Տաջիկստանի բնակչություն

Տաջիկստանի բնակչություն, Տաջիկստանի տարածքի բնակչության կազմը։

2014 թվական տվյալներով Տաջիկստանն ունի 8 161 100 մարդ մշտական բնակչություն։

Բնակչության խտությունը կազմում է 57,2 մարդ/կմ² (2014)։ Բնակչությունը տեղաբաշխված է հավասարաչափ։ Հիմնական լեզուն տաջիկերենն է, որն իրանական լեզու է և մեծ ընդհանրություններ ունի պարսկերենի հետ, որի պատճառով համարվում է պարսկերեն լեզվի տարբերակ։ Տաջիկստանից բացի պետական լեզու է Իրանում և Աֆղանստանում։

Ազգային փոքրամասնությունների շարքում կարևոր տեղ են զբաղեցնում ուզբեկները և ապա ռուսները, վերջիններիս մեծ մասը սակայն լքել է երկիրը քաղաքացիկան պատերազմի տարիներին։

Ժողովրդագրություն

Տաջիկստանի գերակշիռ էթնիկական խումբը տաջիկներն են, սակայն կան ազգային փոքրամասնություններ ինչպիսիք են օրինակ ուզբեկները, ղրղզները և ռուսները։

Ժամանակակից տաջիկները իրանական ցեղախմբի ժողովուրդներ են։ Նրանք համարվում են Կենտրոնական Եվրոպայի հնագույն ժողովուրդներից մեկը, որոնք դեռևս հին ժամանակներից բնակվել են այդ տարածաշրջանում։ Տաջիկստանի տեղաբնիկ ժողովուրդներից են նաև սողդերը և բակտրիանացիները։

Մինչև 20-րդ դարը Տաջիկստանի բնակչության մի մասը քոչվորներ էին, իսկ մյուս մասը՝ նստակյաց։ 19-րդ դարում Տաջիկստանի և Ուզբեկստանի ժողովուրդները, ովքեր դարեր շարունակ ապրել են միմյանց հարևանությամբ, ստեղծեցին իրենց անկախ պետությունները և կոչվեցին տարբեր ազգություններ՝ տաջիկներ և ուզբեկներ։

Այն բանից հետո, երբ Կենտրոնական Ասիայի հինգ պետությունները դարձան Խորհրդային Միության մի մասը, մեծ քանակությամբ ուզբեկներ և տաջիկներ սկսեցին ամուսնանալ միմյանց հետ։

Տաջիկստանի ազգային փոքրամասնություններ են համարվում նաև բուխարան հրեաները, որոնք համարվում են Բաբելոնի կողմից գերեվարված իսրայելացիների սերունդները։ Այժմ Տաջիկստանում ապրում են շատ քիչ քանակությամբ՝ 50–100 այդպիսի հրեաներ։

Վիճակագրություն

ՄԱԿ-ի գնահատականները^[1]

ժամանակաշրջան	Ծնունդներ մեկ տարվա ընթացքում	Մահեր մեկ տարվա ընթացքում	Բնական փոփոխությունը մեկ տարվա ընթացքում	CBR¹	CDR¹	NC¹	TFR¹	IMR¹
1950-1955	74 000	20 000	54 000	44.7	12.2	32.5	6.00	160.0
1955-1960	89 000	26 000	63 000	46.1	13.4	32.7	6.20	151.1
1960-1965	111 000	30 000	81 000	48.5	13.1	35.3	6.30	142.3
1965-1970	110 000	30 000	80 000	40.5	11.1	29.4	6.72	133.4
1970-1975	127 000	30 000	97 000	39.7	9.4	30.3	6.83	124.6
1975-1980	138 000	33 000	105 000	37.2	8.9	28.4	5.90	115.7
1980-1985	164 000	34 000	130 000	38.6	8.0	30.6	5.54	106.9
1985-1990	198 000	34 000	164 000	40.2	7.0	33.2	5.41	98.0
1990-1995	206 000	52 000	154 000	37.2	9.4	27.7	4.88	88.2
1995-2000	195 000	49 000	146 000	32.7	8.2	24.5	4.29	79.6
2000-2005	185 000	45 000	140 000	29.4	7.1	22.2	3.81	63.0
2005-2010	187 000	43 000	144 000	28.1	6.4	21.6	3.45	56.0

Պաշտոնական վիճակագրություն

Ծնունդներ և մահեր^[2]

	Միջին բնակչություն (x 1000)	Հազար. ծնունդներ	Հազար. մահեր	Բնական աճ	Ծնելիությունների մակարդակ (1000)	Մահացությունների մակարդակ (1000)	Բնակչության փոփոխություններ (1000)
1950	1531,7	46,571	12,543	34,028	30.4	8.2	22.2
1951	1586,8	48,407	12,384	36,023	30.5	7.8	22.7
1952	1642,5	54,931	12,562	42,369	33.4	7.6	25.8
1953	1685,8	54,697	14,530	40,167	32.4	8.6	23.8
1954	1731,7	56,946	13,045	43,901	32.9	7.5	25.4
1955	1782,8	60,335	15,812	44,523	33.8	8.9	25.0
1956	1838,4	62,960	10,894	52,066	34.2	5.9	28.3
1957	1900,4	62,966	10,838	52,128	33.1	5.7	27.4
1958	1955,0	56,826	11,548	45,278	29.1	5.9	23.2
1959	2011,4	60,978	11,024	49,954	30.3	5.5	24.8
1960	2082,5	69,715	10,670	59,045	33.5	5.1	28.4
1961	2165,9	73,653	11,035	62,618	34.0	5.1	28.9
1962	2255,9	75,909	13,001	62,908	33.6	5.8	27.8
1963	2341,8	80,733	13,042	67,691	34.5	5.6	28.9
1964	2426,1	84,300	13,132	71,168	34.7	5.4	29.3
1965	2512,4	92,448	16,474	75,974	36.8	6.6	30.2
1966	2594,2	91,825	15,491	76,334	35.4	6.0	29.4
1967	2673,8	93,988	17,546	76,442	35.2	6.6	28.6
1968	2761,0	101,462	16,577	84,885	36.7	6.0	30.7
1969	2851,5	98,831	17,390	81,441	34.7	6.1	28.6
1970	2942,1	102,201	18,686	83,515	34.8	6.4	28.4
1971	3044,4	111,839	17,173	94,666	36.8	5.7	31.1
1972	3148,2	111,069	19,895	91,174	35.3	6.3	29.0
1973	3244,4	115,157	23,343	91,814	35.5	7.2	28.3
1974	3344,8	123,338	24,923	98,415	36.9	7.5	29.4
1975	3446,6	127,464	27,965	99,499	37.0	8.1	28.9
1976	3549,3	135,243	30,101	105,142	38.2	8.5	29.7
1977	3652,9	132,875	32,110	100,765	36.4	8.8	27.6
1978	3752,7	140,622	31,048	109,574	37.5	8.3	29.2
1979	3852,2	145,431	29,822	115,609	37.8	7.7	30.1
1980	3954,5	146,422	31,830	114,592	37.0	8.0	29.0
1981	4060,4	155,508	31,637	123,871	38.3	7.8	30.5
1982	4173,2	159,571	32,053	127,518	38.2	7.7	30.5
1983	4293,1	164,710	32,553	132,157	38.3	7.6	30.7
1984	4419,9	176,197	32,872	143,325	39.8	7.4	32.4
1985	4558,1	182,716	32,014	150,702	40.0	7.0	33.0
1986	4707,9	198,647	31,993	166,654	42.1	6.8	35.3
1987	4861,6	204,450	33,543	170,907	41.9	6.9	35.0
1988	5013,0	201,864	35,334	166,530	40.2	7.0	33.2
1989	5165,9	200,430	33,395	167,035	38.7	6.5	32.3
1990	5302,4	205,813	33,020	172,793	38.8	6.2	32.6
1991	5433,3	212,598	33,067	179,531	39.1	6.1	33.0
1992	5536,4	179,534	36,718	142,816	32.4	6.6	25.8
1993	5573,4	186,504	49,326	137,178	33.5	8.9	24.6
1994	5606,8	191,596	39,943	151,653	34.2	7.1	27.0
1995	5667,7	193,182	34,274	158,908	34.1	6.0	28.0
1996	5735,3	172,341	31,792	140,549	30.0	5.5	24.5
1997	5822,5	178,127	28,710	149,417	30.6	4.9	25.7
1998	5938,6	185,733	27,397	158,336	31.3	4.6	26.7
1999	6064,1	180,888	25,495	155,393	29.8	4.2	25.6
2000	6196,5	167,246	29,387	137,859	27.0	4.7	22.3
2001	6317,9	171,623	32,015	139,608	27.2	5.1	22.1
2002	6429,2	175,599	31,142	144,457	27.3	4.8	22.4
2003	6543,0	177,938	33,185	144,753	27.1	5.1	22.0
2004	6658,9	179,563	29,741	149,822	26.8	4.4	22.3
2005	6780,6	180,790	31,520	149,270	26.4	4.6	21.8
2006	6903,9	186,463	31,990	154,473	26.7	4.6	22.1
2007	7031,2	200,010	33,686	166,324	28.1	4.7	23.3
2008	7173,8	203,332	31,996	171,336	27.9	4.4	23.5
2009	7334,1	199,826	32,332	167,504	26.8	4.3	22.5
2010	7519,3	239,805	33,343	206,462	31.7	4.4	27.3
2011	7714,2	224,178	33,855	190,323	29.1	4.4	24.7
2012	7897,3	219,281	33,972	185,309	27.8	4.3	23.5
2013	8074,3	209,417	31,706	177,711	25.9	3.9	22.0
2014	8246.0	210,556	52,859	157,697	25.5	6.4	19.1

Քաղաքաբնակչություն և գյուղաբնակչություն^[3]

Տարի	CBR (Ընդհանուր)	TFR (Ընդհանուր)	CBR (Ուրբանիզացիա)	TFR (Ուրբանիզացի)	CBR (Գյուղական)	TFR (Գյուղական)
2012	33,9	3,8 (3,3)	28,9	3,3 (2,9)	35,6	3,9 (3,4)

Էթնիկական կազմ

Տաջիկստանի բնակչության ճնշող մեծամասնությունը՝ 79,9 %-ը տաջիկներն են։ Բնակչության 16.5%-ը ուզբեկներ են, իսկ 1.1%-ը ռուսներն են, որոնց թիվը նվազել է արտագաղթի պատճառով։

Էթնիկական թվաքանակի վերաբերյալ տվյալները տրված են 1926-ից 2000 թվականների մարդահամարների տվյալներով^[4]^[5]^[6]։ Բնակչության փոքրամասնություններից են նաև Յագնոբացիներ։ Նրանք կազմում են ամբողջ Տաջիկստանի բնակչության 0,2 %-ը։

Յագնոբացիների պատմական բնակեցման տարածաշրջանը համարվում է Յագնոբ (տաջ․՝ Яғноб) գետի հովիտը։ Այս տարածքը գտնվում է Սոգդիյան մարզի հարավային հատվածում։ 1970 —1971 թվականներին մոտ 4000 յագնոբացիներ ստիպողաբար տեղահանվեցին Զաֆարաբադի և Վարզոբյան շրջաններ։ Պատճառն «երկրաշարժային գոտու վտանգավորությունն էր», սակայն իրականում ուղղակի պետք էին աշխատողներ այդ տարածքում բամբակը աճեցնելու համար։ Շատերը հաստատվեցին նաև մայրաքաղաք Դուշանբեում, մի մասն էլ վերադարձավ իրենց հայրենի վայրը։

Կան նաև թաթարներ, թուրքմեններ, պարսիկներ և արաբներ։

**Population of Tajikistan according to ethnic group 1926–2000**
էթնիկ խումբ	1926 մարդահամար¹		1939 մարդահամար²		1959 մարդահամար³		1970 մարդահամար⁴		1979 մարդահամար⁵		1989 մարդահամար⁶		2000 մարդահամար		2010 մարդահամար⁸
էթնիկ խումբ	Թիվ	%	Թիվ	%	Թիվ	%	Թիվ	%	Թիվ	%	Թիվ	%	Թիվ	%
Տաջիկներ	617,125	74.6	883,966	59.5	1,051,164	53.1	1,629,920	56.2	2,237,048	58.8	3,172,420	62.3	4,898,400	79.9	6,373,834	84.3
Յագնոբացիներ	1,829	0.2	883,966	59.5	1,051,164	53.1	1,629,920	56.2	2,237,048	58.8	3,172,420	62.3	4,898,400	79.9	6,373,834	84.3
ուզբեկներ	175,627	21.2	353,478	23.8	454,433	23.0	665,662	23.0	873,199	22.9	1,197,841	23.5	1,012,500⁷	16.5	1,046,647⁹	13.8
կիրգիզներ	11,410	1.4	27,968	1.9	25,635	1.3	35,485	1.2	48,376	1.3	63,832	1.3	65,500	1.1	60,715	0.8
ռուսներ	5,638	0.7	134,916	9.1	262,610	13.3	344,109	11.9	395,089	10.4	388,481	7.6	68,200	1.1	34,838	0.5
թուրքմեններ	4,148	0.5	4,040	0.3	7,115	0.4	11,043	0.4	13,991	0.4	20,487	0.4	20,300	0.3	15,171	0.2
թաթարներ	950	0.1	18,296	1.2	56,893	2.9	70,803	2.4	79,529	2.1	79,442	1.6	19,000	0.3	6,495	0.1
արաբներ	3,260	0.4	2,290	0.2	1,297	0.1	248	0.0	176	0.0	276	0.0	14,500	0.2	4,184	0.1
այլազգիներ	7,180	0.9	60,137	4.0	120,750	6.1	142,332	4.9	158,812	4.2	169,824	3.3	29,100	0.5	22,618	0.3
Total	827,167		1,485,091		1,979,897		2,899,602		3,806,220		5,092,603		6,127,500		7,564,502

Լեզուներ

Տաջիկստանում խոսում են մի շարք պարսկական լեզուներով և դա էկ համարվում է Տաջիկստանի պաշտոնական լեզուն^[7]։ Տարբեր էթնիկական փոքրամասնություններ խոսում են տարբեր լեզուներով, օրինակ՝ ուզբեկները՝ ուզբեկերենով, իսկ ռուսները՝ ռուսերենով։

Յագնոբ գետի հովտում ապրող յագնոբացիներ խոսում են յագնոբերենով։ Տաջիկերենն ունեցել է և շարունակում է ունենալ մեծ ազդեցություն յագնոբացիների լեզվի վրա՝ հիմնականում ազդելով բառապաշարի վրա։ Այսօրվա դրությամբ այս փոքր ազգը հիմնականում ձուլվել է տաջիկական միջավայրում։

Կրոն

Ըստ 2009 թվականի ԱՄՆ պետդեպարտամենտի տվյալների, Տաջիկստանի բնակչության 90 %-ը մուսուլմաններ են, որոնց 85 %-ը սուննիներ են, իսկ 5 %-ը շիաներ։ Բնակչության 10 %-ը քրևիստոնյաներ են, որոնց մեջ գերակշիռ դեր ունի ռուսական օրթոդոքս եկեղեցին։ Կան նաև կաթոլիկ քրիստոնյաներ քիչ քանակությամբ։ Այստեղ կա փոքրիկ հայկական համայնք և հայկական ուղղափառ եկեղեցի։

Ամենափոքր կրոնական փոքրամասնությունները բուդդայականները և հուդդայականներն են։

Ժողովրդագրական վիճակագրություն

Բնակչություն

7,349,145 (2009)

8,610,000 (2015)^[8]

Տարիքային կազմ

0–14 տարեկաններ: 34.3% (ար. 1,282,681/իգ. 1,238,607)
15–64 տարեկաններ: 62.1% (ար. 2,260,552/իգ. 2,303,034)
65 տարեկաններ և ավելի: 3.6% (ար. 112,334/իգ. 151,937) (2009)

Բնակչության աճի տեմպը

1.88% (2009)

Միգրացիա

-1.28 արտագաղթյալներ/1,000 բնակչություն (2009)

Կյանքի միջին տևողություն

Ընդհանուր բնակչություն 65.33 տարեկաններ
ար.: 62.29 տարեկաններ
իգ.: 68.52 տարեկաններ (2009)

Կրթվածություն

ընդհանուր բնակչություն: 99.5%
արական: 99.7%
իգական: 99.2% (2000 թ.)

Ծանոթագրություններ

↑ World Population Prospects: The 2010 Revision
↑ «Official Tajikistan Government Statistic». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ նոյեմբերի 27-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 26-ին.
↑ http://www.dhsprogram.com/
↑ Results of the 2000 population census in Tajikistan.
↑ Spoorenberg, Thomas (2013). «Fertility changes in Central Asia since 1980». Asian Population Studies. 9 (1): 50–77. doi:10.1080/17441730.2012.752238.
↑ Spoorenberg, Thomas (2015). «Explaining recent fertility increase in Central Asia». Asian Population Studies. Routledge. doi:10.1080/17441730.2015.1027275.
↑ Constitution of the Republic of Tajikistan, November 6, 1994, Article 2.
↑ De Wulf, Martin. «Population Pyramid». http://populationpyramid.net/tajikistan/2015/. {{cite web}}: External link in |website= (օգնություն); Missing or empty |url= (օգնություն)

Արտաքին հղումներ

Ethnolinguistic map of Tajikistan by Iraj Bashiri Արխիվացված 2010-07-07 Wayback Machine
Dr. Kurbanov, Ruslan. Majority Minoritized by Government: Muslims in Tajikistan. OnIslam.net. May 19, 2012.

[1] World Population Prospects: The 2010 Revision

[2] «Official Tajikistan Government Statistic». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ նոյեմբերի 27-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 26-ին.

[3] ttp://www.dhsprogram.com/

[4] Results of the 2000 population census in Tajikistan.

[spo-5] Spoorenberg, Thomas (2013). «Fertility changes in Central Asia since 1980». Asian Population Studies. 9 (1): 50–77. doi:10.1080/17441730.2012.752238.

[spoo-6] Spoorenberg, Thomas (2015). «Explaining recent fertility increase in Central Asia». Asian Population Studies. Routledge. doi:10.1080/17441730.2015.1027275.

[7] Constitution of the Republic of Tajikistan, November 6, 1994, Article 2.

[8] De Wulf, Martin. «Population Pyramid». http://populationpyramid.net/tajikistan/2015/. {{cite web}}: External link in |website= (օգնություն); Missing or empty |url= (օգնություն)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]