զարգացումից[41]։ Հետազոտությունները ցույց են տվել, որ վաղ հասունացող տղաները ավելի հաճախ են սեռական ակտիվություն ցուցաբերում և ավելի հավանական է, որ ռիսկային վարքագծ ունենան[42]։

Պատմություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Pubertas praecox-ը լատիներեն տերմին է, որը բժիշկներն օգտագորխում էին 1790-ականներից սկսած։ Հին ժամանակներից հաստատված են տարբեր վարկածներ և եզրահանգումներ սեռական հասունացման (դաշտանի, ծննդաբերության) ժամկետների վերաբերյալ, որոնք դեռևս վաղ արդի ժամանակներում բացատրվել են խառնվածքային, հումորային և Յունգյան տեսությունների, ընդհանուր ու տեղային «պլետորյալ» (արյան ավելցուկ) տեսությունների հիման վրա։ Իսկ էնդոկրինոլոգիական (հորմոնալ) տեսությունները և հայտնագործությունները քսաներորդ դարի զարգացում են[փա՞ստ]։

Տես նաև

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ «Precocious Puberty». KidsHealth. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 9-ին.
  2. ↑ Howard, S. R.; Dunkel, L. (2018). «The Genetic Basis of Delayed Puberty» (PDF). Neuroendocrinology (անգլերեն). 106 (3): 283–291. doi:10.1159/000481569. PMID 28926843. S2CID 4772278.
  3. ↑ Klein, D. A.; Emerick, J. E.; Sylvester, J. E.; Vogt, K. S. (November 2017). «Disorders of Puberty: An Approach to Diagnosis and Management». American Family Physician. 96 (9): 590–599. PMID 29094880.
  4. ↑ Կաղապար:MeshName
  5. ↑ «default - Stanford Children's Health». www.stanfordchildrens.org. Վերցված է 2021 թ․ փետրվարի 16-ին.
  6. ↑ David Gardner, Dolores Shoback. Basic And Clinical Endocrinology. McGraw-Hill Medical; 2011. 9th Edition. Pg. 550
  7. ↑ Dickerman, R. D.; Stevens, Q. E.; Steide, J. A.; Schneider, S. J. (2004). «Precocious puberty associated with a pineal cyst: is it disinhibition of the hypothalamic-pituitary axis?». Neuro Endocrinology Letters. 25 (3): 173–175. PMID 15349080.
  8. ↑ Kumar, Manoj; Mukhopadhyay, Satinath; Dutta, Deep (2015 թ․ հունվարի 15). «Challenges and controversies in diagnosis and management of gonadotropin dependent precocious puberty: An Indian perspective». Indian Journal of Endocrinology and Metabolism. 19 (2): 228–235. doi:10.4103/2230-8210.149316. PMC 4319262. PMID 25729684.
  9. ↑ Subbiah, Sridhar; Nahar, Uma; Samujh, Ram; Bhansali, Anil (May 2013). «Heterosexual precocity: rare manifestation of virilizing adrenocortical oncocytoma». Annals of Saudi Medicine. 33 (3): 294–297. doi:10.5144/0256-4947.2013.294. ISSN 0256-4947. PMC 6078526. PMID 23793435. «So far, in the pediatric age group, only three cases of functioning adrenocortical oncocytoma have been reported. We report a case of functioning adrenocortical oncocytoma in a 3 1/2-year-old female child who presented with premature pubarche, clitoromegaly, and increased serum dehydroepiandrosterone sulfate and testosterone. She was managed successfully with right adrenalectomy, and the tumor histology was consistent with adrenal oncocytoma.»
  10. ↑ Santos-Silva, Rita; Bonito-Vítor, Artur; Campos, Miguel; Fontoura, Manuel (2014). «Gonadotropin-Dependent Precocious Puberty in an 8-Year-Old Boy with Leydig Cell Testicular Tumor». Hormone Research in Paediatrics. 82 (2): 133–137. doi:10.1159/000358084. ISSN 1663-2818. PMID 24862970. S2CID 9961260.
  11. ↑ «Six decades later, world's youngest mother awaits aid». The Telegraph. 2002 թ․ օգոստոսի 27. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ հուլիսի 22-ին. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 13-ին.
  12. ↑ «Little Mother». Time. 1957 թ․ դեկտեմբերի 16. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ ապրիլի 22-ին. Վերցված է 2008 թ․ հունվարի 9-ին.
  13. ↑ Yamato, Fumiko; Takaya, Junji; Higashino, Hirohiko; Yamanouchi, Yasuo; Suehara, Hiroshi; Kobayashi, Yohnosuke (March 2005). «Slipped capital femoral epiphysis during the treatment of precocious puberty with a gonadotropin-releasing hormone-agonist: aetiological considerations». European Journal of Pediatrics. 164 (3): 173–174. doi:10.1007/s00431-004-1578-7. PMID 15592875. S2CID 27162486.
  14. ↑ Masse, R. J.; Shaw, P. J.; Burgess, M. (2008). «Intracranial choriocarcinoma causing precocious puberty and cured with combined modality therapy». Journal of Paediatrics and Child Health. 29 (6): 464–467. doi:10.1111/j.1440-1754.1993.tb03022.x. PMID 8286166. S2CID 21886832.
  15. ↑ Antoniazzi, F.; Zamboni, G. (2004). «Central precocious puberty: current treatment options». Paediatric Drugs. 6 (4): 211–231. doi:10.2165/00148581-200406040-00002. PMID 15339200. S2CID 21330464.
  16. ↑ 16,0 16,1 Jarzabek-Bielecka, G; Warchoł-Biedermann, K; Sowińska, E; Wachowiak-Ochmańska, K (April 2011). «[Precocious puberty]». Ginekologia Polska. 82 (4): 281–6. PMID 21735696.
  17. ↑ (Tanner, 1990).
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 Kaplowitz, P. B.; Slora, E. J.; Wasserman, R. C.; Pedlow, S. E.; Herman-Giddens, M. E. (2001). «Earlier onset of puberty in girls: relation to increased body mass index and race». Pediatrics. 108 (2): 347–353. doi:10.1542/peds.108.2.347. PMID 11483799.
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 19,3 19,4 McKenna, Phil (2007 թ․ մարտի 5). «Childhood obesity brings early puberty for girls». New Scientist. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ ապրիլի 19-ին. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 22-ին.
  20. ↑ Libertun, C.; Lux-Lantos, V.; Bianchi, M.; Fernández, M. (2009). «Neonatal Exposure to Bisphenol a Alters Reproductive Parameters and Gonadotropin Releasing Hormone Signaling in Female Rats». Environmental Health Perspectives. 117 (5): 757–762. doi:10.1289/ehp.0800267. PMC 2685838. PMID 19479018.
  21. ↑ Cooney, Elizabeth (2010 թ․ փետրվարի 11). «Puberty gap: Obesity splits boys, girls. Adolescent males at top of the BMI chart may be delayed». NBC News. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 22-ին.
  22. ↑ 22,0 22,1 «Childhood Obesity May Contribute to Later Onset of Puberty for Boys». Science Daily. February 2010. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 22-ին.
  23. ↑ Esouifino, A. I.; Villanúa, M. A.; Agrasal, C. (1987). «Effect of neonatal melatonin administration on sexual development in the rat». Journal of Steroid Biochemistry. 27 (4–6): 1089–1093. doi:10.1016/0022-4731(87)90194-4. PMID 3121932.
  24. ↑ Park, Sung Won; Lee, Seung-Tae; Sohn, Young Bae; Cho, Sung Yoon; Kim, Se-Hwa; Kim, Su Jin; Kim, Chi Hwa; Ko, Ah-Ra; Paik, Kyung-Hoon; Kim, Jong-Won; Jin, Dong-Kyu (2012 թ․ հունվարի 1). «polymorphisms are associated with central precocious puberty and early puberty in girls». Korean Journal of Pediatrics. 55 (10): 388–92. doi:10.3345/kjp.2012.55.10.388. PMC 3488615. PMID 23133486.
  25. ↑ Ong, Ken K; Elks, Cathy E; Li, Shengxu; Zhao, Jing Hua; Luan, Jian'an; Andersen, Lars B; Bingham, Sheila A; Brage, Soren; Smith, George Davey; Ekelund, Ulf; Gillson, Christopher J; Glaser, Beate; Golding, Jean; Hardy, Rebecca; Khaw, Kay-Tee; Kuh, Diana; Luben, Robert; Marcus, Michele; McGeehin, Michael A; Ness, Andrew R; Northstone, Kate; Ring, Susan M; Rubin, Carol; Sims, Matthew A; Song, Kijoung; Strachan, David P; Vollenweider, Peter; Waeber, Gerard; Waterworth, Dawn M; Wong, Andrew; Deloukas, Panagiotis; Barroso, Inês; Mooser, Vincent; Loos, Ruth J; Wareham, Nicholas J (2009 թ․ մայիսի 16). «Genetic variation in LIN28B is associated with the timing of puberty». Nature Genetics. 41 (6): 729–733. doi:10.1038/ng.382. PMC 3000552. PMID 19448623.
  26. ↑ Su, Pen-Hua; Yang, Shun-Fa; Yu, Ju-Shan; Chen, Suh-Jen; Chen, Jia-Yuh (2012 թ․ փետրվարի 15). «Study of leptin levels and gene polymorphisms in patients with central precocious puberty». Pediatric Research. 71 (4–1): 361–367. doi:10.1038/pr.2011.69. PMID 22391636.
  27. ↑ Zhu H, Shah S, Shyh-Chang N, Shinoda G, Einhorn WS, Viswanathan SR, Takeuchi A, Grasemann C, Rinn JL, Lopez MF, Hirschhorn JN, Palmert MR, Daley GQ (July 2010). «Lin28a transgenic mice manifest size and puberty phenotypes identified in human genetic association studies». Nat Genet. 42 (7): 626–30. doi:10.1038/ng.593. PMC 3069638. PMID 20512147.
  28. ↑ Teles, Milena Gurgel; Silveira, Leticia Ferreira Gontijo; Tusset, Cintia; Latronico, Ana Claudia (2011 թ․ հոկտեմբերի 1). «New genetic factors implicated in human GnRH-dependent precocious puberty: The role of kisspeptin system». Molecular and Cellular Endocrinology. 346 (1–2): 84–90. doi:10.1016/j.mce.2011.05.019. PMID 21664234. S2CID 27207961.
  29. ↑ Silveira, LG; Noel, SD; Silveira-Neto, AP; Abreu, AP; Brito, VN; Santos, MG; Bianco, SD; Kuohung, W; Xu, S; Gryngarten, M; Escobar, ME; Arnhold, IJ; Mendonca, BB; Kaiser, UB; Latronico, AC (May 2010). «Mutations of the KISS1 gene in disorders of puberty». The Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism. 95 (5): 2276–80. doi:10.1210/jc.2009-2421. PMC 2869552. PMID 20237166.
  30. ↑ Tommiska, Johanna; Sørensen, Kaspar; Aksglaede, Lise; Koivu, Rosanna; Puhakka, Lea; Juul, Anders; Raivio, Taneli (2011 թ․ հունվարի 1). «LIN28B, LIN28A, KISS1, and KISS1R in idiopathic central precocious puberty». BMC Research Notes. 4 (1): 363. doi:10.1186/1756-0500-4-363. PMC 3184284. PMID 21939553.
  31. ↑ Abreu AP, Dauber A, Macedo DB, Noel SD, Brito VN, Gill JC, Cukier P, Thompson IR, Navarro VM, Gagliardi PC, և այլք: (2013). «Central precocious puberty caused by mutations in the imprinted gene MKRN3». N Engl J Med. 368 (26): 2467–2475. doi:10.1056/nejmoa1302160. PMC 3808195. PMID 23738509.
  32. ↑ Macedo DB, Abreu AP, Reis AC, Montenegro LR, Dauber A, Beneduzzi D, Cukier P, Silveira LF, Teles MG, Carroll RS, և այլք: (2014). «Central precocious puberty that appears to be sporadic caused by paternally inherited mutations in the imprinted gene makorin ring finger 3». J Clin Endocrinol Metab. 99 (6): E1097–1103. doi:10.1210/jc.2013-3126. PMC 4037732. PMID 24628548.
  33. ↑ Abreu AP, Macedo DB, Brito VN, և այլք: (2015). «A new pathway in the control of the initiation of puberty: the MKRN3 gene». Journal of Molecular Endocrinology. 54 (3): R131–R139. doi:10.1530/jme-14-0315. PMC 4573396. PMID 25957321.
  34. ↑ Zukauskaite, S.; Lasiene, D.; Lasas, L.; Urbonaite, B.; Hindmarsh, P. (2005). «Onset of breast and pubic hair development in 1231 preadolescent Lithuanian schoolgirls». Archives of Disease in Childhood. 90 (9): 932–936. doi:10.1136/adc.2004.057612. PMC 1720558. PMID 15855182.
  35. ↑ Roberts, Michelle (2005 թ․ մայիսի 15). «Why puberty now begins at seven». BBC News. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 22-ին.
  36. ↑ Diana Zuckerman (2001). «Early Puberty in Girls». The Ribbon. Cornell University Program on Breast Cancer and Environmental Risk Factors. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 18-ին.
  37. ↑ 37,0 37,1 (Stattin & Magnussion, 1990)
  38. ↑ 38,0 38,1 Mendle J, Leve L, Van Ryzin M, Natsuaki M (August 2013). «Linking Childhood Maltreatment With Girls' Internalizing Symptoms: Early Puberty as a Tipping Point». Journal of Research on Adolescence. 24 (3): 626–30. doi:10.1111/jora.12075. PMC 4236856. PMID 25419091.
  39. ↑ Florence Comite; Cutler, Gordon B.; Rivier, Jean; Vale, Wylie W.; Loriaux, D. Lynn; Crowley, William F. (1981 թ․ դեկտեմբերի 24). «Short-Term Treatment of Idiopathic Precocious Puberty with a Long-Acting Analogue of Luteinizing Hormone-Releasing Hormone». New England Journal of Medicine. 305 (26): 1546–1550. doi:10.1056/NEJM198112243052602. PMID 6458765.
  40. ↑ (Caspi et al.1993: Lanza and Collins, 2002)
  41. ↑ 41,0 41,1 Garn, SM. Physical growth and development. In: Friedman SB, Fisher M, Schonberg SK, editors. Comprehensive Adolescent Health Care. St Louis: Quality Medical Publishing; 1992. Retrieved on 2009-02-20
  42. ↑ Susman, EJ; Dorn, LD; Schiefelbein, VL. Puberty, sexuality, and health. In: Lerner MA, Easterbrooks MA, Mistry J., editors. Comprehensive Handbook of Psychology. New York: Wiley; 2003. Retrieved on 2009-02-20

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Դասակարգում
Արտաքին աղբյուրներ
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Վաղաժամ սեռական հասունացում» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Չափորոշչային վերահսկողություն
LCCN: sh89003319 · Microsoft: 2909889003