Տզերով փոխանցվող հիվանդություններ

Տզերով փոխանցվող հիվանդություններ
ՊատճառՏզերով փոխանցվող հարուցիչներ
Փոխանցման ձևփոխանցում տզերի միջոցով
Բժշկական մասնագիտությունվարակաբանություն
ՀՄԴ-9066.1
 Tick-borne diseases Վիքիպահեստում

Տզերով փոխանցվող հիվանդություններն, որոնք ազդում են մարդկանց և այլ կենդանիների վրա, առաջանում են տզերի խայթոցներով փոխանցվող հարուցիչների կողմից։ Առաջանում են տարբեր պաթոգենների, այդ թվում՝ ռիկետցիաներով, բակտերիաներով, վիրուսներով և նախակենդանիներով վարակմամբ[1]։ Ենթադրվում է, որ տզերով փոխանցվող հիվանդությունների տնտեսական ազդեցությունը մարդկանց վրա էական է, և գնահատվում է, որ տզերով փոխանցվող հիվանդություններն ազդում են ամբողջ աշխարհում խոշոր եղջերավոր անասունների 80%-ի վրա[2][3]։ Այս պաթոգենների մեծ մասը պահանջում է ողնաշարավոր «տերերի» օրգանիզմով անցում՝ որպես իրենց կյանքի ցիկլի մի մաս։ Մարդկանց, գյուղատնտեսական կենդանիների և ընտանի կենդանիների տզերով վարակները հիմնականում կապված են վայրի կենդանիների մոտ վերջիններիս «պահեստների» հետ[4]։ Մարդկանց մեջ տզերով փոխանցվող վարակներից շատերը կապված են վայրի կենդանիների «պահեստների» և տզերի վեկտորների փոխազդեցության բարդ ցիկլի հետ։ Այս տզերով փոխանցվող վիրուսների գոյատևումն և փոխանցումը սերտորեն կապված են տզերով փոխանցվող օրգանիզմների և ընդունող բջիջների հետ նրանց փոխազդեցության հետ։

Տարեցտարի մարդկանց տզերով և դրանցով փոխանցվող հիվանդություններով վարակվելու դեպքերի թիվն ավելանում է։ Տզերի պոպուլյացիաները տարածվում են նոր տարածքների վրա՝ մասամբ կլիմայի փոփոխության պատճառով։ Տզերի պոպուլյացիաների վրա ազդում են նաև նրանց տերերի (օրինակ՝ եղջերուներ, խոշոր եղջերավոր անասուններ, մկներ, մողեսներ) և այդ տերերի գիշատիչների (օրինակ՝ աղվեսներ) պոպուլյացիաների փոփոխություններն։ Անտառահատումներն և բնակավայրերի մասնատումը կարող են ազդել գիշատիչների բազմազանության և մատչելիության վրա[5][6][7]։

Քանի որ անհատական տզերը կարող են պարունակել մեկից ավելի հիվանդություն առաջացնող գործոն, հիվանդները կարող են միաժամանակ վարակվել մեկից ավելի հարուցիչներով՝ սրելով ախտորոշման և բուժման դժվարությունները։ Քանի որ տզով փոխանցվող հիվանդությունների դեպքերը մեծանում են և ընդլայնվում այն աշխարհագրական տարածքներն, որտեղ դրանք հանդիպում են։ Առողջապահության ոլորտի աշխատողներն ավելի ու ավելի պետք է կարողանան տարբերակել այդ հիվանդությունների բազմազան և հաճախ համընկնող կլինիկական դրսևորումները։

Հիվանդությունների վերահսկման կենտրոնի տվյալներով՝ 2020 թվականի դրությամբ ԱՄՆ-ում հայտնաբերվել է 18 տզով փոխանցվող հարուցիչ, և առնվազն 27-ը հայտնի են ամբողջ աշխարհում[8]։ 21-րդ դարում հայտնաբերվել են տզերով փոխանցվող նոր հիվանդություններ՝ մասամբ մոլեկուլային անալիզների օգտագործման և հաջորդ սերնդի հաջորդականության շնորհիվ[9][10]։

Կանխարգելում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ազդեցություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
տզ, որը սողում է մարդու գլխին անտառապատ տարածքում, Միչիգան նահանգի Լերոյ քաղաքի մոտակայքում:

Տզերը հակված են ավելի ակտիվ լինել տաք եղանակներին, չնայած դա կախված է աշխարհագրական տարածաշրջանից և կլիմայից։ Անտառներով, թփերով, բարձր խոտերով կամ ընկած տերևներով տարածքներում, հավանաբար, ավելի շատ տզեր կան։ Խայթելու դոպքում սովորաբար ունենում են ախտանիշներ, ինչպիսիք են մարմնի ցավը, ջերմությունը, հոգնածությունը, հոդացավը կամ ցանը։ Մարդիկ կարող են սահմանափակել տզերի խայթոցների ռիսկը՝ կրելով բաց գույնի հագուստ (ներառյալ տաբատը), ոտքերը խցկելով գուլպաների մեջ, հաճախակի ստուգելով տզերի առկայությունն և լվանալով, չորացնելով հագուստը տաք չորանոցում[11][12]։

Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության տվյալներով՝ տզից կենդանու փոխանցումը դժվար է կանխել, քանի որ կենդանիները տեսանելի ախտանիշներ չունեն։ Միակ արդյունավետ կանխարգելումն անասնապահական հաստատությունում տզերի ոչնչացումն է[13]։

Ախտանիշներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տզերը կարող են նաև պոտենցիալ առաջացնել շարժողական համակարգի հիվանդություններ, որոնք բնութագրվում են դեպի վեր տարածվող թորշոմած պարալիչով։ Այս վիճակը կարող է մահացու լինել, եթե հրատապ չբուժվի՝ ազդելով ինչպես մարդկանց, այնպես էլ կենդանիների վրա։ Այն հիմնականում կապված է տզերի որոշակի տեսակների հետ։ Ախտանիշները սովորաբար տատանվում են հոգնածությունից, ոտքերի թմրածությունից, մկանային ցավերից և որոշ դեպքերում կաթվածից և այլ լուրջ նյարդաբանական դրսևորումներից[14]։

Տզերով փոխանցվող հիվանդություններն առողջության համար լուրջ վտանգ են ներկայացնում ԱՄՆ-ում։ Վերջին մի քանի տասնամյակների ընթացքում պաթոգենների քանակն և հիվանդությունների բեռն աճել են։ Ախտորոշման բարելավման և վերահսկմամբ պարբերաբար հայտնաբերվում են նոր հարուցիչներ, ինչը բարելավում է մեր ընկալումը այս հիվանդությունների վերաբերյալ։ Այս հիվանդությունների ախտորոշումը մնում է բարդ խնդիր, քանի որ շատերը դրսևորվում են նմանատիպ ոչ սպեցիֆիկ ախտանիշներով, և ախտորոշումը պահանջում է մի շարք թեստեր՝ հիվանդների վիճակը համարժեք գնահատելու համար։ Մոլեկուլային ախտորոշման նոր առաջադեմ տեխնիկան, ներառյալ հաջորդ սերնդի հաջորդականությունն և մետագենոմային վերլուծությունը, խոստանում են նոր և առաջացող հարուցիչների բարելավված հայտնաբերում՝ մեկ վերլուծության միջոցով բազմաթիվ պոտենցիալ պաթոգեններ հայտնաբերելու ունակության շնորհիվ[15]։

Տզերի հեռացում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հայտնաբերվելուց հետո տզերը պետք է հնարավորինս շուտ հեռացվեն։ Դրանք կարելի է հեռացնել՝ պինցետներով, և քաշելով առանց պտտելու։ Որոշ ընկերություններ վաճառում են ակոսավոր գործիքներ, հեռացումը հեշտացնելու համար։ Քիմիական մեթոդներն, որոնք թույլ են տալիս տզին ինքնուրույն առանձնանալ, կամ սեփական մատներով տիզը հանելու փորձերն արդյունավետ մեթոդներ չեն[16]։ Ավստրալիայում և Նոր Զելանդիայում, որտեղ տզերով վարակներն ավելի քիչ տարածված են, քան տզերի խայթոցների արձագանքները, կլինիկական իմունաբանության և ալերգիայի Ավստրալասիական ընկերությունը խորհուրդ է տալիս դիմել բժշկական օգնության կամ ոչնչացնել տզերը տեղում՝ սառեցնելով, այնուհետև թողնել, որ դրանք ընկնեն՝ կանխելու ալերգիկ/անաֆիլակտիկ ռեակցիաները[17]։

Ախտորոշում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Որոշ ախտորոշումներ հիմնված են կլինիկական դիտարկումների և ախտանիշների վերլուծության վրա, իսկ մյուսները հաստատվում են լաբորատոր հետազոտություններով։ Տզերը կարող են փոխանցել վիրուսների լայն տեսականի, որոնցից շատերն արբովիրուսներ են։ Ընդհանուր առմամբ, հատուկ լաբորատոր թեստերը մատչելի չեն տզերով փոխանցվող հիվանդությունների արագ ախտորոշման համար։ Դրանց ծանրության պատճառով հակաբիոտիկներով բուժումը հաճախ արդարացված է միայն կլինիկական դրսևորումների հիման վրա։

Լայմ Բորելիոզի ախտորոշումը հիմնված է կլինիկական չափանիշների վրա, մինչդեռ տզի խայթոցի պատմության և ուղեկցող ախտանիշների վերաբերյալ տվյալներն որոշիչ են։ Լաբորատոր ախտորոշումն իրականացվում է երկաստիճան ախտորոշիչ արձանագրության համաձայն, որը ներառում է հատուկ հակամարմինների հայտնաբերում օգտագործելով այնպիսի մեթոդներ, ինչպիսիք են ֆերմենտային իմունային անալիզներն և արևմտյան Բլոտ թեստերը, գերադասելի է ռեկոմբինանտ անտիգեններով[18]։

Տզերով փոխանցվող գլխուղեղի բորբոքումը բնութագրվում է ոչ սպեցիֆիկ կլինիկական դրսևորումներով, ինչը չափազանց կարևոր է դարձնում լաբորատոր ախտորոշումն։ Ախտորոշիչ գործընթացը սովորաբար ներառում է հատուկ հակամարմինների հայտնաբերում շիճուկում ֆերմենտային իմունային վերլուծության միջոցով (ELISA), քանի որ այդ հակամարմինները շատ դեպքերում հայտնաբերվում են հոսպիտալացման ժամանակ[19]։

Բուժում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բուժումն իրականացվում է համապատասխան հակաբիոտիկներով, որից հետո հիվանդները սովորաբար արագ և լիովին ապաքինվում են։ Օգտագործվող հակաբիոտիկները ներառում են դոքսիցիկլին, ամոքսիցիլին կամ ցեֆուրոքսիմ աքսետիլ։ Անապլազմոզի, էրլիխիոզի, խայտաբղետ տենդի դեպքում դոքսիցիկլինը բուժում է բոլոր տարիքի մեծահասակների և երեխաների համար։ Մեղմ և միջին ծանրության բաբեզիոզի դեպքում առավել հաճախ առաջարկվում է ատովակվոնի և ազիտրոմիցինի համակցված բուժում։ Բուժումը սովորաբար տևում է 7-10 օր։ Ապացուցված է, որ կլինդամիցինի և քինինի տեղային համակցված ռեժիմը նույնպես արդյունավետ է, բայց այս համադրությամբ անբարենպաստ ռեակցիաների հաճախականությունը զգալիորեն ավելի բարձր է[20]։ Ծանր հիվանդություններ ունեցող մարդիկ սովորաբար բուժվում են հիվանդանոցում, որտեղ նրանց կարող են տրվել ներերակային հեղուկներ, ջերմիջեցնողներ, անհրաժեշտության դեպքում շնչառական համակարգին օգնող միջոցներ և այլ բուժումներ[21]։

Ռիսկի գնահատում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Որպեսզի մարդը կամ ընտանի կենդանին վարակվի տիզով փոխանցվող հիվանդությամբ, անհրաժեշտ է, որ մարդը խայթվի տզով, և որ տիզը սնվի բավարար ժամանակ։ Ախտածին միկրոօրգանիզմների փոխանցման համար անհրաժեշտ կերակրման ժամանակը տարբերվում է տարբեր տզերի և տարբեր ախտածին միկրոօրգանիզմների համար։ Հայտնի է, որ լայմի հիվանդություն առաջացնող մանրէի փոխանցումը պահանջում է կերակրման երկար ժամանակահատված։ Սովորաբար, փափուկ տզերը խայթելուց հետո մի քանի րոպեի ընթացքում փոխանցում են պաթոգենները, քանի որ դրանք ավելի հաճախ են սնվում, մինչդեռ կոշտ տզերը ժամեր կամ օրեր են պահանջում, բայց վերջիններս ավելի տարածված են և ավելի դժվար է հեռացնել։

Որպեսզի մարդը վարակվի, սնվող տիզը նույնպես պետք է վարակված լինի։ Բժշկական կենդանաբանության լաբորատորիան, Մասաչուսեթսի համալսարանի շահույթ չհետապնդող լաբորատորիան, տրամադրում է համապարփակ զեկույց մարդու տարբեր պաթոգենների վերաբերյալ և այդ տվյալները հասանելի է դարձնում հանրությանը։ Նրանք, ովքեր ցանկանում են իմանալ իրենց քաղաքում կամ նահանգում տզերով փոխանցվող հիվանդությունների տարածվածության մասին, կարող են դիմել հսկողության տվյալների շտեմարան[22]։

Օրինակներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տզերով փոխանցվող հիմնական հիվանդությունները ներառում են՝

Բակտերիալ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Լայմի հիվանդություն կամ բորելիոզ։
    • Հարուցիչ՝ Բորելիա բուրգդորֆերի սենսու լատո (մանրէ)[23]։
    • Վեկտոր՝ տզերի առնվազն 15 տեսակ, ներառյալ եղջերուների տզը։
    • Ախտանիշներ՝ ջերմություն, հոդաբորբ, նեյրոբորելիոզ, էրիթեմա միգրացիա, գանգուղեղային նյարդերի կաթված, սրտաբորբ, հոգնածություն և գրիպի նման հիվանդություններ։
    • Բուժում՝ հակաբիոտիկներ-ամոքսիցիլին հղի կանանց և երեխաների մոտ, դոքսիցիկլին այլ մեծահասակների մոտ[24]։
  • Կրկնվող տենդ (տզերի կրկնվող տենդ, որը տարբերվում է լայմի հիվանդությունից՝ բորելիայի և տզերի տարբեր տեսակների պատճառով)։
    • Հարուցիչներ՝ բորելիայի տեսակներ օրինակ՝ B. hermsii, B. parkeri, B. duttoni, B. miyamotoi
    • Տարածաշրջաններ՝ հիմնականում Աֆրիկայում, Իսպանիայում, Սաուդյան Արաբիայում, Ասիայում և Կանադայի և Միացյալ Նահանգների արևմտյան որոշ տարածքներում։
    • Ախտանիշները՝ կրկնվող տենդը սովորաբար արտահայտվում է կրկնվող բարձր ջերմաստիճանի, գրիպի նման ախտանիշների, գլխացավերի և մկանացավերի տեսքով, ավելի քիչ տարածված ախտանիշներով, ներառյալ սարսուռը, հոդացավը, մտածողության փոփոխությունը, հազը, կոկորդի ցավը, ցավոտ միզարձակումն և ցանը[25]։
    • Բուժում՝ կրկնվող տենդը բուժում են հակաբիոտիկներով, իսկ դոքսիցիկլինը, տետրացիկլինը կամ Էրիթրոմիցինը համարվում են առաջին ընտրության դեղամիջոցներ։ Հակաբիոտիկները կարող են նաև նվազեցնել ջերմությունը[26]։
  • Տիֆ, ռիկետսիաների կողմից առաջացած մի քանի հիվանդություններ՝
  • Խայտաբղետ տենդ (Rocky Mountain spotted fever)։
    • Հարուցիչ՝ Ռիկետցիա ռիկետցիի։
    • Վեկտոր՝ ծառի տիզ (Dermacentor variabilis), D. andersoni։
    • Տարածաշրջան (ԱՄՆ)՝ արևելք, հարավ-արևմուտք։
    • Փոխադրող՝ Ամբլյոմմա քաջենենսե։
    • Տարածաշրջան (Բրազիլիա)՝ Սան Պաուլո, Ռիո դե Ժանեյրո։
    • Ախտանշանները՝ ջերմություն, գլխացավ, հոգեկան վիճակի փոփոխություն և ցան։
    • Բուժում՝ հակաբիոտիկներով բուժում, որը սովորաբար բաղկացած է դոքսիցիկլինից կամ տետրացիկլինից։
  • Բծավոր տենդ։
    • Հարուցիչ՝ Ռիկեցիա հելվետիկա։
    • Տարածաշրջան՝ հաստատված է տզերի տարածումը Շվեդիայում, Շվեյցարիայում, Ֆրանսիայում և Լաոսում։
    • Վեկտոր՝ հիմնական Եվրոպական վեկտորն է Ixodes ricinus-ը
    • Ախտանիշներ՝ առավել հաճախ փոքր կարմիր բծերը, այլ ախտանիշներն են՝ ջերմությունը, մկանացավերը, գլխացավը և շնչառության հետ կապված խնդիրները։
    • Բուժում՝ լայն սպեկտրի հակաբիոտիկ բուժում անհրաժեշտ է, ֆենոքսիմեթիլպենիցիլինը հավանաբար բավարար է։
  • Մարդու գրանուլոցիտային անապլազմոզ, նախկինում հայտնի որպես մարդու գրանուլոցիտային էրլիխիոզ[27]։
    • Հարուցիչ՝ Anaplasma phagocytophilum
    • Վեկտոր՝ միայնակ տիզ (Amblyomma americanum), I. scapularis։
    • Տարածաշրջան (ԱՄՆ)՝ Հարավային Ատլանտյան օվկիանոս, հարավ-կենտրոնական։
  • Բարտոնելլա տզի խայթոցով բարտոնելլան մարդուն փոխանցելու հաճախականությունը ճշգրիտ հաստատված չէ, բայց Բարտոնելլան տարածված է տզերի շրջանում[28]։ Օրինակ՝ Գերմանիայում ուսումնասիրության ընթացքում փորձարկված 2100 տզերի 4,76%-ը[29]։
  • Տուլարեմիա։
    • Հարուցիչ ՝ Francisella tularensis, A. americanum
    • Վեկտոր՝ D. variabilis, D. andersoni տզեր
    • Տարածաշրջան (ԱՄՆ)՝ հարավ-արևելք, հարավ-կենտրոնական մաս, արևմուտք, ունի լայն տարածում։

Վիրուսային

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նախակենդանիներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Բաբեզիոզ։
    • Հարուցիչ՝ Babesia microti, Theileria equi
    • Վեկտոր՝ Ixodes scapularis, I. pacificus (արևմտյան սև ոտանի տիզ)
    • Տարածաշրջան (ԱՄՆ), օրինակ՝ հյուսիս-արևելք, արևմտյան ափ։
    • Ցիտաուկսոզոոնոզ։
    • Տարածաշրջան (ԱՄՆ), օրինակ՝ հարավ և հարավ-արևելք։

Թույներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Տզերի կաթված։
    • Պատճառ՝ տոքսին։
    • Վեկտոր (ԱՄՆ) օրինակ՝ ամերիկյան շան տիզ կամ փայտի տիզ[34]։
    • Տարածաշրջան (ԱՄՆ), օրինակ՝ Արևելյան, Արևմտյան ափ։
    • Վեկտոր (Ավստրալիա), օրինակ՝ Ավստրալիական կաթվածի տիզ։
    • Տարածաշրջան (Ավստրալիա), օրինակ՝ դեպի արևելք։

Ալերգիա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Ալֆա գալակտոզայի ալերգիան-ալֆա գալակտոզայի սինդրոմն, ամենայն հավանականությամբ, պայմանավորված է Ալֆա գալակտոզայի շաքարի մոլեկուլի նկատմամբ գերզգայունության արձագանքով (գալակտոզա-ալֆա-1,3-գալակտոզա), որը ներարկվում է տզերի կողմից մարդու օրգանիզմ։ Իմունային պատասխանը կարող է մարդկանց մոտ ալերգիա առաջացնել կարմիր մսի և կաթնասուններից ստացված այլ մթերքների նկատմամբ[35]։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ Kumar, Manish; Sharma, Aniket; Grover, Prashant. «Triple Tick Attack». Cureus. 11 (2): e4064. doi:10.7759/cureus.4064. ISSN 2168-8184. PMC 6464285. PMID 31016091.
  2. ↑ Mac, Stephen; da Silva, Sara R.; Sander, Beate (2019 թ․ հունվարի 4). «The economic burden of Lyme disease and the cost-effectiveness of Lyme disease interventions: A scoping review». PLoS ONE. 14 (1): e0210280. doi:10.1371/journal.pone.0210280. ISSN 1932-6203. PMC 6319811. PMID 30608986.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  3. ↑ Rochlin, Ilia; Toledo, Alvaro (2020-6). «Emerging tick-borne pathogens of public health importance: a mini-review». Journal of Medical Microbiology. 69 (6): 781–791. doi:10.1099/jmm.0.001206. ISSN 0022-2615. PMC 7451033. PMID 32478654.
  4. ↑ Baneth, Gad (2014 թ․ օգոստոսի 1). «Tick-borne infections of animals and humans: a common ground». International Journal for Parasitology. ICOPA XIII. 44 (9): 591–596. doi:10.1016/j.ijpara.2014.03.011. ISSN 0020-7519.
  5. ↑ «Understanding Lyme and Other Tickborne Diseases | Division of Vector-Borne Diseases | NCEZID | CDC». www.cdc.gov (ամերիկյան անգլերեն). 2022 թ․ մայիսի 11. Վերցված է 2024 թ․ հունվարի 22-ին.
  6. ↑ Chrobak, Ula (2022 թ․ փետրվարի 3). «Lyme and other tick-borne diseases are on the rise. But why?» (անգլերեն). doi:10.1146/knowable-020222-1. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  7. ↑ Gilbert, Lucy (2021 թ․ հունվարի 7). «The Impacts of Climate Change on Ticks and Tick-Borne Disease Risk». Annual Review of Entomology (անգլերեն). 66 (1): 373–388. doi:10.1146/annurev-ento-052720-094533. ISSN 0066-4170.
  8. ↑ Paddock, Christopher D.; Lane, Robert S.; Staples, J. Erin; Labruna, Marcelo B. (2016 թ․ սեպտեմբերի 21). CHANGING PARADIGMS FOR TICK-BORNE DISEASES IN THE AMERICAS (անգլերեն). National Academies Press (US).
  9. ↑ Zhao, Guo-Ping; Wang, Yi-Xing; Fan, Zheng-Wei; Ji, Yang; Liu, Ming-jin; Zhang, Wen-Hui; Li, Xin-Lou; Zhou, Shi-Xia; Li, Hao (2021 թ․ փետրվարի 17). «Mapping ticks and tick-borne pathogens in China». Nature Communications. 12: 1075. doi:10.1038/s41467-021-21375-1. ISSN 2041-1723. PMC 7889899. PMID 33597544.
  10. ↑ Tokarz, Rafal; Lipkin, W. Ian (2021 թ․ հուլիսի 16). «Discovery and Surveillance of Tick-Borne Pathogens». Journal of Medical Entomology. 58 (4): 1525–1535. doi:10.1093/jme/tjaa269. ISSN 1938-2928. PMC 8285023. PMID 33313662.
  11. ↑ «Centers for Disease Control and Prevention» (անգլերեն). 2023 թ․ դեկտեմբերի 30. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  12. ↑ Rahlenbeck, Sibylle; Fingerle, Volker; Doggett, Stephen (2016-9). «Prevention of tick-borne diseases: an overview». The British Journal of General Practice. 66 (650): 492–494. doi:10.3399/bjgp16X687013. ISSN 0960-1643. PMC 5198687. PMID 27563139.
  13. ↑ «Crimean-Congo haemorrhagic fever». www.who.int (անգլերեն). Վերցված է 2024 թ․ հունվարի 22-ին.
  14. ↑ Brites-Neto, José; Duarte, Keila Maria Roncato; Martins, Thiago Fernandes (2015-3). «Tick-borne infections in human and animal population worldwide». Veterinary World. 8 (3): 301–315. doi:10.14202/vetworld.2015.301-315. ISSN 0972-8988. PMC 4774835. PMID 27047089.
  15. ↑ academic.oup.com https://academic.oup.com/clinchem/article/66/4/537/5814095?login=false. Վերցված է 2024 թ․ հունվարի 22-ին. {{cite web}}: Missing or empty |title= (օգնություն)
  16. ↑ Pitches, D. W. (2006 թ․ օգոստոսի 17). «Removal of ticks: a review of the literature». Weekly releases (1997–2007) (անգլերեն). 11 (33): 3027. doi:10.2807/esw.11.33.03027-en. ISSN 9999-1233.
  17. ↑ «New Animation - How to Safely Remove Ticks - Australasian Society of Clinical Immunology and Allergy (ASCIA)». www.allergy.org.au. Վերցված է 2024 թ․ հունվարի 22-ին.
  18. ↑ Czupryna, Piotr; Tarasow, Eugeniusz; Moniuszko-Malinowska, Anna; Pancewicz, Sławomir; Zajkowska, Olga; Targoński, Arkadiusz; Chorąży, Monika; Rutkowski, Krzysztof; Dunaj, Justyna (2016). «MRI and planimetric CT follow-up study of patients with severe tick-borne encephalitis». Infectious Diseases (London, England). 48 (1): 74–81. doi:10.3109/23744235.2015.1083119. ISSN 2374-4243. PMID 26414745.
  19. ↑ Holzmann, Heidemarie (2003 թ․ ապրիլի 1). «Diagnosis of tick-borne encephalitis». Vaccine. 21 Suppl 1: S36–40. doi:10.1016/s0264-410x(02)00819-8. ISSN 0264-410X. PMID 12628812.
  20. ↑ «University of Massachusetts» (անգլերեն). 2024 թ․ հունվարի 8. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  21. ↑ «Tick-Borne Illnesses». Yale Medicine (անգլերեն). Վերցված է 2024 թ․ հունվարի 22-ին.
  22. ↑ «What Diseases Do Ticks Carry? Read the List». Pest-Help.com (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2024 թ․ հունվարի 22-ին.
  23. ↑ Wolcott, Katherine A.; Margos, Gabriele; Fingerle, Volker; Becker, Noémie S. (2021 թ․ սեպտեմբերի 1). «Host association of Borrelia burgdorferi sensu lato: A review». Ticks and Tick-borne Diseases. 12 (5): 101766. doi:10.1016/j.ttbdis.2021.101766. ISSN 1877-959X.
  24. ↑ «Lyme disease - Diagnosis and treatment - Mayo Clinic». www.mayoclinic.org (անգլերեն). Վերցված է 2024 թ․ հունվարի 22-ին.
  25. ↑ «eMedicine» (անգլերեն). 2023 թ․ դեկտեմբերի 22. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  26. ↑ «Relapsing Fever Treatment & Management: Medical Care, Consultations, Activity». 2021 թ․ հոկտեմբերի 16. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  27. ↑ Lindblom, A.; Wallménius, K.; Nordberg, M.; Forsberg, P.; Eliasson, I.; Påhlson, C.; Nilsson, K. (2013). «Seroreactivity for spotted fever rickettsiae and co-infections with other tick-borne agents among habitants in central and southern Sweden». European Journal of Clinical Microbiology & Infectious Diseases. 32 (3): 317–323. doi:10.1007/s10096-012-1742-3. ISSN 0934-9723. PMC 3569577. PMID 22961007.
  28. ↑ Ben Beard, C.; Nelson, Christina A.; Mead, Paul S.; Petersen, Lyle R. (2012-11). «Bartonella spp. Bacteremia and Rheumatic Symptoms in Patients from Lyme Disease–endemic Region». Emerging Infectious Diseases. 18 (11): 1918–1919. doi:10.3201/eid1811.120675. ISSN 1080-6040. PMC 3559143. PMID 23092626.
  29. ↑ Janecek, Elisabeth; Mietze, Andreas; Goethe, Ralph; Schnieder, Thomas; Strube, Christina (2012-10). «Bartonella spp. Infection Rate and B. grahamii in Ticks». Emerging Infectious Diseases. 18 (10): 1689–1690. doi:10.3201/eid1810.120390. ISSN 1080-6040. PMC 3471628. PMID 23017501.
  30. ↑ Dobler, Gerhard (2010 թ․ հունվարի 27). «Zoonotic tick-borne flaviviruses». Veterinary Microbiology. Zoonoses: Advances and Perspectives. 140 (3): 221–228. doi:10.1016/j.vetmic.2009.08.024. ISSN 0378-1135.
  31. ↑ CDC (2023 թ․ հունիսի 13). «Powassan virus home | CDC». Centers for Disease Control and Prevention (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2024 թ․ հունվարի 22-ին.
  32. ↑ «Notes from the Field: Heartland Virus Disease — United States, 2012–2013». www.cdc.gov. Վերցված է 2024 թ․ հունվարի 22-ին.
  33. ↑ «News Scan for May 29, 2019 | CIDRAP». www.cidrap.umn.edu (անգլերեն). 2019 թ․ մայիսի 29. Վերցված է 2024 թ․ հունվարի 22-ին.
  34. ↑ «University of Sydney» (անգլերեն). 2024 թ․ հունվարի 21. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  35. ↑ Crispell, Gary; Commins, Scott P.; Archer-Hartman, Stephanie A.; Choudhary, Shailesh; Dharmarajan, Guha; Azadi, Parastoo; Karim, Shahid (2019). «Discovery of Alpha-Gal-Containing Antigens in North American Tick Species Believed to Induce Red Meat Allergy». Frontiers in Immunology. 10. doi:10.3389/fimmu.2019.01056/full. ISSN 1664-3224.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վիքիցեղերը պարունակում է տեղեկություններ՝ մասին։
Դասակարգում
Արտաքին աղբյուրներ
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Տզերով փոխանցվող հիվանդություններ» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Չափորոշչային վերահսկողություն
BNF: 13602660m · LCCN: sh86002246 · Microsoft: 2776005033, 2909844936